Foto: Wikimedia Commons,Communications Service of the Orbeliani Palace/Giorgi Abdaladze
U gruzijskom parlamentu je 14. maja 2024. godine prošao Zakon o transparentnosti stranog uticaja, nakon što je Parlament 17. aprila usvojio Prijedlog zakona u prvom čitanju te 1. maja u drugom čitanju. Parlament je odobrio zakon s 84 glasa “za” i 30 glasova “protiv”. Gruzijska predsjednica Salome Zurabishvili saopštila je 18. maja da je uložila veto na Prijedlog zakona, no njen veto može preglasati većina u Parlamentu.
Prema ovom zakonu, mediji i nevladine organizacije koje više od 20 odsto sredstava dobijaju iz inostranstva treba da se registruju kao organizacije koje “zastupaju interese strane sile”. U članku BBC-a na srpskom jeziku objavljenom 30. aprila navodi se:
Prema zakonu koji je predložila vladajuća stranka Gruzijski san, koja je na vlasti poslednjih 12 godina, nevladine organizacije i nezavisni mediji koji primaju više od 20 odsto sredstava od stranih donatora moraće da se registruju kao organizacije „koje zastupaju interese strane sile".
Njih će takođe nadzirati Ministarstvo pravde i mogli bi da budu prisiljeni da podele osetljive informacije ili se suoče sa pozamašnim novčanim kaznama od i do 25.000 gruzijskih larija (9.400 američkih dolara).
Pošto nevladine organizacije i organizacije građanskog društva u Gruziji učestvuju u nadzoru izbora, demonstranti se takođe brinu da bi predlog zakona mogao da se iskoristi za gušenje kritičkih glasova pred parlamentarne izbore zakazane za oktobar 2024. godine.
Pozivajući se na Human Rights Watch (HRW), Media centar u članku objavljenom 10. maja, nekolika dana prije usvajanja zakona, navodi da je gruzijski parlament pokušao usvojiti skoro identičan prijedlog zakona 2023. godine, ali je on tada povučen nakon masovnih protesta. U novoj verziji, termin “agenti stranog uticaja” zamijenjen je terminom “organizacije koje služe interesima strane sile”.
Prijedlog zakona kritikovala je gruzijska opozicija, aktivisti/kinje i građani/ke u Gruziji, poredeći ga sa sličnim zakonom u Rusiji. U Rusiji je od 2012. godine na snazi zakon o “stranim agentima”, koji brojne organizacije koje se finansiraju iz inostranstva tretira kao “strane agente”. Zakon se često opisuje kao napad na slobodno izražavanje i građanski aktivizam u toj zemlji, a detaljnije o njemu možete čitati u analizi Radija Slobodna Evropa.
Protesti protiv gruzijskog zakona održavaju se u Tbilisiju od polovine aprila.
Regionalni mediji o sličnosti gruzijskog i američkog zakona
Dešavanja u Gruziji oko usvajanja pomenutog zakona s velikom pažnjom prate i mediji u regionu. Izvještavajući o ovoj temi, značajan broj medija plasirao je tvrdnje da se zakon naziva “ruskim” iako isti ili sličan zakon postoji u Sjedinjenim Američkim Državama ili se “priprema u Evropskoj uniji”. Ove tvrdnje bile su aktuelne i u maju 2023. godine, kada je zakon prvi put bio u fokusu. Tako RT Balkan u naslovu članka od 10. marta 2023. zakon naziva “američkim”.
RT Balkan istražuje: Zbog čega se Vašington protivi usvajanju američkog zakona u Gruziji
U ovom se članku navodi da zakon sličan onom koji je predložen u Gruziji “postoji u Sjedinjenim Državama, Ujedinjenom Kraljevstvu, Australiji i Rusiji”. Iako se prenosi izjava iz američkog State Departmenta u kojoj se kaže da “predlog zakona nema nikakve veze sa američkim zakonom o stranim agentima”, budući da se američki zakon ne odnosi na “nevladine organizacije i izvore finansiranja”, u članku se ipak insistira na sličnosti, što se argumentuje činjenicom da je televizija RT u Sjedinjenim Američkim Državama bila primorana da se registruje kao strani agent.
