Geopolitički prostor Hearthlenda – srca Evroazije u kojem se prostire Ukrajina, kroz vjekove istorijski, kulturno, ekonomski, vojno i geopolitički čvrsto vezan za Rusiju i njen nacionalni korpus, oduvijek je privlačio pažnju velikih sila. Nije tajna da je snaga Rusije u zajedništvu sa Ukrajinom i da ona samo sa njom predstavlja veliku svetsku, a bez nje samo evroazijsku regionalnu silu.
“Snaga Rusije može biti potkopana samo ako se od nje odvoji Ukrajina”- Bizmark.
Ukrajina kroz istoriju nije nikada postojala kao nezavisna država a ova današnja je nastala gašenjem Varšavskog ugovora i raspadanjem Sovjetskog Saveza. Na ovim prostorima krajem X vijeka prvo nastaje Kijevska kneževina, temelj Ruske države i kolijevka ruskog identiteta i državnosti, koja se održava sve do sredine XIII vijeka. Potom mongolske Zlatne Horde zauzimaju istočne a Poljsko-litvanska unija zapadne djelove prostora tadašnje – Malorusije. Onda se sredinom XVII vijeka kozačkim ustankom u centralnom prostoru stvara Zaporoška republika iliti Hetmanska država koja se održava do sredine XVIII vijeka, nakon čega se priključuju ojačaloj Ruskoj imperiji, koja objedinjuje zapadne i južne dijelove ovog prostora sa crnomorskim primorjem. Tokom I svjetskog rata zapadni delovi, zajedno sa Galicijom, su u sastavu Austro-Ugarske, kasnije Poljske, a nakon Brest-litovskog sporazuma sve do 1922. i Njemačke. Nakon toga ulazi u sastav Sovjetskog Saveza, a poslije II svjetskog rata i velikih stradanja i dobijanja Krima, Hrusčovljevim dekretom, zaokružuje današnju državnu teritoriju. Ukrajina stiče nezavisnost u augustu 1991. a od jeseni 1992. je u Zajednici nezavisnih država – ZND.
Ukrajina je najveća čisto evropska zemlja sa površinom od 603.550 km2 i oko 43,7 mil stanovnika, godipnjim GDP oko 155,300 mlrd $ i GDP per capita 3,741 $, izvozom od 53,929 mlrd $ i uvozom od 49,220 mlrd $, i zaduzenošću 60,78 % od GDP-a. Glavni spoljnotrgovinski partneri su: Rusija, Kina, Njemačka, Poljska, Bjelorusija, Italija i Turska. (izvor. World bank 2020.) Energetski i sirovinski Ukrajina je gotovo zavisna od Rusije dok je njena privredna naslonjenost još kompleksnija i od samih resursa. Donski industrijski bazen na istoku je centar metalurgije i mašinogradnje i jedna od najvećih industrijskih oblasti svijeta, a nekada je bio centar vojne industrije Sovjetskog Saveza. Napomena: 7,1 % površine Ukrajine pripada Krimskoj Republici, kao i trećina oblasti Luganske i Donbasa.
Graniči sa sedam evropskih država, a najduža državna granica je na istoku sa Rusijom 1576 km i na sjevero-istoku sa Bjelorusijom 891km. Dvije trećine zemljišta je poljoprivredno obradivo, od čega je 58 % visoko rodna “crnica”. Napomena: Oblasti pod “crnicom” su bile žitnica nekadašnje Rusije i Sovjetskog Saveza. Njenim prostorom protiče i sedam rijeka a najduže su Dnjepar 2.287 km i Dnjestar 1.411 km. Izlazi i na dva topla mora, Crno i Azovsko, sto joj daje dodatni geopolitički značaj.
Po državnom uređenju Ukrajina je polupredsjednička parlamentarna republika. Parlament – Vrhovna Rada broji 450 poslanika, a vlada u Kijevu 17 ministarstava. Administrativno je podijeljena na 24 oblasti, 2 opštine sa statusom oblasti i 1 autonomnu republiku. Napomena. SAD i zemlje Zapada nisu priznale odvajanje i proglašenje “Autonomne Republike Krim” i “Saveznog grada Sevastopolja” 2014.
Ukrajinci čine 77 % stanovništva, Rusi 18 % a svi ostali 5 %. Službeni jezik je ukrajinski 68 % dok ruski jezik koji je u širokoj upotrebi i govori oko 30% stanovništva. Rusi žive uglavnom u istočnom industrijskom dijelu zemlje oko Harkova i oblastima Donbasa i Luganska. Napomena. Sve do Oktobarske revolucije 1917. Ruski narod se dijelio na tri grupacije: Velikoruse-danasnje Ruse, Maloruse – danasnje Ukrajince i Bjeloruse koji su zadrzali svoj naziv.
