Foto: Freepik
Na Facebook stranici Pokret Živim za Srbiju (Покрет Живим за Србију), 25. februara 2024. godine objavljen je kratak isječak iz gostovanja doktorice Jovane Stojković u emisiji “Puls Srbije” na Kurir TV-u. U emisiji koja je emitovana 12. februara 2024, Stojković je rekla da je od Agencije za lekove i medicinska sredstva Republike Srbije (ALIMS) u više navrata tražila pristup informacijama o kliničkim studijama prema kojima su neke vakcine odobrene za upotrebu u Srbiji te da je njen zahtjev više puta odbijen jer je u pitanju “službena tajna”. Na osnovu toga, Stojković je zaključila da u sastavu vakcine mogu biti supstance za koje ljekari/ke i javnost ne znaju.
Snimak je objavljen uz opis:
Roditelji, pa ni pedijatri nemaju potpune informacije o sastavu v@kcin@, jer je ALIMS u nekoliko navrata odbio da dostavi informacije od javnog značaja, a na zahtev Pokreta Živim za Srbiju, pod izgovorom da je sastav v@kcin@ SLUŽBENA TAJNA!
Samim tim niko ne može da zna da li je bilo koje dete alergično na neku komponentu, bilo koje v@kcin€!
Do datuma pisanja ove analize, objava sa stranice Pokret Živimo za Srbiju podijeljena je više od stotinu puta, a nekoliko dana ranije, 12. februara, na istoj stranici objavljen je i cijeli snimak gostovanja Jovane Stojković (link).
Tvrdnja da je “sastav vakcina službena tajna” zapravo je prisutna na društvenim mrežama i u medijima još od 2018. godine. Njeno najranije pojavljivanje našli smo u objavi Facebook stranice Vakcina (saznanja i neki fakti) od 22. februara 2018. godine. Objava sadrži dijelove intervjua s Milivojem Mrdakovićem, profesorom matematike, i kako se navodi u objavi, članom Udruženja “Građanska inicijativa za neobaveznu vakcinaciju”. U Facebook objavi navodi se:
– Potpuni sastav vakcina nama (ni lekarima) nije dostupan. Zakon o lekovima i medicinskim sredstvima (čl.49[7]) odbacuje mogućnost da mi uopšte saznamo sastav vakcina u celosti budući da se sva prateća dokumentacija medicinskog sredstva (i vakcine) tretira kao „službena tajna“, pa i sastav. Tu dolazimo do paradoksa. Lekari ne znaju sastav vakcine (tačnije, znaju samo dostupne informacije koje im je dostavio proizvođač), ali zato često čujemo kako su one „proverene“ i „bezbedne“. Uz dodatak „ni jedan lek nije 100% bezbedan“...
Nekoliko Facebook profila i stranica objavilo je i fotografije odgovora Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije na upite koje je slala dr. Stojković, zahtijevajući uvid u kliničke studije i prateću dokumentaciju na osnovu kojih su odobrene neke vakcine, primarno Priorix 2018. godine.
Ko je Jovana Stojković?
Jovana Stojković je srbijanska psihijatrica, predsjednica desničarskog političkog pokreta Živim za Srbiju i jedna od glavnih figura antivakcinacijskog pokreta u ovoj zemlji (link).
Ljekarska komora Srbije je 2020. godine protiv Stojković vodila postupak zbog iznošenja antivakcinacijskih tvrdnji, a ranije je bila i osuđivana zbog vrijeđanja kolege koji se usprotivio njenim izjavama.
Šta su činjenice?
