Riječki Ri Portal je 26. februara 2020. godine objavio članak sa Facebook statusom hrvatskog molekularnog biologa Igora Štagljara, u kojem on iznosi statističke podatke i zaključuje da je “panika” zbog virusa SARS-CoV-2 bespotrebna jer su izgledi da se osoba zarazi i da umre od bolesti COVID-19, izrazito mali. Ri Portal je citirao status Igora Štagljara koji je objavljen 25. februara u 14:22h: 

“Ako ste stariji od 80, godina, a zaraženi ste COVID-19 virusom, šansa da umrete je 14.8 posto. Što opet implicira da će 85,2 posto ljudi ozdraviti. Ako ste stari izmedju 50-60 godina, imate 1,3 posto šanse umrijeti ako ste, ne daj Bože, zaraženi virusom. Za mlađe od 40, šansa je 0,2 posto. Dakle, 99,8 posto mladih ispod 40 godina koji se zaraze, će ozdraviti. Ali ovdje je caka – to je samo ako se inficirate virusom! Šansa da se zarazite je, na temelju skoro tromjesečne epidemije na izvoru zaraze, u Wuhanu, samo 0,7 posto. Dakle 99,3% je šansa da virus nikada neće dospjeti do vas.”

Iz ovih statističkih podataka, Štagljar izvodi zaključak:

“Pa tako, ako imate 85 godina, imate 0,7 posto šanse uopće pokupiti virus, pa ako ga pokupite imate još 14,8 posto šanse umrijeti od njega, odnosno ukupno imate 0,103 posto šanse umrijeti od tog virusa. To znači da je šansa da nećete umrijeti od tog virusa čak 99,897 posto! Za jednog 45-godišnjaka, te dvije šanse pomnožene iznose 0.0028 posto da će ih virus ubiti. A 99,9972 posto da neće. Za jednog 35-godišnjaka vjerojatnost da će umrijeti od ovog virusa je 0,0014 posto. A da neće umrijeti je 99,9986 posto. Pazite, to je 0,7 posto da ga uopće dobijete i 0,2 posto da umrete od njega, ako ste ispod 40 godina starosti”

Molekularni biolog status zaključuje “savjetom”:

POANTA CIJELE PRIČE: DA, OPASNOST POSTOJI, NO POTPUNO JE NEPOTREBNO STVARATI OVAKVU PANIKU! ZATO, APEL MEDIJIMA - DAJTE SE MOLIM VAS MALO SKOCKAJTE!

Štagljar je popularizovao i infografiku o novom koronavirusu sa ciframa i procentima, koja je postala viralna na društvenim mrežama.

Međutim, nakon prvih objava na portalima, javile su se i informacije da je Štagljar “preuzeo” analizu statistike i infografiku. U postu sa Facebooka, objavljenom nekoliko sati prije Štagljarevog statusa (25. februar u 6:07h), navodi se da je autor infografike i tvrdnji o COVID-19 brojkama izvjesni Davor Grčević.

Grčević, na čijem Facebook profilu piše da je pravnik iz Zagreba, rekao je u komentaru na Štagljarev status da je on autor brojeva i slike, te da je iste objavio ranije.

Također je rekao da je njegov status obrisan sa Facebook grupe “Savjetnik za putovanja”, ali ne prije nego su ga podijelili drugi korisnici na toj društvenoj mreži.

Štagljar je u međuvremenu mijenjao sadržaj statusa, no prvu verziju su prenijeli brojni portali u regiji. U BiH su Štagljareve računice prenijeli ili citirali, između ostalih, N1, Interview, Nezavisne novine, Haber, Source i Hayat.

Portal Informer je otišao i korak dalje, pa je tvrdnje iz statusa pripisao “odjeljenju za biohemiju i medicinsku genetiku Univerziteta u Torontu”. Štagljar jeste profesor na Odjeljenju za biohemiju Univerziteta u Torontu, no to odjeljenje nije objavilo izvještaj sa “računicama” koje se nalaze u njegovom statusu.

U prilog ovome ide i najnovije istraživanje Univerziteta u Torontu, u kojem se potvrđuje da je minimalna šansa da se ljudi zaraze koronavirusom i da izgube bitku sa zarazom.

