Suđenje žrtvi: Medijski linč Danijele Štajnfeld

Danijela Štajnfeld, srbijanska glumica koja živi u SAD-u, prije nekoliko godina snimila je dokumentarni film Hold Me Right (“Zaceli me”) o seksualnom zlostavljanju i nasilju, a koji je baziran djelimično i na sopstvenom iskustvu silovanja koje je preživjela 2012. godine. Štajnfeld je 2020. godine, nakon premijere filma na 26. Sarajevo Film Festivalu, rekla da je silovatelj javna osoba iz filmske industrije, ali da ne želi otkrivati njegov identitet kako se pažnja javnosti ne bi sa samog filma preusmjerila na “skandal”. 

U martu ove godine, Štajnfeld je odlučila da sa javnošću podijeli ime muškarca o kom je govorila u filmu, rekavši da se radi o glumcu i političaru Branislavu Lečiću, za kog je navela da ju je silovao 7.5.2012. godine. Nedugo potom, početkom aprila, i glumica Merima Isaković se javno oglasila o sopstvenom iskustvu, rekavši da ju je Branislav Lečić silovao prije 43 godine.

U proteklih par mjeseci, ova je tema bila predmet intenzivnog medijskog izvještavanja, koje smo sa pažnjom pratili i analizirali. Neki su temi pristupili odgovorno, ali mnogi su pribjegli senzacionalističkom i tabloidnom izvještavanju, nastojeći da iz teme “izvuku” i po nekoliko objava dnevno, od kojih većina nije bila ni u interesu javnosti, a svakako ne u interesu profesionalnog i odmjerenog izvještavanja o osjetljivoj temi kao što je seksualno nasilje.

Među njima je bilo svega, od klikbejt naslova u kojima se silovanje opisuje kao “seks skandal” ili “afera”, preko članaka u kojima se problematizira biografija žene koja je progovorila o seksualnom nasilju, pa sve do potpunih izmišljotina - dezinformacija, lažnih vijesti i teorija zavjere usmjerenih na diskreditaciju Danijele Štajnfeld i/ili odbranu Branislava Lečića.

U narednim danima, bavit ćemo senzacionalističkim, degutantnim i/ili dezinformativnim medijskim objavama koje su za cilj imale da obezvrijede svjedočenje Danijele Štajnfeld, te da temu seksualnog nasilja eksploatišu u svrhu prikupljanja klikova.

Medijski “advokati” seksualnih nasilnika

Među brojnim medijima koji su o ovom slučaju izvještavali svakodnevno, brzo su se izdvojili neki koji su temi pristupili sa posebnom agresivnošću. Tako je na portalu Republika objavljeno gotovo 100 članaka o ovom slučaju, mahom onih usmjerenih na diskreditaciju Danijele Štajnfeld. Televizija Happy se također “istakla” u plasiranju netačnih navoda i teorija zavjere u vezi sa ovim slučajem u svojoj emisiji “Vikend jutro”, koju vodi Jovana Jeremić-Milošević. 

Detaljniji pregled izvještavanja ovih i drugih medija objavljivati ćemo u narednim analizama. U ovoj se fokusiramo na prve dezinformacije koje su objavljene nakon što je Štajnfeld objavila da je osoba o kojoj je govorila u svom filmu glumac i političar Branislav Lečić.

Na portalu Republika, 26.3.2021. godine, objavljen je članak pod naslovom:

OVO SE NIJE ZNALO O SILOVANOJ GLUMICI: Perverzne poruke Danijele Štajnfeld!

Članak na senzacionalistički način govori o slikama koje je na društvenim mrežama objavljivala glumica Danijela Štajnfeld, a koje se u naslovu članka opisuju kao “perverzne”, dok se objave na njenim profilima na društvenim mrežama, kao i njeno ponašanje, nazivaju “šokantnim” za osobu koja je - kako se navodi u članku - “preuzela ulogu žrtve”, to jest “za sebe kaže da je žrtva silovanja”. Uz ove formulacije, kojima se ne baš suptilno sugerira da Štajnfeld nije zaista silovana, već je to “uloga koju je preuzela”, implicira se i da ponašanje Danijele Štajnfeld nije “prikladno” za osobu koja je žrtva seksualnog nasilja.

