Foto: Wikimedia Commons, Adoscam
Na Facebooku je 5. decembra 2024. godine objavljen videosnimak u formi intervjua u kome dva muškarca govore o navodnom porezu koji bivše francuske kolonije u Africi još uvijek plaćaju Francuskoj.
Znaš koliko jedna Francuska uzima iz Afrike na ime ex colonial tax, na ime poreza što im je dala slobodu da nisu više kolonija?
(...)
500 milijardi eura godišnje se puni u francuski državni proračun, što je 20 posto njihovog budžeta na ime ex colonial tax.
Na pitanje zašto afričke zemlje i dalje plaćaju ovu naknadu, muškarac na snimku to “objašnjava” primjerom jedne države koja je navodno šezdesetih godina prošlog vijeka odbila da plaća porez, nakon čega je Francuska navodno uništila “svu infrastrukturu” koju je izgradila u toj zemlji.
Foto: Facebook
Video je zabilježio veliki broj interakcija na Facebooku. Podijeljen je čak 2.000 puta. Snimak je objavljen i na Instagram nalogu istog korisnika.
Ovaj je video zapravo dio intervjua koji je objavljen 4. decembra ove godine na YouTube nalogu FES TV. U opisu ovog kanala navodi se da je FES TV “balkanski skeptik 21. veka” i “mjesto za razne teme modernog čoveka”. Prema informacijama s kanala, FES TV vodi Goran (čije prezime nije navedeno), koji je “profesionalni muzičar i audio i video inženjer”.
Voditelj je gosta najavio samo kao Paula, koji se javlja s Islanda, te podsjetio na njegovo ranije gostovanje na istom kanalu.
Slična tvrdnja – da 14 afričkih zemalja i dalje plaća “kolonijalni porez” – na našem govornom području prisutna je još od 2015. godine. Najranije pojavljivanje pronašli smo u članku koji je 15. januara 2015. godine objavio portal Srbin (.info). Kao izvor je naveden članak objavljen na web stranici Silicon Africa, čiji je autor Mawuna Koutonin. Portal Srbin (.info) navodi sljedeće:
Članak skreće pažnju na to da su afričke zemlje čak i danas prinuđene da Francuskoj plaćaju kolonijalni porez. U stvari, Francuska je tu praksu čak i unapredila, tako da od afričkih zemalja svake godine cedi oko 500 milijardi dolara.
Na drugom mjestu u članku navodi se:
Od januara 2014. godine, 14 afričkih zemalja je, na osnovu kolonijalnog pakta i pod kontrolom francuskog ministra finansija, obavezno da 85% svojih deviznih rezervi drži u Centralnoj banci Francuske. Efektivno, to je 500 milijardi dolara za francuski trezor svake godine. Odbiju li to, afrički lideri bivaju ubijeni i/ili postaju žrtve državnog udara. Pokorni i kooperativni su nagrađeni životom na visokoj nozi, dok im narod očajava u ekstremnom siromaštvu, bedi.
Ima još mnogo komponenti kolonijalnog pakta koje su na snazi od 1950-ih. Ali, glavne odredbe se odnose na to da afričke zemlje moraju da nacionalne devizne rezerve deponuju u Centralnu banku Francuske.
U novembru iste godine, portali Danas (.hr), Saff, Sandžak press i Srbija danas (.net) objavili su drugačije verzije članka, pozivajući se na isti izvor. Ovi su članci objavljeni pod naslovom:
FRANCUSKA UBIRE KOLONIJALNI "POREZ": / Od 14 afričkih zemalja godišnje dobije 500 milijardi $
U člancima se navodi da je čak 14 afričkih zemalja dužno “kroz kolonijalni ugovor davati 85 posto svojih novčanih rezervi Francuskoj središnjoj banci”.
Iako je zapadni svijet odbacio takav zao kolonijalni sustav, Francuska nije spremna napustiti ga joj svake godine, kroz tzv. kolonijalni porez, donosi navodno oko 500 milijardi dolara.
Portal Novi plamen je u maju 2016. godine objavio prevod pomenutog teksta na stranici Silicon Africa. U naslovu se takođe pominje plaćanje “kolonijalne takse Francuskoj”, dok se u članku govori o tome da afričke zemlje moraju svoje depozite prebaciti u nacionalne novčane rezerve Banke Francuske.