Veliki knez Vladimir Krstitelj je prihvatio pravoslavno hrišćanstvo krajem X vijeka a većina Ukrajinaca se izjašnjava kao hrišćani 88 %. Bogosluženje se provodi u četiri odvojene crkve. Najstarija je Ukrajinska pravoslavna crkva kao dio Moskovske patrijaršije i Ruske pravoslavne crkve sa 9 mil vjernika a najveća Ukrajinska pravoslavna crkva – Kijevske patrijaršije sa 17 mil vjernika je nastala nakon raspada SSSR-a 1995., i priznata od Vaseljenskog patrijarha tek 2019. Na zapadu zemlje ima Autokefalna Ukrajinska pravoslavna crkva nastala 1919. kao odgovor na Oktobarsku revoluciju i Grko-katolička – Unijatska crkva sa sjedištem u Lavovu.
“Ko vlada Istočnom evropom vlada Heartlendom, ko vlada vlada Heartlendom vlada svjetskim ostrvom – Evropa i Azija, a ko vlada svjetskim ostrvom vlada svijetom”- H. Mackinder.
Pristup i kontrola energetskim resursima, upravljanje globalnim finansijskim tokovima i sistemima, ekonomska, vojna i politicka premoć, neizostavni su geopolitički izazovi velikih sila kojima se određuje njihova sudbina, ali i sudbina svijeta. Rusija kontroliše najveći dio evroazijskih resursa nafte i prirodnog gasa. Izgradnjom novih energetskih puteva “Sila Sibira”, “Turski tok” i “Sjeverni tok 2”, uspostavljena je arterija Heartlenda XXI vijeka koja bi trebala snabdijevati Evropsku uniju na zapadu, Kinu na istoku i Tursku na jugu. Napomena. Procjena je da bi iz ovih izvora EU trebala pokrivati 35 % a Kina 10 % potreba nafte i gasa. (izvor. Izvještaj BP).
“Energetski resursi u našem svijetu postaju primarni instrument u borbi za svjetsku dominaciju”- A. Dugin.
Ukrajina kroz istoriju nikada nije bila homogena zemlja, a njene manjkavosti, uvećavane kroz postsovjetsku tranzicionu eru su iskorištavane za podsticanje nacionalnih i regionalnih animoziteta.
Formulisanjem osnovnih principa indentiteta Ukrajine u svojoj knjizi “Ukraina is Not Russia” 2003., bivši ukrajinski predsjednik Leonid Kuchma je, na neki način, pokrenuo tzv. “orange revolution” koja je kulminirala 2014. državnim udarom, smjenom proruskog predsjednika V. Yanukovycha, i novom prozapadnom i antiruskom vladom. Odgovor je usledio kroz aneksiju Krimskog poluostrva i proglašenje “Autonomne Republike Krim” i “Saveznog grada Sevastopolja” kao i odvajanje dijelova regiona Donbasa i Luganska. Osam godina kasnije, Ukrajina je u središtu sukoba podjeljena i zavađena, u središtu deindustrilizacije i depopulacije sa rangom druge najsiromašnije države Evrope. Napomena: Prema podacima vlade u Kijevu od 2001. zemlju je napustilo oko 11 mil stanovnika, najvise u Rusiju i Poljsku.
“George, morate shvatiti da Ukrajina nije čak ni država. Dio njene teritorije je u istočnoj Evropi a veći dio je dat nama”, upozorio je ruski predsjednik V. Putin američkom predsjedniku G. W. Busha nakon odluke Aliance da pozove Ukrajinu da im se pridruži, na NATO summit-u u Bukureštu 2008. “Mi smo jedan narod”, ponovio je u julu ove godine, govoreći o istorijskom jedinstvu Rusa i Ukrajinaca, insistirajući na njihovom kulturnom i vjerskom jedinstvu, i okrivljujući Zapad za pokusaj odvlačenja Ukrajine od Rusije.
Hladni rat je okončan “uglavnom mirno” njemačkim ujedinjenjem, raspuštanjem Varšavskog ugovora i raspadom Sovjetskog Saveza. U diplomatskim krugovima se govorkalo da je tadašnjem sovjetskom predsjedniku M. Gorbachevu, pored izdašnih kreditnih linija za “rusku perestrojku”, obećano i da se NATO neće širiti dalje prema istoku. Da su priče jedno a stvarnost nesto sasvim drugo, najbolje svjedoče činjenice: siromašenje ruskog društva, tajkunizacije ekonomije, i promptno prihvatanje pod okrilje Aliance baltičkih država (Litvanije, Letonije i Estonije).
“Širenje NATO-a dalje prema istoku je crvena linija za Moskvu, a potencijalno pristupanje Ukrajine bloku pod vodstvom SAD je neprihvatljivo”, izjavila je nedavno potparolka ruskog Ministarstva inostranih poslova M. Zaharova, upozorivši na “ozbiljne negativne posljedice” u slučaju pogoršanja stanja na granici između Rusije i Ukrajine. Od okončanja Hladnog rata, Rusija je više puta uvjeravana da se nadležnosti NATO-a i vojne snage neće pomjerati prema istoku, ali sva ta obećanja su zaboravljena i neispunjena, što je rezultat trenutnog tužnog stanja evropske bezbjednosti.”
