"Avazova" škola novinarstva

Nakon što se novinarka Avaza Mirela Kukan obratila UG “Zašto ne” (“Avazov pokušaj diskreditacije 'Raskrinkavanja'”, 20.6.2019.), na ovom je portalu uslijedio svojevrsni feljton posvećen našoj platformi, koji je otpočeo člankom objavljenim 20.6.2019. u printanom izdanju, te 21.6.2019. u online izdanju “Dnevnog avaza”:

“ISTRAŽUJEMO Koga i kako raskrinkava kvazinovinar: U čijoj službi je “zvezda granta” Darko Brkan”

Iako je pitanjem iz naslova implicirano da Darko Brkan, to jest “Raskrinkavanje”, radi “u nečijoj službi”, ova se teza u samom članku dalje ne razrađuje - niti se uopšte spominje u cijelom tekstu. Umjesto toga, “Avaz” dalje navodi:

Samozvani regulator
U novinarskim krugovima potpuno anonimni Brkan odjednom se našao u ulozi “regulatora” i nekoga ko uglednim, referentnim medijima soli pamet i mudruje kako bi trebali raditi. Pri tome Brkan nije novinar niti je završio školu u kojoj se novinarstvo izučava kao zanat. Nije ga to spriječilo da se postavi kao faktor koji će određivati ko i kakav sadržaj objavljuje i koji će određivati njegovu relevantnost.”

Tvrdnja da se bilo ko iz UG “Zašto ne” ili platforme Raskrinkavanje predstavlja kao “regulator” ili nastoji regulirati rad medija, određivati “ko i kakav sadržaj objavljuje” i “njegovu relevantnost” je netačna. “Raskrinkavanje” se bavi provjerom tačnosti već objavljenih medijskih informacija  - ne iz perspektive “relevantnosti”, kako navodi “Avaz”, nego iz perspektive istinitosti objavljenih informacija, na osnovu metodologije koja je jasno istaknuta na stranici od prvog dana rada, a koja je i “Dnevnom avazu” stavljena na uvid u odgovoru na pitanje koje smo od ovog medija dobili 20.6.2019. Integralna pitanja Avaza i odgovori na njih dostupni su na ovom linku.  

Avaz se, naime, prije objavljivanja ovog članka obratio UG “Zašto ne” koje vodi platformu “Raskrinkavanje” sa 10 pitanja, od kojih je jedno glasilo “Imate li Vi ambiciju da dobijete ulogu regulatornog tijela kakav ima Vijeće za štampu i slične medijske institucije u BiH?”. U odgovoru smo novinarki Avaza Mireli Kukan pojasnili da Vijeće za štampu nije regulatorno već samoregulatorno tijelo, te da niko sa naše platforme nema ambiciju da istu pretvara u bilo kakvo “tijelo” za (samo)regulaciju medija. 

I pored toga, ova se tvrdnja (sama po sebi prilično nevjerovatna, budući da sama novinarka ne objašnjava kako bi se uopšte jedna fact-checking platforma mogla pretvoriti u “regulatorno tijelo” ili imati takve “ambicije”) u Avazovom članku pojavila eksplicitno u podnaslovu teksta, te implicitno u navodima o “određivanju ko će kakav sadržaj objaviti” (za šta je, ponovo, nejasno kako bi to uopšte funkcionisalo). Konačno, ista tvrdnja se ponavlja i u dijelu u kom se odjednom pojavljuje i stvaranje - jednako nejasnog i neobjašnjivog - “paralelnog sistema”:

Brkan negira i navode da vodi “porodični biznis”, kao i da iza svega stoji njegova ambicija stvaranja paralelnog sistema legalnim i legitimnim medijskim regulatorima.