U članu 49. Zakona o lekovima i medicinskim sredstvima Republike Srbije zaista se navodi da je “priložena dokumentacija uz zahtjev za izdavanje dozvole za lek vlasništvo predlagača i predstavlja službenu tajnu”. U članu 207. ovog zakona također se govori o zaštiti podataka:
Zaposleni u Agenciji, članovi organa i savetodavnih tela Agencije, stručnjaci sa liste stručnjaka, kao i zaposleni u nadležnim ministarstvima dužni su da kao službenu tajnu čuvaju sve podatke iz dokumentacije koja se prilaže uz zahtev za dobijanje dozvole za lek, kao i u drugim postupcima koji se vode pred Agencijom, odnosno u nadležnim ministarstvima, naročito ako:
1) su podaci tajni, odnosno koji kao celina ili u preciznom obliku i skupu svojih komponenata nisu opšte poznati ili nisu lako dostupni licima koja se uobičajeno bave tom vrstom informacija;
2) podaci imaju komercijalnu vrednost zbog svoje tajnosti i to u periodu trajanja te tajnosti;
3) podaci za koje predlagač za dobijanje dozvole za lek, izmene i dopune, odnosno obnove dozvole za lek preduzima, pod datim okolnostima, razumne korake da ih održi tajnim.
Kako se vidi iz fotografija objavljenih na Facebooku 2018. godine, Jovana Stojković je od ALIMS-a zahtijevala da joj pruži uvid u kliničke studije i prateću dokumentaciju na osnovu koje je MMR vakcina Priorix (vakcina protiv morbila, zaušnjaka i rubeole) dobila dozvolu za stavljanje u promet u Srbiji, kao i dokumentaciju za druge vakcine iz programa obavezne imunizacije.
Iz ALIMS-a su, pozivajući se na član 207. Zakona o lekovimai medicinskim sredstvima, kazali da nisu u mogućnosti dijeliti informacije iz dokumentacije koja je poslata u postupku izdavanja dozvole za lijek.
Ipak, to ne znači da je sastav vakcine tajna. Na web stranici ALIMS-a mogu se pretražiti svi lijekovi kojima je ova agencija dala odobrenje za stavljanje u promet. Za MMR vakcinu Priorix, koju proizvodi GlaxoSmithKline Biologicals, objavljen je dokument pod nazivom Sažetak karakteristika lijeka, koji sadrži kvantitativni i kvalitativni sastav vakcine. Tako je navedeno da vakcina Priorix protiv morbila, zaušnjaka i rubeole sadrži tri živa atenuirana virusa (uz informacije i o sojevima virusa), koji su proizvedeni u kokošjim embrionalnim ćelijama, odnosno u kulturi humanih diploidnih ćelija, te u dozi infektivne ćelijske kulture 50%. Vakcina također sadrži i neomicin u tragovima, kao i 9 mg sorbitola. Od pomoćnih supstanci, u njoj se nalaze još i manitol, bezvodna laktoza i aminokiseline.
Informacije o drugim vakcinama i lijekovima također su dostupne na web stranici ALIMS-a, a mogu se naći i u drugim izvorima (1, 2, 3). Proizvođači ne mogu “sakriti” neki sastojak.
Sastojci vakcina su, dakle, javno dostupni, a ne “službena tajna”, kako navodi Stojković.
Kontaktirali smo Agenciju za lekove i medicinska sredstva Srbije molbom da nam pojasne koji dijelovi dokumentacije jesu službena tajna te da li je sastav bilo koje vakcine skriven od javnosti. Iz ALIMS-a su nam odgovorili:
(...) Sastav svake vakcine i svakog leka na tržištu u Republici Srbiji koji je dobio dozvolu za lek od ALIMS je i javno publikovan na sajtu www.alims.gov.rs u delu javno dostupnih dokumenata.
Postoje određene informacije o leku iz dokumentacije koje su vlasništvo podnosioca zahteva za izdavanje dozvole za lek, te u tom smislu prema zakonu o lekovima postoje ograničenja u pogledu njihove dostupnosti, ali se za to može tražiti dozvola tih pravnih lica.
Shodno činjenicama, tvrdnju da su sastojci vakcina u Srbiji “službena tajna”, odnosno da informacije o sastavu vakcina nisu “potpune”, ocjenjujemo kao dezinformaciju.
(Raskrinkavanje.ba)