Foto: Raskrinkavanje.ba
U okviru “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje”, Raskrinkavanje čitateljima/kama nastavlja ukazivati na dezinformacije i manipulativne, netačne narative o određenim događajima i pojavama prije nego što se oni pojave u javnom prostoru.
“Prebunking” se zasniva na ukazivanju na već potvrđene ponavljajuće dezinformacije, koje se, na osnovu dosadašnjeg iskustva, plasiraju ciklično, najčešće vezano za određene datume i događaje. Ovaj pristup djeluje proaktivno, nudi informacije o tome iz kojih izvora možemo očekivati koje dezinformacije i kako se grade netačni narativi, kao i šta su činjenice koje ih opovrgavaju, a sve u svrhu izbjegavanja da se na njih “nasjedne” jednom kada se pojave u javnom prostoru.
Kako je objašnjeno u prvom tekstu u okviru ovog serijala, na osnovu analize netačnih tvrdnji koje se u medijskom prostoru Bosne i Hercegovine i regiona pojavljuju već više od pet godina, Raskrinkavanje je identifikovalo ključne događaje i teme u vezi s kojima se svake godine pojavljuju manje ili više iste dezinformacije.
Prva tema o kojoj je Raskrinkavanje pisalo na ovaj način jesu dezinformacije o genocidu u Srebrenici koje se pojavljuju učestalo, a najčešće pred obilježavanje godišnjice, 11. jula. Opširnije o samom “prebunkingu”, o tome koje se dezinformacije u vezi s genocidom u Srebrenici mogu očekivati svake godine, koji su njihovi izvori, a šta činjenice koje ih opovrgavaju, pročitajte u prvom serijalu “Rasvjetljavanja” ovdje, ovdje, ovdje i ovdje.
Raskrinkavanje u nastavku serijala “Rasvjetljavanje” ukazuje na dezinformacije i netačne narative vezane za temu državnosti Bosne i Hercegovine.
Suština narativa kojeg možemo očekivati i u novembru ove godine jeste negiranje 25. novembra kao Dana državnosti BiH, a s ciljem osporavanja historijskog kontinuiteta državnosti Bosne i Hercegovine. Ovaj netačni narativ ima još jedan jednako bitan cilj, a to je legitimiziranje drugog narativa prema kojem je BiH, kao “državna zajednica”, nastala tek 21. novembra 1995. godine, kada je parafiran Dejtonski mirovni sporazum, odnosno Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini.
25. novembar: Državni praznik jednog entiteta
Prvo zasjedanje Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH) održano je 25. novembra 1943. godine u Mrkonjić-Gradu. Prema izvorima iz stručne literature, na zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić-Gradu 25. i 26. novembra 1943. godine učestvovalo je 247 delegata.
Tada je usvojena Rezolucija u kojoj je izražena volja delegata da Bosna i Hercegovina bude uspostavljena u obliku federalne državne jedinice koja je ravnopravna drugim republikama u Jugoslaviji. Status Bosne i Hercegovine kao federalne državne jedinice potvrđen je odlukama na Drugom zasjedanju AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine u Jajcu.
Zakonom o proglašenju 25. novembra državnim praznikom Republike Bosne i Hercegovine ovaj dan obilježavao se kao Dan državnosti. U Službenom listu Republike Bosne i Hercegovine od 30.3.1995. godine objavljen je Ukaz o proglašenju Zakona o proglašenju 25. novembra Danom državnosti Republike Bosne i Hercegovine. U Ukazu se navodi da je Dan državnosti Republike Bosne i Hercegovine državni praznik.
Međutim, danas se 25. novembar kao praznik prepoznaje i slavi samo u jednom bh. entitetu – Federaciji Bosne i Hercegovine. U Republici Srpskoj to je tek još jedan radni dan, rezervisan za širenje narativa kojim se negira istorijski kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine, a na kraju i sama Bosna i Hercegovina kao država.
Situacija u kojoj je 25. novembar u jednom entitetu radni, a u drugom neradni dan posljedica je, između ostalog, činjenice da BiH nema jedinstven zakon o praznicima na državnom nivou te toga da Zakon o praznicima Republike Srpske, kao ni Zakon o praznicima Brčko distrikta, ne prepoznaje ovaj datum kao Dan državnosti. Jedino Federacija BiH prepoznaje 25. novembar kao praznik, i to kao praznik koji je ovaj enitet preuzeo od RBIH.
Ipak, ovo interno pitanje odražava se i na međunarodne odnose i sliku Bosne i Hercegovine u svijetu. U analizi objavljenoj prošle godine povodom 79. godišnjice BiH državnosti Istinomjer je podsjetio na to da je predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Joe Biden pisao tad novoizabranim članovima/ici Predsjedništva BiH Denisu Bećiroviću, Željki Cvijanović i Željku Komšiću te im uputio najbolje želje povodom obilježavanja Dana državnosti BiH.
