“Rasvjetljavanje”: Osporavanje državnosti Bosne i Hercegovine i činjenice

Foto: Raskrinkavanje.ba

U prethodnoj analizi prikazali smo koje su to sve dezinformacije na temu državnosti Bosne i Hercegovine do sada bile predmet analiza portala Raskrinkavanje i Istinomjer te kako su kompleksni narativi negiranja državnosti građeni proteklih desetljeća. Ukratko, radi se o narativima zasnovanim na neutemeljenim tvrdnjama da je Bosna i Hercegovina “sastavljena od entiteta”, nastala tek potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma, da je ona po unutrašnjoj organizaciji državna zajednica (konfederacija), a ne suverena država s entitetima (i Distriktom Brčko) kao administrativnim jedinicama.  

Dezinformacije o državnosti BiH obično se pojavljuju u danima oko obilježavanja Dana državnosti BiH, 25. novembra, koji se u Federaciji BiH obilježava kao praznik, odnosno godišnjice potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, 21. novembra, koji je, pak, praznik u Republici Srpskoj (službeno, Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH).

Kako bismo doprinijeli povećanju otpornosti na takve dezinformacije, koje se potencijalno mogu pojaviti u budućnosti, u nastavku ove analize donosimo pregled činjenica o Bosni i Hercegovini u kontekstu obnavljanja njene državnosti na zasjedanjima antifašističkih vijeća iz 1943. godine, ali i propalog pokušaja osporavanja ustavnosti Dana državnosti kroz apelaciju poslanika Narodne skupštine Republike Srpske Ustavnom sudu BiH. 

 

1943. godina: ZAVNOBIH i AVNOJ

Bosna i Hercegovina danas je suverena i međunarodno priznata država u jugoistočnoj Evropi. Državnost Bosne i Hercegovine u njenim historijskim granicama obnovljena je Rezolucijom na prvom zasjedanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), de facto narodne vlasti, 25. i 26. novembra 1943. u Mrkonjić-Gradu. Prema izvorima iz stručne literature, Rezolucijom su “definisana opšta politička stajališta koja izražavaju volju delegata ZAVNOBiH-a da Bosna i Hercegovina uspostavi svoju državnost u obliku federalne jedinice, koja ravnopravno s Hrvatskom, Srbijom, Makedonijom, Crnom Gorom i Slovenijom konstituiše Demokratsku Federativnu Jugoslaviju”. U radu profesora Fakulteta političkih nauka u Sarajevu Mirka Pejanovića, “Bosna i Hercegovina od ZAVNOBiH-a do Daytonskog sporazuma - kontinuitet izgradnje državnosti u XX stoljeću'', o Rezoluciji se navodi sljedeće: 

U uvodnom dijelu Rezolucije sadržano je stajalište koje govori da su se prvi put u istoriji Bosne i Hercegovine “sastali predstavnici srpskog, muslimanskog i hrvatskog naroda, povezani čvrstim bratstvom u ustanku, s ciljem da na osnovu rezultata oružane borbe naroda Jugoslavije i naroda u Bosni i Hercegovini, donesu političke odluke koje će otvoriti put našim narodima da urede svoju zemlju onako kako to odgovara njihovoj volji i interesima”.

Rezolucijom, koja je usvojena jednoglasno, volja i interesi naroda definisani su opredjeljenjem da njihova zemlja, “koja nije ni srpska, ni hrvatska ni muslimanska, nego srpska i muslimanska i hrvatska, bude slobodna i zbratimljena”, s punom ravnopravnošću svih naroda.

Ustrojstvo nove države južnih Slavena na federativnim principima i jednakosti svih naroda, a time i status Bosne i Hercegovine kao federalne državne jedinice, potvrđeni su odlukama Drugog zasjedanja AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine u Jajcu. SFRJ je tokom svog postojanja mijenjala Ustav više puta, a posljednji put 1974. godine (Ustav SFRJ iz 1974. godine). 