Glumica Danijela Štajnfeld (37), koja tvrdi da ju je silovao glumac Branislav Lečić, ima veoma zanimljivu biografiju i, moglo bi se reći, šokantne postupke, budući da kaže da je i sama žrtva jednog odvratnog čina kakvo je silovanje!(...)
Kako odmiče afera o navodnom silovanju Danijele Štajnfeld od Branislava Lečića tako se javlja sve više nelogičnosti u vezi s ovim slučajem, budući da isplivavaju činjenice koje bacaju drugo svetlo na ovaj slučaj. Što više pokušavamo da spoznamo ličnost osobe koja je u ovom slučaju preuzela ulogu žrtve, to smo sada više šokirani nakon što su fotografije sa motivima i majice dospele u javnost.

Raskrinkavanje je u januaru 2021. godine pisalo o dobrim i lošim praksama medijskog izvještavanja o seksualnom nasilju, kao i o destruktivnim efektima koje neodgovoran pristup ovoj temi može izazvati. Opravdanje nasilja ponašanjem, biografijom, izgledom ili bilo kojom karakteristikom žrtve direktno doprinosi njegovoj nekažnjivosti, te mediji koji pribjegavaju takvom izvještavanju doprinose stvaranju društvene klime koja pogoduje nasilnicima. Na taj način se žrtvama daje do znanja da im se ne vjeruje, i da će na optuženičkoj klupi biti one, a ne silovatelj, što je jedan od ključnih razloga zbog kojih se seksualno nasilje ne prijavljuje, niti adekvatno kažnjava. 

Da bi se ovakva praksa zaustavila, treba izbjegavati izraze i formulacije kojima se tvrdi ili insinuira da osoba snosi bilo kakvu odgovornost za nasilje koje je pretrpjela. Najčešće se radi o fokusiranju na određene karakteristike žrtve, kao što su izgled, ponašanje, biografija ili okolnosti pod kojima se nasilje desilo, koje se implicitno ili eksplicitno prikazuju kao “povod” ili opravdanje nasilja. Dakle, “zanimljiva biografija” Danijele Štajnfeld, kako se navodi u članku Republike, ni na koji način ne obezvrjeđuje njeno svjedočenje o seksualnom nasilju, niti može služiti kao osnova da se njene optužbe preispituju ili shvate manje ozbiljno. Ovakvo izvještavanje govori samo o mediju koji mu pribjegava, ali ne i o tome da li je svjedočenje o seksualnom nasilju utemeljeno ili ne. 

Laganje s ciljem diskreditovanja žrtve

Osim senzacionalističkog i optuživačkog tona, članak na portalu Republika sadrži i nekoliko činjenično netačnih tvrdnji, te izjave Danijele Štanjfeld koje su izvučene iz konteksta ili izmišljene da bi se potom okarakterisale kao “nelogične”. 

Sadržaj i formulacija netačnih navoda ponovo ukazuju na pokušaj da se problematizira “moral” Danijele Štajnfeld, koja se neosnovano povezuje sa pornografijom i narkoticima.

Tako se u članku netačno navodi da je Štajnfeld u emisiji “The Late Late Show with Craig Ferguson” govorila o drogi:

Imate li drogu?
Štajnfeldova je gostovala u emisiji "Kasnonoćni šou sa Kregom Fergusonom", koju je u periodu od 2005. do 2014. vodio američki glumac i komičar Kreg Ferguson. Tom prilikom voditelj je glumici postavljao pitanja.

- Nikada nisam bio u Srbiji, da li imate čiz - upitao je voditelj, što u američkom slengu znači droga ili novac. Štajnfeldova mu je tada zavodljivo odgovorila: "Ooo, da." 

Snimak se takođe može naći na stranici Duhovnonapaljen.