“Ukrajina kao suverena država ima pravo da donosi vlastite odluke i Alianace neće stavljati veto na budući status Ukrajine”, odgovorio je generalni sekretar Aliance J. Stoltenberg na nedavno odrzanom sastanku ministara inostranih poslova njenih članica u Rigi.
Za ruskog predsjednika V. Putina, koji je tokom proteklih 20 godina dobrim dijelom uspio zaustaviti urušavanje ruskog društva, proces raspada Sovjetskog Saveza nije završen i on svoju misiju vidi u okupljanju i povratku ruskih teritorija koje su na raznim istorijskim raskrsnicama, izgubljene kroz rat ili državni kolaps. U saopštenju Ministarstva inostranih poslova Rusije nakon virtuelnog sastanka predsjednika SAD i Rusije, održanog prije par dana, traženo je u interesu evropske sigurnosti, službeno odricanje odluke NATO summita u Bukureštu iz 2008. po kojoj bi Ukrajina i Gruzija postale članice Aliance”.
Prema objavljenim informacijama američke obavještajne zajednice i procjena direktora CIA W. Burnsa, prijetnja sankcijama ne utiče mnogo na rusko vojno grupisanje na istočnoj granici Ukrajine, i ukoliko zahtjevi Rusije ne budu prihvaćeni, kako oni kažu, sukobi se mogu očekivati krajem januara 2022. Na nedavnom sastanku ministara inostranih poslova članica Aliance u Rigi rečeno je, pored ostalog, i da se Zapad plaši ruskog pokretanja cyber i hibridnih ratova, ali i nekih drugih akcija protiv njenih članica, misleći prije svega na susjedne baltičke države.
Iz Washingtona i Brussela se prijeti Rusiji produženjem starih i uvođenje novih ekonomskih sankcija koje bi se pored ostalog odnosile, na prekid ruskog bankarskog sistema i prekid međunarodnog sistema plaćanja – Swift, na sprečavanje otvaranja ruskom gasovoda “Sjeverni tok 2”, na određene mjere prema ruskom suverenom fondu – RDIF, kao i na ograničavanje rada banaka koje konvertuju Ruske rublje u stranu valutu.
Imajući u vidu dijametralno suprostavljene stavove i interese članica Unije po mnogim pitanjima kao i da migrantska kriza duz granice izmedju Bjelorusije i Poljske zamagljuje pogled Brisela ka Ukrajini, da je Berlin tek izabrao novu koalicionu vladu, da je Pariz zaokupljen predstojećim predsjedničkim izborima, da se London još uvijek suočava sa posljedicama Brexita a da su na drugoj strani, Rusija i Kina u međuvremenu izgradile vjerovatno najbolje odnose kroz svoju dugu istoriju, onda diplomatske spekulacije “kako je ovo pravo vrijeme za Rusiju da podigne ulog u Ukrajini i da se vrati za pregovarački sto velikih igrača”, imaju osnova za ozbiljno razmišljanje.
Amerikanci su tajming za neki prodor u srce Evroazije odavno propustili. Njihov novi geopolitičkih fokus je na Indo-pacifiku i uređenju odnosa sa Kinom. Mada je, prema optužbama svog predhodnika D. Trumpa, Baiden veoma dobro upoznat sa ukrajinskim dešavanjima, on zaokupljen unutrašnjim problemima, polarizovanim i disfunkcionalnim političkim okruženjem ne pokazuje neki veliki interes za Ukrajinom.
Zapad je Ukrajini puno toga obećao ali malo šta i ispunio, tako je ona danas na velikim izazovima. Dmytro Kuleba ministar inostranih poslova Ukrajine u svom autorskom tekstu Foreign Affairs od prije par dana o aktuelnoj krizi pored ostalog kaže da se evromajdanski protesti 2013. nisu odnosili na vojnu alijansu nego na ekonomsku i političku integraciju sa EU, da Ukrajinci nikada neće odustati od integracije sa Zapadom, i da Rusija planirala blic-krig sa krajnjim ciljem podjele Ukrajine na pola i uspostavljanja marionetske države pod nazivom “Novorossiya” u osam istočnih regiona Ukrajine.
“Biti neprijatelj Amerike je opasno, a biti prijatelj je pogubno”- H. Kissinger.
MSc Branko T. Nešković
Bivši ambasador BiH u Ujedinjenom Kraljevstvu Velike Britanije i Sjeverne Irske i Republici Rumuniji
18 decembar 2021. Banja Luka
Preuzeto sa bloga htps://btneskovic.wordpress.com/