Društvena mreža TikTok jedna je od najbrže rastućih društvenih mreža, naročito među mlađim korisnicima/ama. Na ovoj platformi, kreatori/ke objavljuju kratke videosnimke koji na osnovu algoritma aplikacije bivaju preporučeni drugim korisnicima/ama, te se pojavljuju na njihovom For You Pageu (stranica za tebe). Prema objavi na zvaničnoj stranici ove društvene mreže od 27. septembra, TikTok aplikaciju mjesečno koristi više od milijarde ljudi širom svijeta. Više od 60% korisnika/ca TikToka pripada generaciji Z, koja obuhvata one rođene 1997. godine i kasnije, dakle, trenutno mlađe od 24 godine.
Publika na ovoj društvenoj mreži je ogromna, te relativno mlada. Upravo je to pogodovalo da TikTok postane mjesto čestog širenja dezinformacija i govora mržnje. Problem dezinformacija na TikToku naročito se aktuelizira u vrijeme predizbornih kampanja, kao što je bio slučaj pred predsjedničke izbore u Sjedinjenim Američkim Državama u novembru 2020. godine. Dodatno je problem produbljen pitanjima dezinformisanja o pandemiji bolesti Covid-19, konkretno širenjem antivakcinacijskog narativa. Tako je, recimo, eksperiment koji je proveo New Guard u avgustu i septembru 2021. godine pokazao da se već u prvih pola sata korištenja aplikacije korisnicima/ama na feedu prikazuju dezinformacije vezane za vakcine protiv bolesti Covid-19.
Načelno, iz TikToka su nekoliko puta izražavali napore da se suzbije širenje dezinformacija na ovoj platformi. Tako se u junu 2020. godine ova platforma pridružila Kodeksu prakse Evropske Unije o dezinformacijama i u više navrata pokretala aktivnosti vezane za dezinformacije, kao i zagovaranje vakcinacije protiv Covid-19 (1, 2). U februaru 2021. godine, ova mreža je sklopila partnerstvo sa fact-checking platformama, usmjereno na suzbijanje i uklanjanje dezinformativnog sadržaja. Kako se navodi u prvom kvartalnom izvještaju TikToka za period od januara do marta 2021. godine, sa platforme je zbog širenja dezinformacija o pandemiji Covid-19 uklonjeno više od 30 hiljada videosnimaka.
Pored problema vezanog za dezinformacije, društvena mreža TikTok je u značajnoj mjeri postala i mjesto radikalizacije, budući da su govor mržnje i ekstremno desničarski narativ postali veoma zastupljeni među dijelom korisnika/ca. Pojedini/e autori/ke smatraju da je upravo ova društvena mreža doprinijela radikalizaciji pristalica bivšeg američkog predsjednika Donalda Trumpa, čije su aktivnosti eskalirale napadom na Capitol Hill. Izvještaj “Hatescape: Dubinska analiza ekstremizma i govora mržnje na TikTok-u”, koji je objavio Institut za strateški dijalog, analizirao je više od hiljadu videa sa ove platforme, koji su širili ekstremističke narative. Tako je, između ostalog, zaključeno da sadržaj koji kreiraju pripadnici takozvane Islamske države (ISIS) direktno dospijeva na TikTok, da kreatori/ke koji/e zastupaju ovakve narative zloupotrebljavaju funkcionalnost ove društvene mreže, te da su strategije izbjegavanja uklanjanja sadržaja sa platforme jednostavne i efektne.
Ekstremistički narativ na ovoj mreži prisutan je i u regionu, a eskalirao je u prvoj polovini oktobra, kada su sukobi između policije i demonstranata na Kosovu na TikToku predstavljeni kao početak rata. O ovoj temi je portal Mediacentar pisao 15. oktobra 2021. godine.
Politički odnosi na Kosovu zategnuti su već neko vrijeme, a akcija policije protiv šverca robe, provedena 13. oktobra, rezultirala je i sukobom u kom su korištene i kamenice, suzavci, šok-bombe i vatreno oružje, navodi BBC. Ubrzo su na TikToku postali viralni snimci u kojima se tvrdi da je na Kosovu počeo rat (1, 2, 3, 4).
Slika: Screenshot jedne od objava u kojoj se tvrdi da je na Kosovu počeo rat.
Isti narativ o navodnom početku ratnih sukoba ubrzo se počeo širiti i u regionu, te su TikTok preplavili snimci koji navodno prikazuju neke od gradova u kojima se “zaratilo”.
Jednom kada korisnik/ca napravi snimak u kom koristi određeni zvuk, taj zvuk mogu koristiti i drugi/e korisnici/e ove mreže. Oni/e mogu jednostavnim klikom na opciju “sound” na originalnom snimku doći do tog istog zvuka i napraviti svoj snimak u čijoj će pozadini on ići.
Zvuk pucnjeva iz snimka koji je originalno postavljen 29. jula 2021. godine na TikTok nalogu ...dzunior, nevezano za trenutnu situaciju, postao je viralan u vrijeme kada su oktobarski sukobi na Kosovu bili aktuelni. U vrijeme pisanja ove analize, uz isti zvuk je bilo objavljeno više od 220 snimaka na kojima se tvrdi da prikazuju ratne sukobe u nekom od gradova u regionu.
Tako je, recimo, snimak postavljen 15. oktobra na nalogu emir_kings_, na kom je napisano “Počelo je i u sarajevu 😱😱”, do vremena pisanja ove analize pregledan gotovo 340.000 puta, a oko sedam hiljada korisnika/ca označilo je da im se snimak “sviđa”.
Slika: Screenshot objave sa naloga emir_kings_, 21.10.2021.
Korisnici/e TikToka iz Bosne i Hercegovine tvrdili/e su da je rat, između ostalog, počeo i u Doboju, Tuzli, Banjaluci, Tešnju i Travniku.
Treba istaći da su neki/e korisnici/e ove društvene mreže mogli korištenje ovog konkretnog zvuka shvatiti kao dio trenda, te neki od snimaka koji su uz njega objavljeni vjerovatno predstavljaju “šalu”.
Ipak, bez bilo kakve napomene da je riječ o “šali” ili “trendu”, publici koja ne otvori link samog zvuka i ne uoči da se on već koristi i za snimke iz drugih gradova neće biti sasvim jasno da je riječ o dezinformaciji.
Na našim prostorima TikTok se nerijetko koristi kao prostor za širenje nacionalizma, te nisu rijetki ni čitavi nalozi na kojima se mogu naći sadržaji koji pozivaju na mržnju i rat (1, 2, 3).
Pored toga, snimci u čijim se opisima nalaze hashtagovi “četnik”, “balija” i “ustaša” bilježe milionske preglede na ovoj mreži.
Tako se čini da zabavna i veoma popularna društvena mreža TikTok daje platformu pojedincima/kama da šire svoje ekstremističke narative, a zbog činjenice da su korisnici/e ove mreže relativno mladi, tako nešto može imati ozbiljne posljedice.
TikTok snimke koji navodno prikazuju početak ratnih sukoba u različitim gradovima u regionu ocjenjujemo kao lažnu vijest. Kreiranje ovakvih snimaka u “zapaljivoj” situaciji koja je već duže vremena na ivici nasilja može nanijeti štetu u stvarnosti.
(Raskrinkavanje.ba)