Foto: Raskrinkavanje.ba
Na Instagramu je 10. aprila 2024. objavljen reel (arhivirano) koji navodno predstavlja “prikaz sreće”, odnosno biohemijski proces koji dovodi do tog osjećaja. U opisu reela navodi se:
Što je sreća za Vas ? 👀 Ono što vidite je miozin-protein koji vuče endorfin duž filamenata prema unutrašnjem dijelu moždanog parijetalnog korteksa što stvara sreću. Gledate sreću! ❤️
Iste tvrdnje ispisane su na engleskom jeziku na samom snimku.
Ranije tokom aprila, snimak se u formi reela dijelio na Facebooku i Instagramu sa sličnim opisima (1, 2, 3).
Ovaj snimak se na našem govornom području intenzivno dijeli godinama. Najstarija objava na društvenim mrežama koju smo uspjeli pronaći jeste iz 2016. godine, a snimak su još 2015. godine objavili i neki regionalni mediji uz slične tvrdnje.
Tako je Dnevni avaz 11. decembra 2015. objavio članak koji sadrži “embedovanu” YouTube objavu snimka na engleskom jeziku. U članku se navodi:
Napokon tačno znamo kako u našem mozgu izgleda proces nastajanja osjećaja sreće.
Naime, molekule proteina miozina vuku kuglicu endorfina uz aktivnu nit prema unutrašnjem dijelu mozga zvanom parijetalni režanj ili korteks.
Taj proces proizvodi osjećaj sreće.
Kad ste sretni, u vašem se mozgu događa ovo:
Istog dana, snimak su sa sličnim tekstom objavili Jutarnji i Alo (.rs). Snimak su objavili i Express.24sata (.hr) (2016), Lajk (2016) i Novi (2017).
Šta su činjenice?
Tvrdnje slične spomenutim - da snimak prikazuje protein miozin koji “vuče” endorfin ka unutrašnjem dijelu mozga - dijelile su se i van našeg govornog područja. O tome zašto su one netačne već su pisali strani mediji i fact-checking platforme kao što su Snopes i Science alert. Njima se bavila i biologinja i naučna novinarka Jelena Kalinić na stranici Nauka govori.
Snimak, koji se dijelio i u gif formatu, ustvari je kompjuterski generisana 3D simulacija proteina kinezin koju je izradio medicinski umjetnik i animator John Liebler 2006. godine. Kako navodi Snopes, riječ je o ranoj verziji vizualizacije koja se pojavila u animaciji “Unutrašnji život ćelije”. Science alert u članku objavljenom u junu 2023. godine navodi da je Liebel ovu animaciju napravio u saradnji s dvojicom istraživača s Univerziteta Harvard, Robertom Lueom i Alainom Vielom.
Viralni gif temelji se na jednom dijelu videa, koji počinje otprilike na 1:14 i koji zapravo prikazuje protein kinezin koji “vuče” vrećicu zvanu vezikula duž mikrotubule. Kinezini su motorički proteini koji vuku različit teret, a mikrotubule su unutrašnja strukturna potpora naših stanica.
Na stranici studija za medicinsku animaciju XVIVO, za koju je John Lieble radio u vrijeme nastanka animacije, navodi se da “Unutrašnji život ćelije” prikazuje “šta se događa unutar jedne ćelije bijelih krvnih zrnaca i kako krvna ćelija osjeća i reaguje na svoju okolinu i vanjske podražaje”.
U jednom dijelu animacije vidimo ono što je svakako postalo prepoznato kao glavni protagonista, motorni protein koji izgleda kao da šeta dok nosi vezikulu.
Dok se “hodanje” motoričkog proteina može učiniti nerealnim, ova scena je zapravo vrlo tačan prikaz osnova nauke o motoričkom proteinu kinezin kako se to shvaćalo u to vrijeme.
U tekstu objavljenom 2014. godine na stranici studija za medicinsku animaciju čiji je osnivač, autor je objasnio da prvobitni plan nije bio da motorni protein kinezin bude u animaciji “Unutrašnji život ćelije”, ali da je ipak uvršten. On se u komentarima na ovaj tekst osvrnuo na netačna tumačenja dijela animacije na kome se vidi protein kinezin.
Nedavno je bilo nekih “kreativnih” tumačenja o ovoj slici na Facebooku i Tumblru, ali ono što je ovdje prikazano jeste motorni protein kinezin koji vuče vezikule duž mikrotubula. Vezikula bi mogla sadržavati neurotransmitere poput endorfina ili bi mogla nositi neki drugi teret.
Dakle, na snimku je protein kinezin, a ne miozin. I jedan i drugi su motorni proteini. No, kako objašnjava naučna novinarka i biologinja Jelena Kalinić u tekstu objavljenom na stranici Nauka govori, razlike postoje.
Vjerovatno se pitate kako se razlikuju miozin i kinezin i kako znamo koji je koji u videu.
Oba ova proteina imaju sličan plan građe i oba koriste ATP za kretanje. Pa ipak postoje razlike.
I miozin i kinezin imaju identične parove molekula koje se “zakače” za različite vrste ćelijskih struktura. Kod kinezina se kreću na veće udaljenosti koordiniranim koracima. U miozinu, te molekule djeluju neovisno jedna o drugoj, a sistem proizvodi više od jednog povlačenja, kao što vidimo iz ovog rada u Science iz 2000. Dakle, kod kinezina kretnja izgleda više kao naši koraci. Također struktura molekule iz videa više odgovora strukturi kinezina.
Science alert u svom članku navodi da su kinezini u mozgu uključeni u transport neurotransmitera i drugih supstanci unutar neurona, ali i da sličnu funkciju imaju generalno u svakoj ćeliji.
Dakle, kompjuterski generisana animacija ne prikazuje protein miozin koji vuče endorfin “duž filamenata prema unutrašnjem dijelu moždanog parijetalnog korteksa” niti je ova animacija prikaz biohemijskog procesa koji dovodi do osjećaja sreće. Osim toga, prikazani proces odvija se u ćeliji bijelih krvnih zrnaca.
Science alert u članku objašnjava i da je sreća “malo komplikovanija” od isporuke endorfina putem miozina našem mozgu.
Dopamin igra ulogu, pored drugih neurotransmitera, kao što su serotonin, norepinefrin i endorfini, i šire, biološkog zdravlja i genetike.
Budući da animacija prikazuje kompjuterski generisanu vizualizaciju proteina kinezin u bijelim krvnim zrncima, a ne opisani proces koji dovodi do osjećaja sreće, članak portala Dnevni avaz u kome je animacija objavljena s tvrdnjom da tako “izgleda sreća” dobija ocjenu lažna vijest. Ostali članci i objave ovih navoda dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
Napomena
22.2.2024. Portal Alo(.rs) je u međuvremenu izmijenio članak, on sadrži tačne informacije pa dobija i ocjenu ispravljeno.
24.4.2024. Portal Dnevni avaz je u međuvremenu izmijenio članak, on sadrži tačne informacije pa dobija i ocjenu ispravljeno.
(Raskrinkavanje.ba)