Foto: Freepik
Na portalu Republika je 19. maja 2024. godine objavljen članak pod naslovom:
OTKRIVAMO! Kosta je bio deo SVETSKE MREŽE! Ako uočite OVE ZNAKE kod vaše dece HITNO REAGUJTE!
U članku se navodi:
Kosta Kecmanović dečak ubica masakr u OŠ" Vladislav Ribnikar" je počinio i pod uticajem strašnog pokreta Kolumbajning, saznaje Republika.
Opasni pokret koji je pratio u dužem vremenskom periodu pre nego je izvršio masovno ubistvo inspirisao ga da deluje i da i sam postane zločinac. Već je poznato da je mladi monstrum gledao dokumentarne i horor filmove o masovnim ubistvima i uz to svesno pretraživao po internetu kako da izbegne sankcije pošto upuca nevinu decu sa svog dugačkog spiska.
(...)
Sada je otkriveno da je sve to činio pod okriljem američkog pokreta pod okriljem američkog pokreta naslovljenog po mestu čuvenog masakra u školi Kolumbajn u Koloradu.
U članku se dalje navodi da je ova saznanja “potkrijepio” i otac jedne od učenica ubijenih u beogradskoj osnovnoj školi. Navode se i izjave psihologinje Snežane Repac o utjecaju internetskih pokreta na djecu.
Psiholog Snežana Repac tvrdi da se decom u posebnom stanju svesti lako rukovodi na internetu, te da te aktivnosti roditelji moraju strogo kontolisati.
- Ako se pokrene autosugestja pod uticajem ovih tehnoloških inovacija uz ideologiju pod broj jedan, kao i nedostatak sna pod broj dva, može se doći u stanje slično hipnozi u kom je otcepljenje svesnog kontrolišućeg bića postepeno zamenljivo programom koji je unet tokom korišćenja interneta. Verujem da postoji neki entitet vođe koji je autoritet i očekivanje je za decu kao zapovest. Psihološki se može objasniti ovo slepo poslušništvo kroz razne provokacije i izazivanje straha kod dece, koja ubijaju da ne bi bili ubijeni - rekla je Repac.
Uz vrlo sličan ili identičan naslov, članak Republike prenijelo je još petnaestak portala iz regiona.
Izraz “kolumbajning” (engl. columbining) se u vezi s masovnim ubistvom u školi “Vladislav Ribnikar” prvi put spominje u tekstu objavljenom 7. maja 2023. godine na web stranici Žive reči. Ipak, u ovom se članku “kolumbajning” ne opisuje kao nasilni pokret na internetu niti se tvrdi da je počinitelj zločina u “Ribnikaru” bio dio njega, već se koristi kao žargonski izraz u engleskom jeziku za masovnu pucnjavu u školi. Republika je i ranije objavljivala članke sa sličnim tvrdnjama, s tim da nikada nisu konkretno imenovali “pokret” u kojem je navodno bio počinitelj.
Šta su činjenice?
Termin “kolumbajn” se u engleskom jeziku koristi kao glagol i postao je žargonski sinonim za masovna ubistva u školama nakon ubistava koja su 20. aprila 1999. godine počinjena u srednjoj školi “Columbine” u gradu Littletonu u američkoj saveznoj državi Colorado. Tada je ubijeno 12 učenika/ca i nastavnik. Ubistva su počinila dva učenika, od kojih je jedan bio maloljetan. Nakon što su ubili 13 i ranili 21 osobu, počinili su samoubistvo. Nakon ovog zločina, nadležni organi su u školskom bifeu pronašli dvije bombe koje, nasreću, nisu detonirane.
U to vrijeme, ubistvo u Columbineu bilo je najsmrtonosnije masovno ubistvo u školi u SAD-u. Bio je to događaj o kojem su američki mediji najintenzivnije izvještavali te godine i za koji je postojao najveći interes javnosti. Ovaj zločin značajno je promijenio način na koji se pristupa bezbjednosti u školama, policijske taktike i metode prevencije u SAD-u (link). Velika popularnost i prisutnost informacija i detalja o ovom masovnom ubistvu rezultirale su i time da njegovi počinitelji postanu svojevrsna inspiracija drugima koji su počinili ili su namjeravali počiniti slične zločine.
Masovno ubistvo u školi “Columbine” ostavilo je tako dubok trag u američkom društvu da danas postoji i izraz “efekt Kolumbajn” (engl. The Columbine Effect) kojim se opisuju dalekosežne posljedice ovog zločina na razne aspekte sistema i zajednice, primarno u kontekstu “copycata”, odnosno imitatorskih zločina.