Tokom aprila i maja ove godine, prijedlog ovog zakona opet se našao u fokusu medija nakon što je vraćen u Parlament, a opet su se pojavile i slične tvrdnje. U pojedinim slučajevima, mediji su prenosili izjave ruskih zvaničnika koji su pravili ovakve paralele, ali su i sami iznosili slične tvrdnje. Tako smo u člancima koje su 17. maja objavili portali RT Balkan (1, 2), Politika (1, 2), Srbin (.info) (1, 2) i IN4S pronašli navode kojima se implicira sličnost s američkim zakonom.
Dokument koji gruzijski parlament razmatra je žestoko kritikovan na Zapadu, gde je upoređen sa sličnim ruskim zakonom, ali se pritom ne pominje američki zakon o stranim agentima koji je na snazi još od 30-tih godina 20. veka, dakle gotovo sto godina.
RT Balkan u člancima objavljenim 8. i 14. maja, te Novi vesnik u članku objavljenom 8. maja, navodima da “malo ko pominje da zakon gotovo identičnog imena postoji i u SAD” impliciraju sličnost ova dva zakona. Dodatno se navodi da se “usvajanje takvog propisa razmatra i u Evropskoj uniji”.
Kritičari vlasti su taj predlog pežorativno nazvali "ruski zakon", aludirajući na sličan propis koji je u Rusiji na snazi od 2012. godine. Međutim, malo kod od njih pominje da zakon gotovo identičnog imena postoji i u SAD, i to još od 1938. godine, kao i da se usvajanje takvog propisa razmatra i u Evropskoj uniji.
RT Balkan, Srbin (.info), Srbija danas, Webtribune i Objektivno (.net) objavili su članke u kojima se navodi sljedeće:
Vašington čak tvrdi da je taj zakon "inspirisan Kremljom" a prećutkuje da takva zakonska regulativa odavno postoji u Americi. A i EU već izvesno vreme priprema sličan zakon.
Portali Logično i SOTT su 17. aprila 2024. objavili članke u čijim se naslovima tvrdi da “prozapadni agenti organiziraju proteste protiv sasvim normalnog zakona”. U člancima se navodi da slične zakone imaju mnoge druge zapadne zemlje.
Nadalje, mnoge druge zapadne zemlje, poput Sjedinjenih Država, također imaju slične zakone o stranim agentima. Stoga je upitno zašto se upravo Gruziju kritizira za uvođenje sličnog zakonodavstva.
Portali Sputnik, Kompas i Iskra su 28. aprila objavili članke o gruzijskom zakonu u čijim se naslovima navodi da su se “EU i SAD uplašile sopstvenih zakona”, aludirajući na to da se radi o istim zakonima.
NVO i njihovi finansijeri: Zašto su se EU i SAD uplašile sopstvenih zakona o stranim agentima /video/
U članku se implicira nekonzistentnost stavova Evropske unije, koja kritikuje prijedloge zakona o “stranim agentima” u Republici Srpskoj i Gruziji, dok navodno takvi zakoni “postoje u samoj Evropskoj uniji i njenom velikom bratu s one strane Atlantika, u Sjedinjenim Američkim Državama”. U članku se navodi da je “inspiracija” za ove zakone američki zakon iz 1938. godine.
Ironija je, naravno, više nego raskošna zato što je izvor inspiracije za sve ove zakone upravo američki FARA (Foreign Agents Registration Act) zakon o registraciji stranih agenata iz 1938. godine koji propisuje da kao ”strani agenti” budu označeni pojedinci i organizacije koje dobijaju novac iz inostranstva, s eksplicitnim ciljem, objašnjava američko Ministarstvo pravde na svom sajtu, promovisanja transparentnosti u odnosu na strani uticaj na američko javno mnjenje, politiku i zakone.
Zakon slične sadržine, štaviše – u ime zaštite demokratije, objašnjava potpredsednica Evropske komisije Vera Jurova – spreman je i u Evropskoj uniji, a jedan viši zvaničnik Komisije objasnio je ”Juronjuzu” da se tu radi ”samo o transparentnosti, i jedino o transparentnosti”.
Portal Cafe je 1. maja objavio članak u kome se tvrdi da je gruzijski zakon “mnogo liberalniji od sličnih koji su odavno na snazi u SAD-u i EU”.