Isječak iz pomenute epizode emisije “The Late Late Show with Craig Ferguson”, koja je emitovana 1.2.2013. godine,  dostupan je i na YouTube kanalu Danijele Štajnfeld. “Cheese” je engleska riječ za “sir” i šaljivo pitanje voditelja emisije se odnosilo upravo na ovu prehrambenu namirnicu. Tačno je da se riječ cheese nekoć koristila kao slang za jednu konkretnu i specifičnu vrstu narkotika baziranu na heroinu, ali to niti je bilo spomenuto u emisiji, niti je na bilo koji način implicirano da je pitanje imalo to značenje. U potpunosti je nejasno zašto su autori/ce članka ovo pitanje povezali sa drogom, s obzirom da ništa iz isječka ne ukazuje na to da je droga tema njihovog razgovora. 

Naime, u trominutnom videu, Danijela Štajnfeld i nepoznati mladić razgovaraju sa Fergusonom o Super Bowlu, velikom sportskom događaju za ljubitelje američkog fudbala. Ferguson objašnjava da je želio da razgovara sa jednom osobom iz Baltimorea i jednom iz San Francisca, odnosno iz dva grada čiji su se timovi takmičili na Super Bowlu te godine, te se kratko osvrće na činjenicu da nije mogao naći nikoga iz Baltimorea i da je Danijela Štajnfeld iz Srbije. Na kraju isječka je jednostavno pita ima li u Srbiji sira, na šta ona odgovara da ima. 

Dalje u članku se navodi da je Štajnfeld snimila porno film:

SNIMILA SA ALBANCEM PORNO-FILM "SAMO KEŠ"

Samo tri godine nakon navodnog silovanja, Štajnfeldova je snimila film "Samo keš" 2015. Reč je o američko-albanskoj koprodukciji u režiji Malika Badera, u kom glavnu ulogu tumači sin albanskog imigranta Nikola Šreli. Film obiluje scenama toliko eksplicitnim da su osvanule na brojnim porno-sajtovima. Ukoliko ukucate "Danijela Štajnfeld porno" na Gugl pretraživaču, izaći će sajtovi poput Pornzog i Aznude, na kojem su isečci filma. U jednom takvom isečku iz filma vidi se kako glumica oralno zadovoljava glavnog aktera, kako vodi ljubav i dodiruje se. Mnogi su se šokirali i začudili da je snimila ovakav film iako se, prema njenom svedočenju, samo godinu dana pre toga lečila zbog proživljenih trauma.

Istog dana, na Republici je objavljen članak koji se bavi isključivo ulogom koju je Štajnfeld igrala u filmu “Cash Only”, te eksplicitnim scenama koje su se pojavile na određenim pornografskim stranicama.

I drugi mediji su na senzacionalistički način izvjestili o činjenici da su se isječci iz filma “Cash Only” našli na nekim pornografskim web stranicama, opisujući tu pojavu kao skandal u jeku skandala o silovanju. Portal Novosti je svoj senzacionalistički članak upotpunio i linkom na kojem čitatelji/ke mogu pogledati “kompletan eksplicitni snimak”.

No, tvrdnja da je Štajnfeld snimila porno film je netačna.

“Cash Only” je film koji je izašao 2015. godine, te je prema žanru kategorisan kao triler, kako se navodi na web stranici IMDB. Film govori o čovjeku koji pronalazi novac u stanu, te potom saznaje da novac pripada nekome ko će uraditi šta god je potrebno da ga vrati.

Iako u filmu postoje eksplicitne scene, on nije porno film. Scene prikazane u mainstream filmovima su uglavnom simulacije seksa, za razliku od pornografskih filmova gdje glumci zaista stupaju u seksualni odnos. 

Nejasno je zbog čega je autor/ica ovog članka osjetio/la potrebu da pretražuje rečenicu “Danijela Štajnfeld porno” na Google-u, s obzirom da Štajnfeld nije porno glumica i da postavljanje isječaka iz filma u kojem je glumila na pornografske stranice nije od važnosti niti za javnost, niti za slučaj Štajnfeld-Lečić.

Uprkos tome, čini se da je autor/ica uložio/la značajan trud da pronađe isječke iz filma “Cash only” i uvrsti ih u članak, s obzirom da smo ove snimke uspjeli pronaći tek nakon što smo ukucali ime web stranice uz ime glumice, a ne pretragom ključnih riječi koje se navode u članku Republike.