“Avaz” dalje iznosi netačne tvrdnje o finansijskoj zloupotrebi “Raskrinkavanja”, predstavljajući ga kao “pokriće” za lično bogaćenje. Pored opisa fotografije Darka Brkana (“Dobra zarada pod plaštem analize i borbe za medijsku pismenost”), Avaz navodi i sljedeće tvrdnje:

 ...Nije ga to spriječilo da se postavi kao faktor koji će određivati ko i kakav sadržaj objavljuje i koji će određivati njegovu relevantnost. I to Brkan debelo naplaćuje. (...)
Samo u ovoj godini od svoje platforme “Raskrinkavanje” inkasirao je 121.685 dolara nakon što je donatore, poput Nacionalne fondacije za demokratiju (“National Endowment for Democracy” - NED), Centra za promociju civilnog društva (CPCD) i Ambasade Sjedinjenih Američkih Država, uvjerio u “iskren i predan” rad na projektima razvoja medijske pismenosti i borbe protiv dezinformacija.

Istog dana, na portalu “Dnevnog Avaza” objavljen je još jedan članak pod naslovom “Zašto je nervozan Darko Brkan”, u kome se odluka tima “Raskrinkavanja” da integralno objavi odgovore na “Avazova” pitanja predstavlja kao izraz “straha”, “panike” i “nervoze” zbog navodnog “raskrinkavanja” finansijskih malverzacija:

Zašto je nervozan Darko Brkan
Očigledno ga je u dalekoj Južnoafričkoj Republici uhvatio strah od gubitka izdašnih donacija
Brkan: Čemu panika? (...)
S obzirom na to da o Brkanu i njegovom radu postoji dosta nejasnoća, "Avaz" je jučer, kako to rade profesionalni mediji, zatražio odgovore od njega samog. Međutim, naša pitanja očito su izazvala paniku i nervozu. Je li zbog toga što je neko, odnosno "Avaz", odlučio postaviti pitanja i raskrinkati njegov rad? "Avaz" je zanimalo ko i kako finansira njegovo kvaziudruženje, kako Brkan troši taj novac i jesu li tačni navodi da je cijeli posao pretvorio u porodični biznis. 

Pitanja koja je poslala novinarka “Avaza” konkretno su se odnosila na podatke o donacijama kojima se finansira rad “Raskrinkavanja”, a koji su od početka našeg rada javno dostupni na našoj stranici, te su ih potvrdili i donatori koje je “Avaz” također kontaktirao prije objave teksta. 

Iz naših odgovora, javno dostupnih podataka, te odgovora donatorskih organizacija kojima se Avaz obratio, više je nego jasno da iznosi finansijske pomoći koji su objavljeni na našoj stranici ne mogu biti “inkasirani” od strane bilo koje pojedinačne osobe. Platformu “Raskrinkavanje” ne vodi Darko Brkan, već tim UG “Zašto ne”, što je takođe navedeno na samoj stranici. Iznos od 121.685 dolara za koji se navodi da je “inkasiran” predstavlja godišnji budžet “Raskrinkavanja” čiji je rad podržan od strane donatora koji su jasno navedeni na našoj stranici, zajedno sa iznosima finansijske podrške svakog pojedinačnog donatora i strukturom troškova rada platforme. 

Svoje navode o navodnoj zloupotrebi donacija “Avaz” nastavlja, bez ikakvih dokaza ili navedenih izvora, tvrdnjama o neodređenim “medijskim izvještajima” iz vremena pokreta “Dosta”, koji je bio aktivan u periodu od 2006-2011 godine:

Mediji su još iz vremena Brkanovog angažmana u ugašenom, ali nekada, također, izdašno donatorski podržavanom pokretu “Dosta”, problematizirali, između ostalog, i pitanje kako neko ko se samo zove aktivistom za ljudska prava, “zaradi” nekoliko stanova.
To pitanje postavili smo jučer Brkanu, koji se nalazi u Južnoafričkoj Republici, pa nam je odgovorio mailom.
- Živim u roditeljskoj kući na Ilidži i ne posjedujem nijednu nekretninu. Moja neto plaća za prošli mjesec je bila 1.141,50 KM - odgovorio je Brkan.