U prilog zakonu, koji je, inače, mnogo liberalniji od sličnih koji su odavno na snazi u SAD-u i EU, ide vladajuća partija Gruzijski san – Demokratska Gruzija i vlada koju predvodi premijer Irakli Kobakhidze.
Portal Dnevnik je 2. maja 2023. godine objavio članak o tome kako je Ministarstvo spoljnih poslova Gruzijе potvrdilo da jе prеmijеr Irakli Kobahidzе odbio da posjеti SAD zbog protivljenja ove zemlje usvajanju nacrta zakona o transparеntnosti stranog uticaja. Članak je opremljen naslovom:
AMERIKANCI SE PROTIVE DOKUMENTU pisanom po uglеdu na AMERIČKI ZAKON Prеmijеr Gruzijе ODBIO da posеti SAD zbog zakona o "STRANIM AGENTIMA"
Portali IN4S, Borba, Iskra i Srpska TV 15. maja 2024. prenijeli su sadržaj Facebook objave Želidraga Nikčevića, savjetnika predsjednika Skupštine Crne Gore Andrije Mandića, u kome se navodi:
SAD prijete sankcijama zbog „podrivanja demokratije u zemlji“.
Obratite pažnju, taj „opasni“ gruzijski zakon doslovno imitira ne ruski, nego američki, britanski i dio evropskih zakona o zabrani stranih uticaja.
Tvrdnje da je gruzijski zakon sličan onom u Sjedinjenim Američkim Državama, ili da takvi zakoni vrijede u ovoj zemlji, dijele se i na društvenim mrežama (1, 2, 3, 4).
”Sličan” ili “isti” zakon?
Američki zakon na koji se pozivaju mediji u analiziranim člancima jeste Zakon o registraciji stranih agenata. Ovaj zakon, poznat kao FARA (eng. Foreign Agents Registration Act), usvojen je 1938. godine. U nekim je člancima to jasno i navedeno. O ovom smo zakonu već pisali u kontekstu njegovog poređenja sa Zakonom o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija, čiji je Prijedlog Vlada Republike Srpske utvrdila u martu ove godine.
Zakon o registraciji stranih agenata usvojen je s namjerom da se ograniči politički i propagandni uticaj nacističke Njemačke pred Drugi svjetski rat i on se ne bavi specifično neprofitnim organizacijama niti uvodi bilo kakve zabrane njihovog djelovanja u bilo kojim oblastima.
U Zakonu se koristi termin “agent of a foreign principal” (agent, zastupnik ili službenik stranog pokrovitelja) i on je u tekstu Zakona definisan kao svaka pravna ili fizička osoba koja:
…djeluje kao agent, predstavnik, zaposlenik ili službenik ili bilo koja osoba koja djeluje u bilo kojem drugom svojstvu po nalogu, zahtjevu ili pod upravljanjem ili kontrolom stranog pokrovitelja ili osobe čije aktivnosti direktno ili indirektno nadzire, usmjerava, kontroliše, finansira ili u cijelosti ili većim dijelom subvencionira strani pokrovitelj i koja direktno ili posredstvom druge osobe:
(i) angažuje se u političkim aktivnostima unutar Sjedinjenih Američkih Država u interesu takvog stranog pokrovitelja;
(ii) djeluje unutar Sjedinjenih Američkih Država kao savjetnik za odnose s javnošću, agent za odnose s javnošću, zaposlenik za informisanje ili politički konsultant za ili u interesu takvog stranog pokrovitelja;
(iii) u Sjedinjenim Američkim Državama traži, prikuplja, isplaćuje ili izdaje priloge, pozajmice, novac ili druge stvari od vrijednosti za ili u interesu takvog stranog pokrovitelja; ili
(iv) u Sjedinjenim Američkim Državama zastupa interese takvog stranog pokrovitelja kod bilo koje agencije ili zvaničnika Vlade Sjedinjenih Američkih Država; i
(2) svaka osoba koja se slaže, pristaje, pretpostavlja da će djelovati ili namjerava djelovati, ili koja jeste ili sebe smatra agentom stranog pokrovitelja, kako je definirano u klauzuli (1) ove podsekcije, bez obzira na to da li je takav odnos regulisan ugovorom.