Počinitelji ovog ubistva, dječaci Eric Harris i Dylan Klebold, nakon velikog šoka javnosti i intenzivnog medijskog izvještavanja, postali su svojevrsne medijske ličnosti. O njima i motivima njihovih postupaka tog kobnog dana formirali su se razni mitovi koji su na internetu privukli veliki broj mladih ljudi koji su se poistovjećivali s određenim aspektima tih mitova. Kako se navodi u članku autora Davea Cullena objavljenom na Atlanticu u aprilu ove godine, vjerovalo se da su ubice bili žrtve vršnjačkog nasilja i da je njihov zločin bio “osveta”. Kružili su i navodi da su targetirali sportiste ili učenike/ce Afroamerikance. Tvrdilo se da su bili neonacisti, bijeli supremacisti, da su zločin izvršili na Hitlerov rođendan i slično.
U realnosti, dostupni dokazi iz njihovih života i materijala koje su ostavili iza sebe kao “objašnjenje” za svoje postupke ne ukazuju na ove stvari. Po svemu sudeći, oni nisu bili zlostavljani, nisu bili samotnjaci niti su targetirali posebnu grupu ljudi ili izvršili napad iz nekih ideoloških razloga, već iz potpuno sebičnih, objašnjeno je u Cullenovom članku. Uprkos tome, ovi mitovi u pojedinim online zajednicama pomogli su u poimanju i idolizaciji ubica kao obespravljenih mučenika koji su tragali za pravdom. Cullen tvrdi da je imidž Harrisa i Klebolda rezultirao propagiranjem “subkulture koja idolizira ubistvo i haos”. Takve zajednice, koje se nazivaju True Crime Community – TCC, kako je objašnjeno u članku, postoje na nekoliko internetskih platformi i imaju mnoge članove/ice iz različitih dijelova svijeta. Neki/e članovi/ce su radoznali mladi ljudi koji su fascinirani crnom hronikom, dok drugi doslovno smatraju ubice iz Columbinea, kao i počinitelje drugih masovnih ubistava i velikih zločina, svojim uzorima.
“Fanovi” Erica Harrisa i Dylana Klebolda nazivaju se “kolumbajners” i bili su najprisutniji na društvenoj mreži Tumblr (link).
U pokušaju borbe protiv sve učestalijih masovnih ubistava u Rusiji, Vrhovni sud ove zemlje je na zahtjev generalnog tužitelja proglasio 2022. godine subkulturu “kolumbajnersa” terorističkim pokretom. Učestvovanje u ovom “pokretu” može biti kažnjivo doživotnom zatvorskom kaznom.
Stručnjaci/kinje iz Rusije i drugih zemalja kritikovali/e su i preispitivali/e ovu odluku, navodeći da nije riječ o pokretu, jer bi to podrazumijevalo postojanje lidera, organizacijske strukture i predstavnika/ca, što nije slučaj. Psiholozi/ginje i prosvjetni/e radnici/e mišljenja su da se u ovim online zajednicama uglavnom nalaze tinejdžeri koji se nose s raznim životnim poteškoćama te da je potrebno naći adekvatniji, produktivniji pristup problemu (link).
I iz članka objavljenog na Republici može se zaključiti da su “kolumbajners” online zajednice, ili “kolumbajning”, kako je to nazvala Republika, neka vrsta organizovane mreže s liderima koja daje instrukcije novim zločincima kako da počine ubistva.
Spekulacije o zločinu u “Ribnikaru” godinu kasnije
U članku Republike nisu prezentovani nikakvi konkretni dokazi da je počinitelj masovnog ubistva u beogradskoj školi zaista pratio “kolumbajners” forume i blogove na internetu. Tvrdi se da su njihova saznanja “potkrijepljena” izjavom Anđelka Aćimovića, oca ubijene Angeline Aćimović. Aćimović u svom gostovanju na televiziji K1 17. maja 2024. godine jeste govorio o “kolumbajnerima” i opasnostima online zajednica koje promovišu zločinačko ponašanje. Naveo je da postoje indicije da je počinitelj ubistva u “Ribnikaru” sudjelovao u takvim online aktivnostima, ali da za to još uvijek nema dokaza. Za razliku od Republike, on nije eksplicitno tvrdio da je počinitelj izvršio zločin pod okriljem takvog pokreta. Nismo uspjeli pronaći ni izvještaje u kojima se navodi da je takvo nešto pokazala zvanična istraga.