Ove su tvrdnje mediji nastavili objavljivati i u narednim godinama. Pronašli smo ih u člancima koje su 2022. godine objavili portali Epoha, Moj Zagreb i Pis journal.
Malo je poznata činjenica da neke afričke zemlje i danas, u 21. stoljeću, plaćaju kolonijalni porez Francuskoj. Čak 14 afričkih zemalja dužne su, kroz kolonijalni ugovor, davati 85 posto svojih novčanih rezervi Centralnoj banci Francuske. Afrički lideri, koji su odbili platiti porez, ubijeni su ili su bivali žrtve državnih udara.
U rubrici “Pogledi”, portal Politika je u julu 2023. godine objavio autorski tekst Borisa Petrovića u kome se navodi da mnoge afričke zemlje, bivše francuske kolonije, “i dalje plaćaju takozvani kolonijalni porez koji se računa na osnovu procjene koliko bi Francuska zaradila od kolonijalne eksploatacije da se date zemlje nisu ‘oslobodile’”.
Ove se tvrdnje s vremena na vrijeme pojavljuju i na društvenim mrežama (1, 2).
Šta su činjenice?
Tvrdnje da bivše kolonije u Africi plaćaju “kolonijalni porez” Francuskoj bile su viralne i van našeg govornog područja i o njima su pisali brojni strani mediji i fact-checking platforme. Među njima su Liberation, Africa Check, Slate Afrique, Le Monde i The New York Times. O ovim tvrdnjama ranije su pisale i regionalne platforme za provjeru činjenica Istinomer, AFP Provera činjenica i Faktograf.
Tvrdnje o kolonijalnom porezu bazirane su na pogrešnom tumačenju funkcionisanja CFA franak-zone, odnosno obaveze 14 afričkih država u dvije monetarne unije i država Unije Komori da dio deviznih rezervi deponuju kod Banke Francuske (Banque de France).
Naime, Francuska ima sporazume o monetarnoj saradnji s tri afričke monetarne regije: Zapadnoafričkom monetarnom i ekonomskom unijom (UEMOA), Centralnoafričkom ekonomskom i monetarnom zajednicom (CEMAC) i Unijom Komori. Kako se navodi na stranici francuskog Ministarstva za Evropu i spoljne poslove, posljednji put ažuriranoj 2021. godine, ove tri unije čine tzv. CFA franak-zonu. Ova stranica objašnjava da se izraz “CFA franak” odnosi na tri različite valute.
CFA franak je zajednička valuta za franak-zonu, stvorenu 1930-ih, uoči Drugog svjetskog rata. Sastoji se od tri područja, od kojih svako ima svoju centralnu banku i valutu:
• Zapadnoafrička ekonomska i monetarna unija (UEMOA) osam država članica: Benin, Burkina Faso, Obala Slonovače, Gvineja Bisau, Mali, Niger, Senegal i Togo. Ove zemlje koriste zapadnoafrički CFA franak (XOF)
• Centralnoafrička ekonomska i monetarna zajednica (CEMAC) šest država članica: Kamerun, Centralnoafrička Republika, Čad, Kongo, Ekvatorijalna Gvineja i Gabon. Ove zemlje koriste centralnoafrički CFA franak (XAF)
• Unija Komori koristi komorski franak (KMF)
Ove su valute danas vezane za euro (imaju fiksni kurs u odnosnu na euro), a ranije su bile vezane za francuski franak.
CFA franak-zona nastavila je funkcionisati i nakon postupnog osamostaljenja francuskih kolonija u Africi između 1954. i 1962. godine. U ovoj su zoni i neke države koje uopšte nisu bile francuske kolonije; Ekvatorijalna Gvineja (bivša španska kolonija) i Gvineja Bisau (bivša portugalska kolonija) kasnije su postale članice.
Francusko Ministarstvo za Evropu i spoljne poslove navodi kako svaka zemlja može slobodno napustiti zonu, privremeno (kao Mali) ili trajno (kao Gvineja, Mauritanija i Madagaskar). Učešće u ovom monetarnom sistemu temelji se na bilateralnim sporazumima i od 1962. na sporazumima o saradnji s regionalnim monetarnim unijama. Takođe se navodi da su sve zemlje donijele “suverenu odluku da stvore ili da se pridruže ovoj zoni”.