Kako smo naveli u prethodnoj analizi, ovim se zakonom od registracije izuzimaju osobe čije je djelovanje registrovano u skladu s drugim propisima (npr. osobe akreditovane pri međunarodnim organizacijama koje su o tome obavijestite State Department u skladu s odredbama Zakona o imunitetu međunarodnih organizacija) te osobe čije su aktivnosti “održavanje bona fide vjerskih, školskih, akademskih ili naučnih aktivnosti ili likovnih umjetnosti”, zatim aktivnosti kao što je traženje sredstava za medicinsku pomoć, “hranu i odjeću i za ublažavanje ljudskih patnji”.
Dakle, iz navedenog je jasno da se FARA odnosi na fizička i pravna lica koja unutar SAD-a djeluju po nalogu ili zastupaju interese “stranih pokrovitelja”, a ne na svaku neprofitnu organizaciju koja prima finansijska sredstva iz inostranstva.
U istoj smo analizi objasnili i da neprofitne/nevladine organizacije nisu izjednačene sa “stranim agentima” u bilo kojoj legislativi koja reguliše njihov rad te da je u zakonodavstvu SAD-a vrlo malo ograničenja slobode izražavanja, udruživanja te rada nevladinih organizacija. One se registruju u saveznim državama u skladu s lokalnim propisima. U istoj smo analizi naveli i da je na federalnom nivou regulisan poreski “status” neprofitnih organizacija (ovim se propisuje i da su oslobođene poreza na prihod te uslovi pod kojima su oslobođene). Jedan od uslova za oslobađanje od poreza na prihod jeste da nisu direktno uključene u političke aktivnosti.
FARA zakon ne zabranjuje političko djelovanje nevladinih i/li neprofitnih ili bilo kojih drugih organizacija zato što se finansiraju iz inostranstva. U vodiču State Departmenta za nevladine organizacije navodi se da je način na koji se strane NVO mogu registrovati i raditi u SAD-u sličan onom koji važi za američke NVO. State Department u ovom vodiču navodi da FARA ne nameće ograničenja ili restrikcije primanja stranih sredstava nevladinim organizacijama koje djeluju u SAD-u niti ih oporezuje.
Registracija u skladu s FARA zakonom nije vezana za finansiranje koje dolazi od stranih vlada; registracija je zapravo obavezna za one koji obavljaju određene aktivnosti na zahtjev, po instrukcijama ili pod kontrolom stranog pokrovitelja, isključivo u svrhu ostvarivanja pune transparentnosti.
Ovo se navodi i u izvještaju Međunarodnog centra za neprofitno pravo i Evropskog centra za neprofitno pravo iz 2023. godine, u kom takođe stoji da mnoge američke nevladine organizacije i medijske organizacije dobijaju strane grantove, ali SAD nije od njih zahtijevala da se registruju kao strani agenti prema FARA-i. S druge strane, kako se navodi u članku jermenske platforme Factometer, ruski RT i neke kineske, japanske i južnokorejske medijske organizacije morale su se registrovati kao strani agenti. Ova platforma navodi da je zakon rijetko bio predmet rasprave do 2016, kada je ponovno dobio na važnosti usljed izvještaja o mogućem ruskom uplitanju u američke predsjedničke izbore. Factometer navodi i da su 13 ruskih državljana i tri organizacije 2018. godine optuženi za kršenje FARA-e zbog miješanja u unutarnju politiku SAD-a.
O razlikama između FARA zakona i onog koji je usvojio gruzijski parlament pisala je medijska platforma Civil Georgia u analizi koja je objavljena 11. aprila ove godine. Ova platforma zaključuje da je gruzijski zakon “bitno drugačiji od američkog, bliži ruskom, a u barem jednom važnom aspektu čak i stroži od ruskog”.
Gruzijski zakon definiše stranog agenta kao bilo koje neprofitno pravno lice koje se s više od 20% finansira od “strane sile”, što uključuje firme, fondacije i pojedince, a ne samo vlade. Zakon u SAD-u, s druge strane, definiše stranog agenta kao bilo koje lice (pravno ili fizičko) koje je pod kontrolom ili djeluje po uputama strane sile i djeluje i u interesu te strane sile. Ukratko, ovo su elementi agenta – predstavnika – strane sile. Finansiranje je samo jedan od nekoliko pokazatelja veze između pokrovitelja i agenta, ali nije konačan niti isključiv, dok prema gruzijskom zakonu jeste oboje.