Povodom tvrdnji “Avaza” o medijskom izvještavanju o navodnoj kupovini stanova “iz vremena pokreta “Dosta””, redakciji “Avaza” poslali smo mail sa upitom o tome koji su medijski izvori i kada objavili takve tvrdnje, te da li je i na koji način “Avaz” provjerio tačnost tvrdnji navedenih u navodnim medijskim izvještajima. Odgovor “Avaza” prenosimo u cjelosti:

Pitanje o izvorima Avazove tvrdnje je, međutim, ostalo neodgovoreno, budući da oba linka koje je redakcija ovog portala poslala, vode na tekstove objavljene godinama nakon što je pokret “Dosta” prestao da postoji. 

Linkovi koje je redakcija “Avaza” poslala u odgovoru na naš upit vode na članak “Raskrinkani Darko Brkan”, objavljen na portalu “Stav” 19.12.2017. godine i potpisan pseudonimom “Mustafa Drnišlić”; te na članak “Kako NGO mafija manipulira Bošnjacima” koji je objavljen na portalu “Kamenjar” 30.9.2018. godine, gdje je kao izvor naveden portal  “Hrsvijet”.  

Tekst “Mustafe Drnišlića”, pored toga što nije objavljen u vrijeme djelovanja pokreta “Dosta”, ni na koji način se ne dotiče “zarađivanja stanova”, te je nejasno zašto je naveden kao izvor ovih tvrdnji od strane redakcije “Avaza”. 

Sa druge strane, tekst prenesen sa portala “Hrsvijet”, u kome se bez ikakvih izvora ili dokaza navodi tvrdnja o “nekoliko stanova”, izvorno je objavljen na jednom od dva anonimna portala (“Vrisak” i “Grude”) na kojima se pojavio par sati prije nego što je objavljen na stranici “Hrsvijet”. 

Avaz je, tako, svoje “istraživanje” zasnovao na neidentifikovanim anonimnim “izvorima” koje su pogrešno prikazali kao medijske izvještaje “iz vremena pokreta Dosta” - koji u trenutku objavljivanja ovih anonimnih dezinformacija već uveliko nije postojao. 

U članku “Zašto je nervozan Darko Brkan” Avaz nastavlja sa jednako netačnim i krajnje zbunjujućim tvrdnjama, za čiju je provjeru bilo dovoljno otvoriti nabrojane portale i utvrditi da ništa od onoga što slijedi nema veze sa činjenicama:

Naime, Brkan, s nekoliko priučenih novinara, vodi raskrinkavanje.ba, glasometar.ba, analiziraj.ba te još nekoliko portalčića.

Za početak, “Glasometar” nije portal - a svakako nije informativni portal koji bi zahtijevao novinarski rad - već aplikacija namijenjena upoznavanju birača sa stavovima političkih partija u predizbornom periodu, koju je razvio tim UG “Zašto ne” u saradnji sa partnerskim organizacijama koje su navedene na stranici. Ostale platforme koje vodi UG “Zašto ne” uključuju portal “Javna rasprava” koji takođe nije informativni portal, već platforma za praćenje rada parlamenata i komunikaciju građana/ki sa njihovim predstavnicima/cama u zakonodavnoj vlasti; te portal “Istinomjer” koji postoji od 2010. godine, a koji vrednuje izjave nosioca javnih funkcija u smislu njihove dosljednosti, istinitosti i ispunjavanja obećanja koja daju u svojim javnim istupima i u predizbornom periodu. 

Platformu “Analiziraj” ne vodi Darko Brkan, niti bilo ko iz UG “Zašto ne”, što se može utvrditi na samoj platformi čiji je izdavač udruženje “Centar za analizu medija i politike” (https://analiziraj.ba/impressum/). Saradnja platformi “Analiziraj” i “Raskrinkavanje” je, pak, stvarna i - kao i svi aspekti našeg rada koje “Avaz” pokušava prikazati kao “nejasnoće” - transparentna i javna.