Po ovom ustavu, i sve do raspada države, Bosna i Hercegovina bila je priznata kao socijalistička republika kao što su to bile Srbija, Hrvatska, Slovenija, Makedonija i Crna Gora:

Član 2.

Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju sačinjavaju Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina, Socijalistička Republika Makedonija, Socijalistička Republika Slovenija, Socijalistička Republika Srbija, kao i Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina i Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije, Socijalistička Republika Hrvatska i Socijalistička Republika Crna Gora.

 

Raspad Jugoslavije i nezavisnost

Raspadom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije devedesetih, te nakon sporevednog referenduma o nezavisnosti, Bosna i Hercegovine (tada Republika Bosna i Hercegovina) postala je jedna od država nasljednica bivše federativne republike (pored Slovenije, Hrvatske, tadašnje Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije i tadašnje Savezne Republike Jugoslavije) te je primljena u članstvo Ujedinjenih nacija 22. maja 1992. godine. Međusobnim priznanjima i uspostavljanjem diplomatskih odnosa s drugim državama u svijetu praktično je potvrđena državnost, odnosno kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine koji je obnovljen u ZAVNOBiH-u.

Nakon rata u Bosni i Hercegovini, koji je trajao od 1992. do 1995. godine, državnost BiH se od uspostavljanja mira razvijala u kontekstu Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini. Ovaj sporazum, koji se kolokvijalno naziva i Dejtonskim mirovnim sporazumom, dogovoren je 21. novembra 1995. godine u Daytonu, u američkoj saveznoj državi Ohio, a potpisan u Parizu 14. decembra iste godine. U Ustavu BiH, koji je dio Dejtonskog sporazuma, navodi se da Bosna i Hercegovina “nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sa postojećim međunarodno priznatim granicama”. 

 

Osporavanje ustavnosti Dana državnosti BiH 

Dan državnosti BiH kao praznik obilježava se 25. novembra u Federaciji Bosne i Hercegovine, dok se taj dan u Republici Srpskoj i Distriktu Brčko ne obilježava. Bosna i Hercegovina nema jedinstven državni zakon o praznicima. 

25. novembar bio je praznik u Socijalističkoj Republici Bosni i Hercegovini (Službeni list SRBiH, broj 5/69). Ukazom Predsjedništva RBiH iz 1995. godine proglašen je praznikom i u tadašnjoj Republici Bosni i Hercegovini. Shodno načelu kontinuiteta pravnih propisa iz Aneksa II/2 Ustava BiH, ovaj zakon nastavio je svoje pravno postojanje u današnjoj BiH, tačnije u Federaciji BiH (Dan državnosti BiH neradni dan u FBiH). 

Međutim, za članove 1, 2. i 3. Zakona o proglašenju 25. novembra Danom državnosti RBiH trideset poslanika/ca Narodne skupštine Republike Srpske je 2016. godine podnijelo zahtjev Ustavnom sudu BiH za ocjenu ustavnosti, smatrajući ih diskriminatornim po srpski narod i u suprotnosti s članovima Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Protokolom broj 12 uz Evropsku konvenciju te Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije.  

Član 1. 
Proglašava se 25. novembar Danom državnosti Republike Bosne i Hercegovine

Član 2.
Dan državnosti Republike Bosne i Hercegovine je državni praznik.

Član 3. 
Na Dan državnosti Republike Bosne i Hercegovine državni organi, preduzeća i druga pravna lica ne rade. 

Vlada Republike Bosne i Hercegovine odredit će koji državni organi, preduzeća i druga pravna lica su dužna da rade i u kom obimu na dan državnog praznika. (Ukaz o proglašenju 25. novembra Danom državnosti Republike Bosne i Hercegovine)

Podnosioci zahtjeva naveli su da je Ukaz o proglašenju osporenog zakona potpisao “predsjednik Predsjedništva takozvane Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović 6. marta 1995. godine, za vrijeme tragičnog sukoba u Bosni i Hercegovini”. Podnosioci zahtjeva su, između ostalog, smatrali da iz navedenog proizlazi “jasna namjera da se uspostavljanjem 25. novembra Danom državnosti Bosne i Hercegovine apsolutno isključi jedan konstitutivni narod”, tj. srpski narod.