Dakle, prema američkom zakonu, organizacija ili osoba koja prima sredstva od strane vlade nije nužno strani agent, dok je prema gruzijskom zakonu primanje stranog novca iznad propisanog procenta čini stranim agentom. Kao jedna od razlika u analizi navodi se i i to što se prema američkom zakonu kao agenti stranog uticaja ne tretiraju organizacije za humanitarnu pomoć te osobe i organizacije koje se bave vjerskim, školskim, akademskim, naučnim i aktivnostima likovne umjetnosti. Kao agenti stranog uticaja ne tretiraju se ni medijske organizacije u stranom vlasništvu čijom politikom ne upravlja “strana sila”, kao ni advokati koji zastupaju stranke u pravnim postupcima. Gruzijski zakon ne izuzima nijednu od ovakvih aktivnosti ili osoba, navodi se u članku, uz napomenu da su vjerske organizacije u ruskom zakonu isključene, što nije slučaj s gruzijskim.
O poređenjima američkog, ruskog i gruzijskog zakona pisala je stranica Global Voice u članku objavljenom 19. aprila 2024. godine.
Članovi vladajuće stranke tvrde da se zakon temelji na američkom zakonodavstvu poznatom kao FARA — američki zakon o stranim agentima. U procjeni objavljenoj prošle godine, Kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS/ODIHR) rekla je da je Nacrt zakona “suštinski drugačiji”, s “veoma različitom svrhom i obimom”.
Ruski i gruzijski zakon
Nedavno usvojeni zakon mnogi su opisali kao “ruski zakon” zbog velikih sličnosti sa Zakonom o neprofitnim organizacijama, koji je 2012. godine usvojen u Rusiji kao odgovor vlasti na tadašnje masovne proteste u zemlji. Jermenska platforma za provjeru činjenica u martu 2023. osvrnula se detaljnije na istoriju izmjena ovog zakona, koje su uvijek rezultirale pooštravanjem postojećih propisa.
Vladimir Putin, koji je treći put preuzeo dužnost predsjednika, potpisao je 2012. godine zakon koji reguliše djelovanje neprofitnih organizacija koje obavljaju funkciju stranih agenata. Ministarstvo pravosuđa napravilo je registar u koji se moraju upisati sve organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva i bave se političkim aktivnostima. Te organizacije takođe moraju priložiti podatke o svom statusu, kao i izvještaje o svojim aktivnostima.
Ruski parlament (Državna duma) je 2017. godine izmijenio Zakon o masovnim medijima, koji je omogućio da se strani mediji prepoznaju kao strani agenti.
Prema amandmanu usvojenom 2019, bilo koja osoba može biti prepoznata kao strani agent. Status dobivaju osobe koje distribuiraju materijale medija sa statusom agenta ili ostvaruju prihode iz inozemstva.
U julu 2022, Putin je potpisao nove amandmane na Zakon o stranim agentima koji dopuštaju da se svako ko prima potporu iz inozemstva, ili je “na drugi način pod stranim uticajem”, proglasi stranim agentom. Jedini izuzeci su udruženja poslodavaca, privredne i trgovinske komore te dužnosnici međunarodnih organizacija.
Kako navodi ova platforma, kao strani agenti prepoznati su, između ostalih, mediji Medusa i TV Rain (kasnije i zabranjeni), pojedinci pa čak i organizacije koje nemaju nikakve veze s politikom (nevladina organizacija “Mi smo protiv AIDS-a” i Svjetska fondacija za prirodu WWF).
Organizacija Human Rights Watch je nakon izmjena Zakona u decembru 2022. između ostalog navela da "Zakon proširuje definiciju stranog agenta do tačke u kojoj gotovo svaka osoba ili entitet, bez obzira na nacionalnost ili lokaciju, koja se bavi građanskim aktivizmom ili čak izražava mišljenje o ruskoj politici ili ponašanju zvaničnika, može biti označena kao strani agent ako vlasti tvrde da su pod ‘stranim uticajem’".