Ipak, rezultati Google pretrage prilagođeni su svakom korisniku individualno i zavise od sadržaja koje korisnik inače konzumira, što možda može objasniti različite rezultate pretrage, i/ili činjenicu da je ista odvela autora/icu ovog teksta na pomenute stranice.

Izmišljanje “nelogičnih” izjava

U nastavku se iznose izjave koje se pripisuju glumici, a za koje smo pretragom utvrdili da su ili izvučene iz konteksta ili potpuno izmišljene:

NELOGIČNE IZJAVE
Danijela, avgust 2020: Mediji su lagali, silovanje nije istina

Danijela, 26. avgust 2020: Poznati "moćnik iz filmske industrije" silovao me je kada sam imala 21 godinu (2005)

Danijela, septembar 2020: Silovana sam pre četiri i po godine (početak 2016)

Danijela, 22. mart 2021: Lečić me je silovao 7. maja 2012.

* U avgustu 2020, kada se prvi put pokrenula priča o silovanju, svi mediji su u početku bili na Danijelinoj strani i izveštavali o njenom filmu i scenama koje se odnose na detalje iz njenog ličnog života, pišući da ju je silovao filmski moćnik. Međutim, ona se tada oglasila i pokušala sve da demantuje, kriveći tabloide:

- Nažalost, taj festival se zatvorio pre nego što su tabloidi smislili da pišu sve i svašta o meni i filmu. Neke razne opasne stvari, na neki način. Te laži su opasne, imaju posledice i ja vas molim da ne verujete nikakvim tabloidima i žutoj štampi, ništa od toga nije istina, to su sve glasine. Oni me citiraju, nešto što nisam rekla, a sve je to poteklo kada je časopis Varajeti objavio članak o meni, a neki tabloidi su stavili to na Gugle translejt, potpuno pogrešno preveli i od toga se napravila cela priča, koja nije istina.

Štajnfeld je u intervjuu, koji je dala za američki portal Variety 16.8.2020. godine, javno progovorila o tome da je bila silovana. Nakon toga nikada nije izjavila da “silovanje nije istina”, kako se tvrdi u članku Republike, niti je pokušala da demantuje svoju prvobitnu izjavu.

Štajnfeld je na svom Instagram profilu 28.8.2020. godine komentarisala senzacionalističko medijsko izvještavanje o njenom slučaju, i to je učinila u formi “live” videa, koji više nije dostupan (izvještaji o njemu mogu se još pročitati na stranicama Kurira i Telegrafa).

"Hoću da vam kažem da mi je puno srce i da mi je drago zbog podrške koju mi svi dajete na socijalnim mrežama, hvala vam. Hoću da se zahvalim i ljudima koji prave neukusne i lažne komentare, koji me na neki način dehumanizuju. Oni su potrebni svima nama u ovoj borbi, jer su svedoci u kakvoj kulturi živimo, kada žrtva seksualnog nasilja progovori i kako se tretira, to je dokaz i ukaz zašto je teško progovoriti.

(...)

Ja sam oko svega toga što sam htela i mogla da kažem, rekla u svom filmu 'Zaceli me', koji je prikazan na Filmskom festivalu u Sarajevu, koji se, nažalost, zatvorio pre nego što su tabloidi smislili da pišu sve i svašta o meni i filmu. Neke razne, opasne stvari na neki način. Te laži su opasne, imaju posledice i ja vas molim ovim putem da ne verujete tabloidima i žutoj štampi, ništa od toga nije istina, to su sve glasine.

(...)

Oni citiraju nešto što nisam rekla. Sve je to poteklo kada je jedan časopis objavio članak o meni i neki tabloidi su, moja pretpostavka je, preveli to na Googleu. Potpuno pogrešno preveli i od toga se napravila cela priča, koja, kažem, nije istina.

(...)