Do reforme 2019. godine, sve članice zone imale su obvezu polaganja dijela deviznih rezervi kod Banke Francuske.
Prema članku koji je Le Monde objavio 2017, obaveza članica Zapadnoafričke monetarne i ekonomske unije i Centralnoafričke ekonomske i monetarne zajednice bila je da 50% deviznih rezervi deponuje na računu Banke Francuske u Parizu. U slučaju Unije Komori, udio je bio 65%. U zamjenu, Francuska je jamčila neograničenu konvertibilnost CFA franka i komorskog franka, fiksni paritetni tečaj s francuskom valutom (franak, a zatim euro) te slobodne i neograničene kapitalne transfere unutar monetarne zone.
Prema pisanju Le Mondea, rezerve CFA franaka u Banci Francuske krajem 2015. i početkom 2016. bile su procijenjene na deset milijardi eura (4,6 milijardi za CEMAC i 5,1 milijardu za UEMOA).
Francuska isplaćuje članicama CFA franak-zone kamatu od 0,75% za njihove depozite. Kritičari kažu da ovakav aranžman nema ekonomskog smisla za Francusku ako ta država ne zarađuje od ulaganja ovih depozita, ali francusko Ministarstvo finansija demantovalo je za DW da je trgovalo rezervama CFA franka.
Na stranici francuskog Ministarstva za Evropu i spoljne poslove navodi se kako je 21. decembra 2019. godine potpisan novi sporazum o monetarnoj saradnji između Francuske i UEMOA-e (Zapadnoafrička monetarna i ekonomska unija). On predviđa novi naziv za valutu (prelazak s XOF na ECO), ukidanje obveze držanja deviznih rezervi na računu u francuskom trezoru, povlačenje Francuske iz tijela upravljanja te stvaranje ad hoc mehanizama za dijalog i praćenje rizika.
Dakle, prema ovim reformama, Centrala banka Zapadnoafričke monetarne i ekonomske unije (koju čini osam zemalja) više nema obavezu deponovanja 50% svojih deviznih rezervi u Francuskoj. Proces prenosa rezervi započet je 2022. godine, a MMF je, kako navodi BBC, u martu 2023. godine rekao da je račun u Francuskoj na kome su držani depoziti zatvoren.
Polaganje depozita nije “kolonijalni porez”
Francuski Le Monde u članku objavljenom u februaru 2017. godine ukazuje na to da je vjerovatni izvor dezinformacije o “kolonijalnom porezu” članak iz januara 2014. čiji je autor Mawuna Koutonin.
Čini se da je zabuna između pominjanja ovog “depozita” i “kolonijalnog poreza” u istom članku izvorište ovih glasina.
Na ovaj se članak pozivaju i mediji na našem govornom području.
Le Monde navodi da postojanje kolonijalnog poreza nije dokazano te da međunarodno pravo zabranjuje nametanje poreza jedne države drugoj. Ono što može postojati jesu finansijske sankcije koje se mogu sastojati od zamrzavanja imovine ili zabrane davanja sredstava, objašnjava ovaj medij.
Dakle, nije riječ o novcu koji se plaća Francuskoj niti ide u budžet te zemlje. Stručnjaci su za AFP objasnili da su devizne rezerve deponovane u francuskom trezoru u vlasništvu afričkih država.
Iako polaganje depozita u francuskoj centralnoj banci nije nikakav “kolonijalni porez”, jeste obaveza koja je, kao i cijeli monetarni sistem, bila predmet oprečnih mišljenja. Sistem je često kritikovan kao alat neokolonijalizma, ali je i hvaljen, jer je omogućavao stabilnost valute i lakšu razmjenu između zemalja u tom području, o čemu je detaljno pisala stranica Slate Afrique.
Shodno navedenom, tvrdnju da afričke zemlje plaćaju “kolonijalne takse” Francuskoj u iznosu od 500 milijardi eura godišnje, objavljenu na portalu Srbin (.info), ocjenjujemo kao lažnu vijest. Ostala pojavljivanja ove tvrdnje dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
(Raskrinkavanje.ba)