U Kabinetu članice Predsjedništva BiH Željke Cvijanović (SNSD) rekli su da su “dužni da napomenu da BiH nema zakon o praznicima” te da Dan državnosti BiH “nije praznik u cijeloj BiH”.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik je povodom Bidenove čestitke izjavio da za njega 25. novembar nije praznik BiH, dok je predsjednik Narodne skupštine RS Nenad Stevandić naveo da je Dan državnosti “nepostojeći praznik”.
Netačne tvrdnje o Dejtonskom sporazumu i Danu državnosti BiH ponajviše dolaze od javnih zvaničnika/ca. Međutim, pojedine netačne formulacije već se godinama redovno prenose u domaćim i regionalnim medijima. Kao što su najčešće političari/ke iz RS izvori dezinformacija o Danu državnosti, tako su i mediji sa sjedištem u ovom bh.entitetu prepoznati kao izvori dezinformacija koje se odnose na ovu temu.
Lažni narativ ispred istorijskih činjenica i sudskih odluka
Zvaničnici/e iz RS neprihvatanje Dana državnosti BiH baziraju na tvrdnjama da je datum diskriminatoran, ali i neustavan.
Poslanici/e Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS) su 2016. godine podnijeli/e zahtjev za ocjenu ustavnosti članova 1, 2. i 3. Zakona o proglašenju 25. novembra Danom državnosti RBiH. Ustavni Sud BiH taj je zahtjev odbacio kao neosnovan na sjednici održanoj 2017. godine.
Međutim, ova odluka nije uticala na stavove političkih dužnosnika/ca da i godinama kasnije ponavljaju kako je riječ o diskriminatornom i/ili neustavnom prazniku.
21. novembar: Dan parafiranja Dejtonskog sporazuma kao povod njegovog netačnog tumačenja
Negiranje istorijskog kontinuiteta državnosti BiH i iskrivljavanje činjenica vezanih za 25. novembar 1943, kao i 1. mart 1995. godine, tek su jedan dio kompleksnog narativa o državnosti te preduslov za kreiranje i širenje drugog njegovog dijela.
Političari/ke, ali i analitičari/ke, akademici/kinje i drugi akteri i akterke, mahom iz Republike Srpske, negiraju da je BiH obnovila državnost 1943. godine kako bi mogli tvrditi da je Bosna i Hercegovina, i to kao “državna zajednica”, a ne država, nastala tek 1995. godine potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Upravo se 21. novembar 1995. godine, Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, u RS slavi kao praznik. Tvrdnja da je “Dejtonskim sporazumom stvorena državna zajednica BiH sastavljena od dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH”, godinama se ponavlja u javnom diskursu u Bosni i Hercegovini i regionu. Raskrinkavanje je u analizi objavljenoj 27.12.2021. godine ustanovilo da je u više od 150 medija u BiH i regionu objavljeno preko 500 članaka s ovom neutemeljenom tvrdnjom.
Istinomjer je u analizi iz 2021, kao i u analizi iz 2020. godine, podsjetio na niz izjava u kojima uglavnom akteri iz RS tvrde da je BiH “nastala 1995. godine”.
Istinomjer tako navodi da je neistinitim ocijenio tvrdnje zastupnika u Narodnoj skupštini Republike Srpske Srđana Mazalice i Darka Banjca, predsjednika NSRS Nedeljka Čubrilovića, Kluba poslanika SNSD-a u NSRS-u, zastupnika u PD PSBiH Nenada Stevandića, generalnog sekretara Vlade Republike Srpske Siniše Karana te portparola SNSD-a Radovana Kovačevića ali i Milorada Dodika i tadašnjeg premijera Federacije Bosne i Hercegovine Fadila Novalića.
Tvrdnje o “državnoj zajednici'' nastaloj 1995. godine osnova su narativa kojim se negira Bosna i Hercegovina kao suverena država. Taj narativ dalje se razrađuje i “dokazuje'' mnoštvom drugih, jednako neutemeljenih tvrdnji koje predstavljaju pogrešno tumačenje, pa čak i citiranje Ustava Bosne i Hercegovine. Neke od tih tvrdnji, između ostalih, jesu da Republika Srpska kao entitet ima “državnost”, da u BiH postoje “zajedničke”, a ne državne institucije, kao i da postoje garanti Dejtonskog sporazuma.
Može se očekivati da će ovakve tvrdnje i narativi biti prisutni u javnom prostoru i u novembru ove godine, kad BiH obilježava 80. godišnjicu državnosti.
Raskrinkavanje će stoga u narednim danima u okviru “prebunking” serijala Rasvjetljavanje nastaviti objavljivati analize o ovakvim narativima, koje možemo očekivati i ove godine. U drugom tekstu o ovoj temi možete očekivati detaljniju analizu netačnih tvrdnji, ali i činjenice vezane za tumačenje Dejtonskog sporazuma i Ustava BiH.
Treći tekst ponudit će činjenice o istorijskom kontinuitetu državnosti i dešavanjima iz 1943, ali i 1995. godine, dok će četvrti ukazati na različite medijske i političke izvore od kojih su i ranije dolazile neutemeljene tvrdnje o ovoj temi.
(Raskrinkavanje.ba)