Foto: Raskrinkavanje.ba
U periodu od 1. maja 2021. do 30. aprila 2022. godine u medijskom prostoru Bosne i Hercegovine i regiona zabilježena su čak 693 primjera negiranja genocida u Srebrenici. Dezinformacije i manipulativni narativi o genocidu u Srebrenici javljaju se najčešće pred obilježavanje godišnjice genocida, 11. jula.
U okviru “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje” ukazali smo na dezinformacije o Srebrenici koje se najčešće šire u javnom prostoru. U istom smo serijalu pisali i o tome šta su poznate i sudski utvrđene činjenice u vezi s događajima u Srebrenici iz jula 1995. godine.
Kako je u ranijim tekstovima u ovom serijalu istaknuto, različite dezinformacije i manipulativni narativi vezani za genocid u Srebrenici mogu se jasno povezati s određenim izvorima. Tako, recimo, dezinformacije koje se koriste za “dokazivanje” netačnog narativa da se u Srebrenici navodno nije dogodio genocid u velikom broju slučajeva dolaze od izvora iz Republike Srpske i susjedne Srbije. Kako pokazuju istraživanja (1, 2, 3), većina negatora genocida u Srebrenici zapravo obnaša neku javnu funkciju, a ono što je posebno zabrinjavajuće jeste da u negiranju genocida direktno učestvuju javni emiteri.
Negiranje genocida kao zvanični politički stav
Političari/ke i nositelji/ke značajnih javnih funkcija u Republici Srpskoj genocid negiraju kontinuirano i učestalo. Naš partnerski portal Istinomjer, koji se bavi analizom izjava nositelja/ki javnih funkcija, u više je navrata ocijenio dezinformacije vezane za genocid u Srebrenici, potekle od političara/ki iz RS (1, 2, 3, 4, 5).
Taj narativ promovišu najviši/e zvaničnici/e Republike Srpske, poput aktuelnog predsjednika ovog entiteta i nekadašnjeg člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorada Dodika (1, 2, 3). Podupirući ovaj narativ, dezinformacije o genocidu u Srebrenici šire i brojni/e drugi/e prominentni/e akteri/ke iz Srbije. Kako se navodi u dokumentu “Izvještaj o negiranju genocida u Srebrenici 2022” Memorijalnog centra Srebrenica-Potočari, među najčešćim negatorima genocida u protekloj godini nalaze se predsjednik RS Milorad Dodik, direktor Bezbednosno-informativne agencije Srbije Aleksandar Vulin i narodni poslanik u Narodnoj skupštini Srbije Miodrag Linta. Na visokom mjestu na listi je i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.
“Milorad Dodik se i u prethodnom izvještaju pojavljuje kao akter koji je najčešće negirao genocid u Srebrenici (link, strana 19), a slični su i medijski izvori u kojima se redovno, to jest kontinuirano, susreću ovakvi narativi”, kaže Tijana Cvjetićanin, urednica Raskrinkavanja, koja je radila na izvještaju o negiranju genocida za 2021. godinu.
Genocid u Srebrenici, prema pomenutom izvještaju, negirale su i pojedine javne ličnosti, institucije, zvaničnici/e izvršne i zakonodavne vlasti, sudstva, vojske, kao i religijske ustanove.
Uz političare/ke iz Republike Srpske i Srbije, genocid u Srebrenici negiraju i njima politički bliski ruski/e zvaničnici/e. Genocid je, tako, negirala i glasnogovornica ruskog Ministarstva vanjskih poslova Maria Zakharova, nazvavši ga “produkcijom”.
Koja je uloga medija u širenju ovog narativa?
Ovakav narativ, zasnovan na dezinformacijama, u velikoj mjeri šire i mediji iz Republike Srpske i Srbije. Među medijima iz Republike Srpske u kojima se često, otvoreno ili implicitno negira genocid nalaze se i javni emiter Radio-televizija Republike Srpske i novinska agencija Srna.
Kako se u izvještaju Memorijalnog centra Srebrenica-Potočari za 2022. godinu objašnjava, uloga medija razmatrana je iz perspektive njihovog djelovanja kao negatora genocida i kao platforme za širenje takvog narativa.