Da li se u EU priprema sličan zakon?
Osim poređenja s FARA zakonom, u nekim od analiziranih članaka pominje se usvajanje “takvog propisa” ili zakona “slične sadržine” u Evropskoj uniji.
Evropska komisija je 12. decembra 2023. godine donijela “paket za obranu demokratije”, čiji je dio i Direktiva o transparentnosti organizacija koje zastupaju interese trećih zemalja. Kako se navodi na stranici Evropske komisije, namjera je “povećati transparentnost i demokratsku odgovornost za aktivnosti zastupanja interesa u ime trećih zemalja kako bi se utjecalo na politike, donošenje odluka i demokratski prostor”. Kako se navodi na ovoj stranici, Prijedlog sadrži sljedeće zahtjeve:
upis u registar transparentnosti: subjekti koji obavljaju aktivnosti zastupanja interesa u ime treće zemlje morat će se upisati u registar transparentnosti. Od država članica tražit će se da u tu svrhu uspostave ili prilagode postojeće nacionalne registre.
javni pristup: ključni elementi podataka o takvim aktivnostima zastupanja interesa bit će javno dostupni, čime će se omogućiti transparentnost i demokratska odgovornost. To se, primjerice, odnosi na godišnje primljene iznose, predmetne treće zemlje i glavne ciljeve aktivnosti.
vođenje evidencije: subjekti koji obavljaju aktivnosti zastupanja interesa u ime treće zemlje morat će čuvati evidenciju ključnih informacija ili materijala povezanih s djelatnošću zastupanja interesa u razdoblju od četiri godine nakon završetka te aktivnosti.
Na stranici Evropske komisije navodi se i da Prijedlog uključuje “razmjerna pravila i zaštitne mjere kako se zahtjevi za registraciju ne bi zloupotrebljavali za ograničavanje temeljnih prava”:
- neovisna nadzorna tijela bit će ovlaštena zatražiti ograničenu evidenciju samo u propisno opravdanim slučajevima i na razmjeran način
- nadležna tijela moraju se pobrinuti da registracija ne uzrokuje negativne posljedice
- mogućnost odstupanja od objave informacija u propisno opravdanim slučajevima
- zbog potpunog usklađivanja u okviru prijedloga države članice ne mogu zadržati ni uvesti dodatne zahtjeve ili prakse.
Ovaj prijedlog naišao je na kritike organizacija civilnog društva koje upozoravaju na to da bi Direktiva mogla naštetiti organizacijama koje se bave pitanjima ljudskih prava, vladavine prava, izbornog integriteta i antikorupcije članicama EU u istočnoj Evropi te da bi mogla poslužiti za nametanje dodatnih restrikcija politički nepodobnim organizacijama u pojedinim članicama (1, 2).
Platforme za provjeru činjenica Myth Detector i FactCheck pisale su o tome zašto gruzijski Nacrt zakona o transparentnosti stranog uticaja nije analogan prijedlogu EU. U analizi koju je objavio Myth Detector 11. aprila ove godine kao razlike između evropske direktive i gruzijskog zakona navode se:
Glavna razlika između direktive EU o transparentnosti aktivnosti zastupnika interesa i nacrta zakona koji je inicirao Gruzijski san jeste u tome što je direktiva EU usmjerena samo na one organizacije i pojedince čiji je cilj uticati na politiku EU i javno mnijenje radi ostvarivanja interesa vlada zemalja koje nisu članice ili s njima povezanih organizacija. (član 2). Direktiva se takođe fokusira na strane vlade i povezana lica i ne pokriva sve strane državljane i sve organizacije registrovane u stranoj zemlji (član 2).