- Ako ste stariji od 80 godina, a zaraženi ste COVID-19 virusom, šansa da umrete je 14,8 odsto, što opet implicira da će 85,2 odsto ljudi ozdraviti. Ako ste stari između 50-60 godina, imate 1,3 odsto šanse umreti ako ste, ne daj Bože, zaraženi virusom. Za mlade od 40 šansa je 0,2 odsto. Dakle, 99,8 odsto mladih ispod 40 godina koji se zaraze će ozdraviti. Ali to samo ako se inficirate virusom! Šansa da se zarazite je, na temelju skoro tromesečne epidemije na izvoru zaraze, u Vuhanu, samo 0,7 odsto. Dakle, 99,3 odsto je šansa da virus nikada neće dospeti do vas. Tih 0,7 odsto zapravo ključna je stavka jer na nju tek idu postoci smrtnosti - objašnjava se u izveštaju odeljenja za biohemiju i medicinsku genetiku u Torontu.

- Tako da ako imate 85 godina, imate 0,7 odsto šanse da vaš uopšte zakači virus. A, ako do toga dođe, imate još 14,8 odsto šanse umreti od njega, odnosno ukupno imate 0,103 procenata da umrete od tog virusa. To znači da je šansa da nećete umreti od tog virusa čak 99,90 odsto! Za jednog 45-godišnjaka te dve šanse pomnožene iznose 0.0028 da će ih virus ubiti, a 99,99 odsto da neće. Za jednog 35-godišnjaka verovatnoća da će umreti od ovog virusa iznosi 0,0014 procenata, dok su izgledi da se to neće desiti 99,9986 odsto. Pazite, to je 0,7 posto da uopšte dobijete virus i 0,2 odsto da umrete od njega, ako ste ispod 40 godina starosti - ističu istraživači ovog univerziteta.

Sarajevska Face TV je 3. marta postavila video na Facebooku u kojem koristi statistiku koju je popularizovao Štagljar i kaže da su “veće šanse da vam avion sleti na glavu” nego da umrete od COVID-19 ako ste 35-godišnjak.

Međugorje (info) i Hercegovački portal su među posljednjim koji su prenijeli Štagljarev status, 17. i 18. marta 2020. godine.

Hrvatski Faktograf se, ubrzo nakon objavljivanja njegovog statusa, pozabavio procjenama koje je iznio Štagljar. U svojoj analizi od 27. februara, Faktograf kaže da se nizak nivo zaraženih ne može promatrati kao konkluzivni dokaz da su šanse za zarazu koronavirusom izrazito male, već kao indicija da bi drakonske mjere koje je Kina implementirala u Wuhanu, poput zatvaranja grada i uvođenja de facto kućnog pritvora za sve stanovnike, mogle biti djelotvorne.

Brojke iz infografike su se u međuvremenu dosta promijenile. Epidemija se širila i na druge države i kontinente, da bi 11. marta bila proglašena pandemijom. 

Iako se broj svih zaraženih u Kini nije drastično povećao, i 10. aprila 2020. godine je iznosio 81.907, ili 52 na milion stanovnika, situacija u Italiji, na primjer, je puno gora. U toj državi je do 10. aprila bilo čak 143.626 slučajeva infekcije (2.375 na milion stanovnika), a broj umrlih je iznosio 18.279. 

U međuvremenu, Španija je “pretekla” Italiju i imala ukupno 157.022 zaraženih do 10. aprila, odnosno 3.358 na milion stanovnika, te 15.843 smrtnih slučajeva. 

No, na prvom mjestu na listi pogođenih zemalja 10. aprila su bile Sjedinjene Američke Države. U trenutku kada je objavljen “Štagljarev status”, 25. februara, u ovoj državi je bilo svega 57 slučajeva zaraze novim koronavirusom. No, 10. aprila SAD ima 469.464 zabilježena slučaja - 1,418 na milion stanovnika - i 16.711 smrti od COVID-19. 

Bosna i Hercegovina je 10. aprila imala 886 ukupno zaraženih, odnosno 270 na milion stanovnika, i 36 smrtnih slučajeva. 

Kako se pandemija širila, države u Europi su poduzimale strožije mjere kako bi usporile širenje zaraze i spriječile kolaps sistema javnog zdravstva - uključujući i BiH, gdje je sredinom marta proglašeno vanredno stanje i uveden policijski sat i ograničenja kretanja.

