Članak koji analiziramo posebno je zanimljiv jer tvrdi da razotkriva teorije zavjere, služeći se upravo plasiranjem teorija zavjere.
U tekstu naslovljenom “Britanci Srpskoj „montiraju“ nove Markale — sada su akteri i Rusi” iznosi se teza da je slučaj “Srbska čast” zapravo zavjera zapadnih obavještajnih službi, to jest rezultat njihovog tajnog i koordiniranog djelovanja prema unaprijed napisanom scenariju, u koji je uključen niz aktera - britanski “Guardian” koji je pisao o tekstu “Žurnala”, NATO, Dragan Mektić, opozicione stranke iz RS - čak i američka ambasadorka u UN:
On dodaje još jednu simptomatičnu činjenicu — američka ambasadorka u UN prenela je pisanje „Gardijana“ putem društvenih mreža. Prema Kozomarinim rečima, scenario za „aferu“ je napisan ranije.
„Sve je odrađeno prema utvrđenim pravilima, prema dnevnom redu, kako je neko u obaveštajnim službama to zacrtao i čekao se samo 9. januar da se ti momci pojave u Banja Luci na proslavi Dana Republike. Nema nikakve sumnje da „Srbska čast“ nikada i nigde u BiH nije napravila nijedan incident“, kaže Kozomara.
Fotografije koje su objavljene prošlogodišnje su, neko ih je, kaže Kozomara, brižljivo čuvao.
Za početak, uvidom u Twitter i Facebook profil Nikki Haley, američke ambasadorke u Ujedinjenim nacijama, lako se može ustanoviti da je ova tvrdnja netačna, te je ocjenjujemo kao lažnu vijest.
Tvrdnje o postojanju zavjere iznesene su kako od strane autora teksta Nikole Joksimovića, tako i od Anđelka Kozomare, sagovornika “Sputnika” sa kojim smo se susreli i u tekstu koji smo nedavno analizirali. Tada je “Sputnik” tvrdio da se, van svake sumnje, “rađaju nove oružane snage Republike Srpske”. U ovom slučaju, međutim, istim intenzitetom zastupa stav da nema ni govora o bilo kakvim militantnim formacijama u ovom entitetu.
Nakon što je tekst započet tvrdnjom o tajnom djelovanju zapadnih obavještajnih službi (to jest zavjeri), nastavljen je, paradoksalno - kritikom “Guardiana” zbog prenošenja teorije zavjere. Iako su o “Žurnalovom” tekstu pisali i drugi mediji, u više zemalja, za kritiku je izdvojen samo “Guardian” - i to kao dokaz da je ovaj list i sam dio urote koju razotkriva “Sputnik”:
Kada o teorijama zavere piše neki drugorazredni medij, to služi za podsmeh. Međutim, kada se teorijom zavere bave mediji koji se smatraju elitnim, tada moramo da se zamislimo i da se zapitamo imaju li teorije zavere i neki dublji smisao.
Članak se, dalje, na više mjesta služi upravo onim manipulativnim postupcima za koje optužuje “Žurnal” i “Guardian” - povezivanje događaja i djelovanja različitih osoba, institucija i organizacija bez predočenih dokaza; te vratolomnom zamjenom teza, kao u narednom primjeru:
Tu je vest preneo visokotiražni londonski „Gardijan“, čiji je novinar Džulijan Borger konstruisao „vezu“ između „Srbske časti“, Milorada Dodika i ruskog predsednika Vladimira Putina. Pripadnici „Srbske časti“ navodno se obučavaju u Rusko-srpskom humanitarnom centru u Nišu, gde vežbaju gađanje, a bliski su i sa motociklističkom grupom „Noćni vukovi“, koja je, opet, bliska sa Putinom.
(...)
Iako izgleda da je sve povodom „afere ’Srbska čast‘“ prema zapadnim kriterijumima izrečeno (novinarsko otkriće koje je preneo relevantan zapadni medij uz potvrdu državnog organa), ipak ostaje nekoliko neodgovorenih pitanja. Jedno od njih je, na primer, u kakvoj su vezi Vladimir Putin i „Srbska čast“. Novinar Gardijana sugeriše da poznaju iste ljude iz „Noćnih vukova“. Veruje li on da „Noćni vukovi“ kroje rusku politiku?
“Neodgovoreno pitanje” besmisleno je samo po sebi, jer nijedan od kritikovanih tekstova nije ni sugerisao da "Noćni vukovi" kroje rusku politiku, ali jeste ponudio niz vrlo konkretnih dokaza o vezama između “Srbske časti”, ruskog generala Kaljakina, “Noćnih vukova” (de facto paramilitarne formacije) i Milorada Dodika - koje, uostalom, niko od njih do sada i nije krio. Prebacivanje priče sa realnih veza između ovih osoba i organizacija, na nebulozno pitanje kao što je ono navedeno u citatu, klasičan je primjer medijskog spina.
Od interpretacija nedavnih događaja, još je zanimljivija jedna - da se poslužimo izrazom samog autora - ovlaš provučena rečenica, koja se nadovezuje na naslov teksta. Njome se referira na drugu, dobro poznatu, teoriju zavjere:
Mogli su da iznesu dokaze da se pripadnici „Srbske časti“ obučavaju u gađanju u Rusko-srpskom humanitarnom centru u Nišu, ali oni su izostali, ostala je samo jedna rečenica, ovlaš provučena da se tako nešto dogodilo. Ali, odjek ostaje, kao za Markale.