“Javni radio-televizijski servis Republike Srpske (RTRS) poslužio je kao platforma u 50 slučajeva negiranja, a kao negator se pojavljuje u 10 slučajeva. Javna novinska agencija „SRNA” je u 42 slučaja poslužila kao platforma, a u 5 slučajeva i sama je bila negator”, navodi se u pomenutom izvještaju.
To, takođe, ukazuje na činjenicu da je negiranje genocida svojevrstan dio zvanične politike vlasti u entitetu Republika Srpska.
Pojedini mediji iz susjedne Srbije genocid takođe negiraju otvoreno, koristeći se pri tome brojnim dezinformacijama, kao i teorijama zavjere o tome da je on “insceniran”, “lažan” ili da su za njega zapravo odgovorni NATO ili neke zemlje Zapada. U najvećem broju slučajeva riječ je o tabloidima koji su bliski vladajućem režimu u Srbiji. Budući da je, kako je ranije navedeno, jedan od prominentnih negatora genocida upravo Aleksandar Vučić, ne čudi i način na koji ovi mediji izvještaju o Srebrenici. Mediji iz Srbije, zapravo, čine većinu liste najčešćih negatora genocida, koju je u Izvještaju objavio Memorijalni centar Srebrenica – Potočari.
Foto: Izvještaj o negiranju genocida u Srebrenici 2022.
Slični nalazi, kada je riječ o izvorima koji, uprkos sudski utvrđenim činjenicama, negiraju genocid u Srebrenici, istaknuti su i u “Izvještaju o negiranju genocida u Srebrenici” iz 2021. godine Memorijalnog centra.
Vrijedi istaći i da se na visokom mjestu kao medij koji služi kao platforma ili sam negira da je genocid počinjen u oba izvještaja nalazi i Sputnik, novinska agencija u vlasništvu Ruske Federacije. To, s pomenutim primjerima dezinformacija koje dolaze od zvaničnih ruskih izvora, ukazuje na to da ova država u tom dijelu podržava političke narative Republike Srpske i Srbije.
Odakle dolaze druge dezinformacije o genocidu?
Kako smo već istakli u prethodnim analizama (1, 2, 3), drugi primjeri dezinformacija koje se šire o genocidu u Srebrenici uglavnom su nastajali sporadično, motivisani nastojanjem medija da prikupe što veći broj klikova na svojim stranicama. Pojedini mediji i akteri/ke, često oni iz Federacije Bosne i Hercegovine, u nekoliko su navrata objavljivali netačne tvrdnje o tome da su određene ličnosti, uključujući i neke od kojih se tako nešto ne bi očekivalo s obzirom na njihove političke stavove i retoriku, priznale da je u Srebrenici počinjen genocid.
Tako su u više navrata objavljivane dezinformacije o tome da je predsjednik Ruske Federacije Vladimir Putin “priznao genocid” u BiH (1, 2, 3). Ovu tvrdnju prenosili su i političari iz BiH, poput aktuelnog predsjednika Federacije Bosne i Hercegovine Nermina Nikšića, ali i nekih od najpoznatijih medija, poput Al Jazeere, Klixa, Oslobođenja i Dnevnog avaza. U februaru 2022. godine više od 40 medija, gotovo isključivo iz Federacije BiH, objavilo je ovu tvrdnju.
“Priznanje” genocida pripisano je i poznatom teniseru iz Srbije Novaku Đokoviću. U ovom slučaju, dezinformacija je objavljena na nekoliko portala, dominantno anonimnih. Ipak, i uz tek nekolicinu objava, privukla je veliku pažnju javnosti.
U sličnom maniru, desetine medija u regionu objavile su “vijesti” da su fudbaleri Danijel Subašić i Luka Modrić igranje nekih utakmica posvetili “majkama i Bošnjacima Srebrenice” (1, 2). Iako se to nije desilo, pojedini mediji istrajali su u prenošenju ove dezinformacije, pa se ona našla na stranicama velikog broja medija iz BiH i regiona.
Dezinformacije o genocidu u Srebrenici, dakle, dolaze iz različitih izvora, zavisno od toga kom narativu služi njihovo širenje. Dok se s jedne strane javnost dezinformiše negatorskim narativima o tome da genocid u Srebrenici nije ni počinjen, s druge se “priznanje” ovog zločina pripisuje pojedincima koji to javno nisu učinili. Prvo je, pak, znatno učestalije.