Iako zasigurno postoji mogućnost da je počinitelj bio u “kolumbajnersima” ili sličnim online zajednicama, suprotno senzacionalističkom naslovu članka, takve online zajednice teško bi se mogle opisati kao “svjetska mreža”, a ne može se ni tvrditi da je zločin izvršio “pod okriljem” nekog pokreta ili prema naređenju lidera neke organizacije. Kao što je objašnjeno, “kolumbajners” online zajednice, iako uznemiravajuće i štetne, nisu nikakav organizovani pokret, organizacija ili mreža, već skup pojedinaca/ki koji/e na društvenim mrežama idolizuje Erica Harrisa i Dylana Klebolda.
Morbidni fenomen veličanja počinitelja ovog i drugih stravičnih zločina proizašao je, barem djelimično, iz neprofesionalnog i senzacionalističkog medijskog izvještavanja, koje je, plasiranjem dezinformacija i mitova, od ubica napravio slavne ličnosti. Ipak, autor/ica članka na Republici izostavlja ovaj ključni aspekt i sam/a pribjegava senzacionalizmu i objavljivanju spekulacija.
Senzacionalizam i objavljivanje neprovjerenih informacija, spekulacija i dezinformacija, kada je riječ o medijskom izvještavanju o zločinu u “Ribnikaru”, postali su standardna praksa u mnogim medijima. Raskrinkavanje je o krajnje neprofesionalnom izvještavanju o ovom slučaju već pisalo prošle godine u analizi koju možete čitati na linku ispod.
Eksploatacija tragedija: Klik važniji od dostojanstva žrtava
U njoj je objašnjeno zbog čega je izuzetno važno da mediji o slučajevima masovnih ubistava izvještavaju odgovorno i profesionalno.
Među rizicima koji prate ovakve događaje [masovna ubistva] najdirektniji je onaj od “efekta zaraze”, to jest od ponavljanja sličnih događaja. Tome može doprinijeti upravo javni diskurs koji se u medijima i na društvenim mrežama kreira o masovnim ubistvima, koji može potaknuti druge osobe da oponašaju počinitelja i učine ista ili slična krivična djela (1, 2, 3). To se naziva i “copycat” efektom (copycat – imitator/ka), a opasnost da se takvo nešto dogodi naročito je velika tokom prvih nekoliko sedmica nakon takvog događaja (1).
U takvim slučajevima, “imitatori/ke” djeluju na osnovu informacija koje su do njih došle iz medijskih izvještaja ili s društvenih mreža, to jest imitiraju događaje kojima nisu lično svjedočili/e, već su o njima saznali/e putem medija. Stoga način na koji mediji izvještavaju, medijski prikazi počinitelja/ki, njihovih slika, životnih okolnosti, događaja koji su prethodili djelu itd. mogu značajno utjecati na povećanje ili smanjenje rizika da će doći do slučajeva “imitacije”.
U analizi su također navedene preporuke relevantnih organizacija za izvještavanje o ovakvim zločinima. Preporučuje se da mediji trebaju prenositi činjenice i ne spekulisati o mentalnom zdravlju ili motivima zločina, da fokus izvještavanja ne treba biti na počinitelju te da od nasilja ne treba praviti spektakl.
Ipak, više od godinu nakon ubistva 11 osoba u beogradskoj školi, javnost je i dalje izložena senzacionalističkim naslovima, dezinformacijama i nagađanjima, a fokus nekih medija i dalje je na maloljetnom počinitelju, stanju njegovog uma i potencijalnim motivima zločina.
Veliki broj medija je u danima i sedmicama nakon ubistva, a i u protekloj godini, radio potpuno suprotno od onoga što je preporučeno u ovakvim situacijama. Također su iznimno brzo objavili i ime i fotografije maloljetnog počinitelja, kao i detalje iz njegovog života. I baš kao i u slučaju počinitelja masovnog ubistva u školi “Columbine” 1999. godine, u samo nekoliko dana nakon zločina u beogradskoj školi, 13-godišnji K.K. na internetu je dobio veliki broj obožavatelja/ki i sljedbenika/ca. Pojavile su se desetine profila i stranica na društvenim mrežama koje glorifikuju njegov lik i djelo, a u javnost su izašle i mnogobrojne prijetnje pojedinaca koji su tvrdili da će počiniti sličan zločin (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10).
Shodno činjenicama, tvrdnju da je počinitelj ubistva u Osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” bio dio “svjetske mreže” i počinio zločin pod okriljem “pokreta kolumbajning” ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama.
Napomena
31.5.2024. Nakon objave ove analize, portal Region danas ispravio je svoj članak, zbog čega im dajemo i ocjenu ispravljeno.
3.6.2024. Nakon objave ove analize, portali Press media i Republika ispravili su svoje članke, zbog čega im dajemo i ocjenu ispravljeno.
6.6.2024. Nakon objave ove analize, portal Informer ispravio je svoj članak, zbog čega im dajemo i ocjenu ispravljeno.
(Raskrinkavanje.ba)