Autor je, kao i u naslovu, na ovom mjestu referirao na masakr koji se 1994. godine dogodio na sarajevskoj pijaci “Markale”, tokom višegodišnje opsade grada. Implikacija spominjanja “Markala” je jasna: Joksimović sugeriše da su i masakr na “Markalama” i izvještavanje o slučaju „Srbska čast“ jednako izmišljeni, to jest da se u oba slučaja radi o minucioznoj zavjeri.
Konkretno, u slučaju “Markala”, referira se na rašireni narativ o tome da masakr na Markalama nije počinila Vojska Republike Srpske, već se radilo o podmetnutom eksplozivu i insceniranoj tragediji kako bi se potakla međunarodna intervencija. Druga verzija istog narativa su tvrdnje da se “ne zna sa sigurnošću” ko je ispalio smrtonosnu granatu koja je ubila više od 60 i ranila više od 140 osoba.
No, činjenice o ovom slučaju jesu utvrđene, na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju, tokom suđenja bivšem komandantu Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS, Stanislavu Galiću. Sud se ekstenzivno bavio utvrđivanjem okolnosti vezanih za masakr na Markalama petog februara 1994. godine i izvan razumne sumnje utvrdio ne samo da se masakr dogodio, nego i da je minobacačka granata ispaljena sa položaja Vojske RS.
Premisu da je masakr na pijaci "Markale" lažiran; kao i niz nedokazanih tvrdnji o povezanom djelovanju tajnih službi i različitih osoba i organizacija u slučaju “Srbska čast”; ocjenjujemo kao teoriju zavjere. Tvrdnju da je američka ambasadorka u UN prenijela članak “Guardiana” ocjenjujemo kao lažnu vijest. Generalni pristup izvještavanju u ovom članku, koji navodi niz optužbi na račun različitih aktera, a ne daje im priliku da se izjasne o istim, ocjenjujemo kao pristrasno izvještavanje. Konačno, u tekstu smo pronašli i primjer spina u dijelu koji se odnosi na veze između ruskih vojnih i paravojnih formacija, “Srbske časti” i Milorada Dodika.
Portali “Informer” i “Slavenski jutarnji”, koji su članak prenijeli u integralnom obliku (uz naslove kojima je dat i senzacionalistički pečat u vidu "paklene zavjere" i “bolesnog mozga”) dobijaju ocjenu prenošenje lažne vijesti, teorija zavjere, spin i pristrasno izvještavanje.
Napomena
8.2.2023: U dijelu analize "Činjenice o Markalama" prvobitno je bilo navedeno da je prvostepena presuda Stanislavu Galiću bila izrečena 30. novembra 2006. godine. Ovaj podatak je izmijenjen tačnim datumom izricanje prvostepene presude.
(raskrinkavanje.ba)
Činjenice o "Markalama"
Sud je u utvrđivanju činjenica razmotrio nalaze „lokalnog istražnog tima koji je na dan eksplozije izišao na pijacu u 13:20 sati“ i čija je „istraga je trajala približno nedjelju dana“: sudsko vijeće je razmotrilo „zasebne izvještaje stručnih članova, između ostalih, balističara Mirze Sabljice, Hamdije Čavčića i Berka Zečevića“. Sud je potom uzeo u razmatranje i izvještaje „vojnih posmatrača UN-a i članova tima 4. Francuskog bataljona UN-a“, te nalaze još jednog tima UN-a koji je nastavio "ranije istrage (UN)“, te bio ograničen „na analizu kratera i tehničke aspekte eksplozije”.
U prvostepenoj presudi Galiću, izrečenoj 5. decembra 2003. godine, a koja je potvrđena odlukom Žalbenog vijeća u ovom predmetu 2006. godine, navodi i da su istražitelji UN-a „razmotrili priče žrtava, predstavnika UN-a koji su na dan eksplozije bili u Sarajevu, te informacije o vojnoj opremi i položajima jedinica koje su dobili od ABiH i SRK-a“. Izvještaj koji je podnesen 15. februara 1994. utvrdio je da je "do eksplozije došlo 5. februara 1994, između 12:10 i 12:15 sati, na prepunoj pijaci u Sarajevu", da je “eksploziju prouzrokovala konvencionalna, fabrički proizvedena, minobacačka granata od 120 mm”, te je ustanovio pravac iz kojeg je doletjela minobacačka granata.
Sudsko vijeće razmotrilo je i nalaze vještaka odbrane kojim se odbacuju „zaključci Sabljičinog balističkog izvještaja, Zečevićevog balističkog izvještaja i Izvještaja UN-a da je naprava koja je na pijaci eksplodirala minobacačka granata od 120 mm“. Sudsko vijeće je potom razmotrilo izjave svjedoka koji su živjeli u blizini linije razdvajanja oko Sarajeva:
„Svjedok AF, stanovnik Sarajeva, posvjedočio je da se 5. februara 1994. oko 12:00-12:30 sati nalazio u bašti kuće svoje majke koja se nalazi približno 200 metara ispod Špicaste stijene, položaja SRK-a sjeveroistočno od Sarajeva, i da je čuo kad je ispaljen projektil iz teškog oruđa poput minobacača s područja Mrkovića, iza Špicaste stijene, a zatim i eksploziju u gradu. U vrijeme tog događaja, svjedokinja AK-1 je bila u svojoj kući na Sedreniku, koja se nalazi približno 500 metara južno od linija sukoba, i čula je pucnjavu iz pravca Mrkovića.“
Sudsko vijeće je, nakon toga, većinom utvrdilo da je „minobacačka granata od 120 mm koja je 5. februara 1994. ispaljena na pijacu Markale i koja je ubila više od 60, a ranila više od 140 ljudi van razumne sumnje namjerno ispaljena s teritorije pod kontrolom SRK-a“, odnosno Vojske Republike Srpske.