Sud je odbio zahtjev kao neosnovan i ustvrdio da osporeni članovi Zakona nisu u suprotnosti s Ustavom BiH. U odluci Suda obrazloženo je da, uzimajući u obzir historijski kontekst i simboliku 25. novembra, taj datum nije diskriminatoran i da je podjednako značajan za tri naroda u Bosni i Hercegovini. Sud je, konsultujući historijske izvore, utvrdio da je uspostavljanje ZAVNOBIH-a odražavalo ravnopravnost svih naroda u Bosni i Hercegovini te da Dan državnosti, koji je proistekao iz Rezolucije tog vijeća, predstavlja simbol antifašističke borbe svih naroda u BiH u Drugom svjetskom ratu: 

Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud smatra da se može zaključiti da je 25. novembar datum koji je vezan za historiju srpskog naroda jednako kao i hrvatskog i bošnjačkog, odnosno da ovaj datum nije povezan s događajem koji je srpski narod na bilo koji način isključio. Naprotiv, može se zaključiti da ovaj datum predstavlja simbol zajedničke antifašističke borbe svih naroda u Bosni i Hercegovini u II svjetskom ratu i njihove težnje da Bosna i Hercegovina bude ravnopravna federalna jedinica u bivšoj Jugoslaviji, kao i da narodi koji u njoj žive budu ravnopravni.

Dodatno, Sud je naveo da činjenica da je osporeni zakon donesen za vrijeme rata u BiH te da je Ukaz o njegovom proglašenju potpisao tadašnji predsjednik međunarodno priznate Republike BiH Alija Izetbegović ne dovodi u pitanje historijsku vezu svih naroda u BiH za događaje koje simbolizuje 25. novembar.  

U zaključku odluke navedeno je sljedeće: 

Ustavni sud zaključuje da odredbe čl. 1, 2. i 3. Zakona o proglašenju 25. novembra Danom državnosti Republike Bosne i Hercegovine ("Službeni list Republike Bosne i Hercegovine" broj 9/95) nisu u suprotnosti sa članom II/4. Ustava Bosne i Hercegovine u vezi sa čl. 1.1, 2.a), b), c), d) i e) Međunarodne konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije i članom 1. Protokola broj 12 uz Evropsku konvenciju.

Odluka Suda nije utjecala na stavove političkih dužnosnika/ca iz Republike Srpske, koji/e i godinama kasnije ponavljaju kako je riječ o diskriminatornom i/ili neustavnom prazniku, navedeno je u prethodnoj analizi iz serijala “Rasvjetljavanje”. Neistinite tvrdnje Milorada Dodika u vezi s priznanjem državnosti Bosne i Hercegovine u Ustavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije čitajte u ovoj analizi Istinomjera.

Izjave zvaničnika/ca u kojima negiraju historijske činjenice vezane za državnost BiH i uz pomoć kojih se u javnom prostoru zadržavaju neutemeljena tumačenja događaja iz prošlosti i datuma koji ih simbolizuju, u modernoj Bosni i Hercegovini produbljuju etničke podjele, otežavaju proces pomirenja, ali i usložnjavaju projekat izgradnje države u postkonfliktnom društvu. 

Negatorski narativi o državnosti Bosne i Hercegovine aktivno se grade od početka raspada Jugoslavije. Rat u BiH, njegov tok, uspostavljanje mira Dejtonskim sporazumom i ustrojstvo moderne Bosne i Hercegovine napravili su solidnu osnovu za širenje neutemeljenih tumačenja svih tih događaja. U sljedećoj analizi u sklopu serijala “Rasvjetljavanje” donosimo pregled činjenica u vezi s Dejtonskim mirovnim sporazumom, 21. novembrom kao danom njegovog potpisivanja i Ustavom moderne Bosne i Hercegovine.

 

(Raskrinkavanje.ba)