Postoje i značajne razlike u pogledu registracije i nadzora. Direktiva Evropske unije naglašava da registar treba biti neutralan, a tijelo koje će ga nadzirati nezavisno od političkih uticaja i izuzeto od direktiva vlasti (čl. 9 i 15). Prema prijedlogu zakona Gruzijskog sna, registar nadzire Nacionalna agencija za javni registar, koja djeluje u okviru Ministarstva pravde (čl. 9. i 15.). član 4). Osim toga, dok direktiva Evropske unije precizira da će nadzorno tijelo morati dostaviti odgovarajuće obrazloženje za traženje ograničenih informacija od organizacije (član 16), prema nacrtu zakona Gruzijskog sna, Nacionalna agencija za javne registre moći će istražiti bilo koju organizaciju na osnovu pisanog zahtjeva bilo koje osobe ako smatra da ta organizacija ispunjava kriterije za registraciju kao agent stranog uticaja (član 8).
FactCheck u analizi objavljenoj 5. aprila kao značajnu razliku navodi i sankcije.
Prijedlog direktive EU utvrđuje sankcije kao oblik administrativne odgovornosti, s novčanim sankcijama kao najstrožim oblikom kazne. Maksimalan iznos novčane sankcije koji se može izreći preduzeću bit će 1% godišnjeg globalnog prometa u prethodnoj finansijskoj godini, za ostale pravne subjekte 1% godišnjeg budžeta u skladu s posljednjom završenom finansijskom godinom, a za fizička lica 1.000 eura [28]. Prema predloženoj direktivi, sankcije bi trebale biti učinkovite i srazmjerne svakom pojedinačnom slučaju. Priroda, učestalost i trajanje prekršaja moraju se uzeti u obzir, kao i ekonomski, tehnički i operativni kapacitet subjekta koji je počinio prekršaj, gdje je to relevantno. Nadalje, prije izricanja sankcije, nadzorni odbor mora organizaciji izreći upozorenje o prekršaju. Osim toga, prijedlogom se države članice pozivaju da osiguraju da izvršavanje ovlaštenja nadzornog tijela bude u skladu s odgovarajućim mjerama zaštite, u skladu sa zakonodavstvom Evropske unije i država članica, uključujući pravo na učinkovit pravni lijek i pošteno suđenje.
Za razliku od direktive EU, gruzijski Nacrt zakona o transparentnosti stranog uticaja nameće stroge finansijske sankcije, ne uzimajući u obzir kriterije proporcionalnosti ili ekonomske, finansijske ili operativne kapacitete subjekata: “Nacrt zakona utvrđuje administrativnu odgovornost za kršenje odredbi nacrta zakona u iznosu čija je protuvrijednost od 3.700 do 9.000 američkih dolara, čineći svaki angažman građana/ki u aktivnostima neprofitnih organizacija i masovnih medija iznimno rizičnim i podrivajući cijeli neprofitni sektor i nezavisne medije”.
Dakle, iako postoje kritike na račun predložene direktive, iz navedenog je jasno da se ona u nekim stavkama značajno razlikuje od gruzijskog prijedloga zakona te da se ne odnosi nužno na sve organizacije koje primaju novac iz država koje nisu članice, već na one koje utiču na politiku EU i javno mnijenje radi ostvarivanja interesa vlada zemalja koje nisu članice ili s njima povezanih organizacija.
Kako je navedeno, Evropska komisija je 12. decembra 2023. predstavila Prijedlog direktive, a očekuje se da će se o njoj pregovarati i da će biti usvojena u sljedećem sazivu Evropskog parlamenta. Izbori za Evropski parlament održavaju se ove godine.
Shodno navedenom, tvrdnje da je zakon koji je usvojio gruzijski parlament pisan po ugledu na “američki” i da “takva zakonska regulativa odavno postoji u Americi” ocjenjujemo kao dezinformaciju. Istu ocjenu dobija i tvrdnja da se usvajanje zakona poput gruzijskog razmatra i u Evropskoj uniji.
Tvrdnje i implikacije da je gruzijski zakon sličan američkom zakonu iz 1938. godine, odnosno da “zakon gotovo identičnog imena” postoji i u SAD-u ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama. Istu ocjenu dobija i tvrdnja da EU već izvjesno vrijeme priprema zakon sličan gruzijskom.
Tvrdnja da je gruzijski zakon “mnogo liberalniji” od “sličnih” zakona u SAD-u i EU ocjenjujemo kao lažnu vijest.
Napomena:
28.5.2024. Portal Srbija danas je izmijenio članak, on sadrži tačne informacije pa dobija i ocjenu ispravljeno.
(Raskrinkavanje.ba)