U radu od 16. marta o uticaju nefarmakoloških intervencija u reduciranju mortaliteta i opterećenja zdravstva koje donosi COVID-19 u SAD-u i Velikoj Britaniji, grupa autora sa londonskog Imperial College se osvrnula i na hipotetičku situaciju u kojoj nisu poduzete restriktivne mjere protiv širenja COVID-19. Autori kažu da se u slučaju izostanka mjera kontrole epidemije i spontane promjene ponašanja pojedinaca vrhunac stope smrtnosti od novog koronavirusa očekuje nakon tri mjeseca, a 81% populacije u te dvije zemlje bi bilo zaraženo u nekom momentu. 

U nedostatku vakcine protiv COVID-19, procjenjujemo potencijalnu ulogu nekoliko javno-zdravstvenih mjera - takozvane nefarmaceutske intervencije - s ciljem smanjenja stope kontakta u populaciji i posljedičnog smanjenja prenosa virusa. U rezultatima predstavljenim ovdje (u studiji op. a.), primjenjujemo prethodno objavljeni mikrosimulacijski model na dvije države: Ujedinjeno Kraljevstvo (tačnije Veliku Britaniju) i SAD. Zaključujemo da bi efektivnost bilo koje intervencije pojedinačno bila vjerovatno ograničena, što zahtijeva kombinaciju više intervencija da bi se postigao značajan uticaj na prenos virusa.
Dvije osnovne strategije su moguće: (a) olakšavanje, koje se fokusira na usporavanje ali ne nužno i zaustavljanje širenja epidemije - smanjivanje maksimalne stope potrebe za uslugama zdravstva i istovremena zaštita onih koji su izloženi najvećem riziku od ozbiljne bolesti uzrokovane infekcijom, i (b) suzbijanje, čiji je cilj da poništi rast epidemije, smanjujući broj slučajeva na minimum i održavajući to stanje. Oba pravca imaju velike izazove. Smatramo da optimalne olakšavajuće mjere (kombinacija kućne izolacije mogućih slučajeva, kućni karantin za one koji žive u istom domaćinstvu sa mogućim slučajevima i socijalno distanciranje za starije i druge koji su najviše izloženi riziku ozbiljne bolesti) može smanjiti maksimalnu stopu potrebe za uslugama zdravstva za dvije trećine i broj smrtnih slučajeva za polovinu. Ipak, olakšana epidemija koja bi bila rezultat tih mjera bi i dalje vjerovatno rezultirala stotinama hiljada smrtnih slučajeva i zdravstvenim sistemima (pogotovo odjeljenja intenzivne njege) čiji su kapaciteti premašeni po nekoliko puta više. Za zemlje koje to mogu postići, suzbijanje ostaje bolja opcija.

Brojke koje je Štagljar popularizovao, iako tačne u momentu kad je njegov status objavljen, su interpretirane tako da se minimizira opasnost od virusa SARS-CoV-2, koji je u međuvremenu postao najveći medicinski izazov u posljednih sto godina. Njegov i slični pozivi da se “skockamo” u suprotnosti su sa zvaničnim preporukama nadležnih institucija, te mjerama koje su uvedene kad je kriza zakucala na vrata. 

Stvarnost pandemije je, dakle, višestruko demantovala tvrdnje o niskoj opasnosti od novog koronavirusa. Iako sama matematika koju je Štagljar “iskopirao” u svom statusu nije pogrešna, ove su se procjene - a naročito “savjet” koji ih je pratio - pokazale upravo takvim. No, to je bilo jasno već i tada kada su ove tvrdnje prvi put objavljene, budući da u obzir nisu uzeti neki ključni faktori, kao što su rigorozne mjere suzbijanja epidemije, koje su direktno uticale na “cifre” prikazane u ovom statusu. 

S obzirom na gore navedeno, članak na Ri Portalu te prenošenja članka dobijaju ocjenu manipulacija činjenicama. Članak na portalu Informer dobija ocjenu lažna vijest zbog izmišljenog izvještaja odjeljenja za biohemiju i medicinsku genetiku Univerziteta u Torontu.

(Raskrinkavanje.ba)