Redakciji “Dnevnog Avaza” poslali smo mail sa pitanjem na osnovu čega tvrde da Darko Brkan vodi portal Analiziraj.ba. Odgovor prenosimo u cjelosti:

Kao i u prethodnim primjerima, očito je da se redakcija i novinarka “Avaza” u sklopu svog “istraživanja” nisu potrudili upoznati ni sa osnovnim informacijama o stranicama o kojima pišu, te su ovu činjenicu pokušali prikriti nasumičnim linkovima i novim besmislenim tvrdnjama u dostavljenom odgovoru.

Tvrdnja da objavljivanje nečijih tekstova znači da ta osoba “vodi” portal koji ih je objavio, zapravo je besmislena do te mjere da ju je teško i komentarisati. Štaviše, činjenica da “Avaz” već godinama prenosi članke, analize i ocjene objavljene na “Istinomjeru”, po njihovoj sopstvenoj logici trebala bi biti dokaz da Darko Brkan “vodi Avaz” - naročito s obzirom na to da je ovakvih primjera bilo neuporedivo više nego na portalu “Analiziraj”. To bi ujedno mogao biti i razlog što Istinomjer, iako se radi o najstarijoj i najpoznatijoj platformi koju vodi UG Zašto ne, nije naveden kao jedan od “portalčića” koje vode “anonimni i priučeni novinari”, kako je to formulisala novinarka Avaza.

Pored niza neistinitih tvrdnji i malicioznih insinuacija, tekstovi koje je “Avaz” objavio sadrže i niz uvrjedljivih kvalifikacija koje potpuno brišu granicu između izvještavanja i iznošenja ličnog mišljenja (preciznije, animoziteta), te se koriste kako bi prikrile nedostatak činjenica i argumenata u očitoj namjeri stvaranja negativne slike o osobi i organizaciji koje su već danima predmet Avazovog bizarnog “feljtona”. 

Tako se u navedenim člancima, te u dva “komentara” koja su uslijedila nakon njih (naslovljena “Praštalo o slučaju „Brkan“: U rangu prostitucije i organiziranog kriminala” i “Brko, brkane”) navodi da osoba o kojoj se piše “soli pamet i mudruje, a sve debelo naplaćuje”, “pametuje”, “kupi velike pare za prodavanje magle”, da je “čudni, opskurni lik”, “kvazinovinar”, “zvezda granta”, “probisvijet”, “u panici, nervozan i u strahu od gubitka izdašnih donacija”, ”u strahu od stvarnog raskrinkavanja onoga čime se on bavi”, dok se osobe koje pišu za Raskrinkavanje, te sama platforma i organizacija koja je vodi, opisuju na degradirajući način kao “priučeni novinari”, “Brkan i njegov klan”, “kvaziudruženje”, “portalčići”, “nakaradni”, “u rangu prostitucije i organiziranog kriminala”.

Naslov prvog članka objavljenog u/na Avazu, koji najavljuje priču o tome “u čijoj službi radi Darko Brkan”, ocjenjujemo kao klikbejt. Činjenično netačne tvrdnje o zloupotrebi donacija, to jest o “kupovini stanova” i “inkasiranju 121.685 dolara”, tvrdnju da su o tome objavljivani medijski izvještaji prije desetak godina, kao i tvdnju da “Darko Brkan vodi portal analiziraj.ba”, ocjenjujemo kao lažne vijesti. Predstavljanje rada “Raskrinkavanja” kao pokušaja regulacije medija, to jest određivanja sadržaja i relevantnosti medijskih objava, ocjenjujemo kao dezinformaciju i manipulisanje činjenicama. Selektivno objavljivanje odgovora dobijenih po upitu Avaza, korištenje degradirajućih epiteta, te otvoreno neprijateljski i neprofesionalan pristup “izvještavanju” u kom su javno dostupne informacije o radu naše platforme prikazane na manipulativan i obmanjujući način, ocjenjujemo i kao pristrasno izvještavanje. 

(Raskrinkavanje.ba)