Hoću da vam se javim povodom toga i kažem da sam super, da se čuvam, da sam glasna i osećam podršku. Istina će izaći na videlo, a detalje o svemu ovome ćete videti u mom dugometražnom filmu, puno radimo na tome da ga donesemo u Srbiju.

Nije jasno na koje se tačno medijske napise odnose primjedbe iz ovog obraćanja Danijele Štajnfeld, ali sasvim je očigledno da ona u njemu ni u jednom trenutku nije porekla da je žrtva seksualnog nasilja.

Dakle, Štajnfeld nikada nije demantovala svoje tvrdnje iz intervjua koji je dala za Variety, niti je ikada rekla da “silovanje nije istina”, kako se navodi u ovim člancima.

Štajnfeld, također, nikada nije izjavila da je silovana “2005. godine kada je imala 21 godinu”. Radi se o spajanju njenih izjava o preživljenom silovanju sa potpuno nevezanim podacima iz njene biografije, koji su isticani u medijskim izvještajima iz augusta 2020. godine. Naime, u vrijeme prikazivanja njenog dokumentarnog filma, mediji su pisali o slučaju Danijele Štajnfeld, često uz podsjećanje da je 2005. godine glumila u filmu “Ivkova slava” i da je tada imala 21 godinu.

Prelepa glumica iz "Ivkove slave": Silovao me je moćnik iz filmske industrije

Glumica Danijela Štajnfeld prepoznatljiva je po ulozi u jednom od najpopularnijih domaćih filmova, "Ivkova slava" iz 2005. godine, u kom je igrala lepu Mariolu, devojku u koju je bio zaljubljen Svetislav (Nikola Đuričko).

Danijela je tada imala svega 21 godinu, a navodno je zbog pakla koji je preživela pobegla u Ameriku. (Telegraf)

Dakle, u članku Republike su se te dvije potpuno različite tvrdnje, na vrlo manipulativan način, spojile u jednu.

Štajnfeld, također, nikada nije rekla da je silovana 2016. godine. Naime, isječak iz dokumentarca “Hold Me Right” (“Zaceli me”), u režiji Danijele Štajnfeld, u kojem ona izgovara rečenicu “Ja sam preživela silovanje pre četiri i po godine u Srbiji”, može se pogledati i u traileru dokumentarca. Na ekranu je jasno naglašeno da je taj snimak nastao 2017. godine.

Iako se u članku, na portalu Republika, nastoji čitatelje navesti na zaključak da su njene izjave nedosljedne, Danijela Štajnfeld nikada nije mijenjala svoj iskaz o tome šta joj se desilo. To su, zapravo, radili tabloidni mediji poput Republike.

Tri dana nakon objave ovog članka, 29.3.2021. godine, na portalu Republika objavljen je članak pod naslovom:

POGUBILA KONCE: Evo šta je problematično u izjavama Danijele Štajnfeld

Članak sadrži uglavnom iste tvrdnje kao i onaj koji je objavljen 26.3.2021. (da je Danijela Štajnfeld rekla da je silovana 2016. godine, te da je optužila medije da lažu o silovanju), u kojima se priča Danijele Štajnfeld neutemeljeno predstavlja kao nedosljedna i nelogična.

U ovom članku se, dodatno, i eksplicitno tvrdi da “šokantni detalji” iz života Danijele Štajnfeld “ne idu uz jednu osobu koja je proživela ono što tvrdi”. Autori/ce su se čak dodatno potrudili i u članak ubacili tabelu koja sadrži “neogičnosti” koje su, kako smo već ustanovili, uglavnom izmišljene.

Ocjenu lažna vijest dajemo tvrdnjama da je Danijela Štajnfeld glumila u porno filmu, da je u emisiji “The Late Late Show with Craig Ferguson” promovirala drogu, kao i tvrdnjama da je “mijenjala iskaz” o silovanju koje je preživjela (uključujući navode da je rekla da “silovanje nije istina”, te da je navodila 2005. godinu kao vrijeme kada se silovanje desilo), s obzirom da su ove njene izjave izvučene iz konteksta ili potpuno izmišljene.

(Nerma Šehović, Tijana Cvjetićanin, Raskrinkavanje.ba)