Foto: Freepik
Na portalu beogradske redakcije ruskog državnog medija Sputnik 26.11.2023. godine objavljen je članak pod naslovom:
A Dejton? Sarajevo i Zapad razbijali Jugoslaviju, a sada Srbima nameću praznik iz 1943.
U članku, u kojem je sagovornik novinar Dejan Mastilović iz izdavačke kuće “Filip Višnjić”, iznosi se niz netačnih tvrdnji o Danu državnosti Bosne i Hercegovine, Republici Srpskoj, obilježavanju Dana RS 9. januara i proglašenju nezavisnosti BiH 1992. godine.
Ton članka naklonjen je predsjedniku Republike Srpske Miloradu Dodiku, uz insinuacije da je sudski proces protiv njega “namješten” od Zapada, i nazivanje Bošnjaka, jednog od tri konstitutivna naroda u BiH, “muslimanima”, što je izraz koji je ustaljen u Dodikovim javnim istupima.
Članak je prenio i portal Iskra 27.11.2023.
Zašto se 25. novembar obilježava kao Dan državnosti BiH?
U članku Sputnika navodi se:
Prvo zasedanje Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine, ZAVNOBiH održano je 25. novembra 1943. godine u Mrkonjić Gradu i Mastilović dodaje da je njegova proslava mogla imati smisla u Jugoslaviji, ali da nema veze sa tekovinama na kojima je izgrađena današnja BiH.
Mastilovićeva tvrdnja još je jedan način osporavanja Dana državnosti BiH, na kojem se insistira u pokušaju da se potkrijepi tvrdnja da je Bosna i Hercegovina nastala potpisivanjem Dejtonskom mirovnog sporazuma, čime se negira njena državnost.
U okviru našeg “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje”, Raskrinkavanje se bavilo tvrdnjama kojima se negira državnosti BiH, a koje su već godinama prisutne u javnom prostoru. U jednoj od analiza iz ovog serijala objašnjeno je da je državnost BiH u njenim historijskim granicama obnovljenja u Mrkonjić-Gradu 25. i 26. novembra 1943. godine, Rezolucijom donesenom na prvom zasjedanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), koje je tada predstavljalo de facto vlast. U analizi Raskrinkavanja objašnjeno je:
Prema izvorima iz stručne literature, Rezolucijom su “definisana opšta politička stajališta koja izražavaju volju delegata ZAVNOBiH-a da Bosna i Hercegovina uspostavi svoju državnost u obliku federalne jedinice, koja ravnopravno s Hrvatskom, Srbijom, Makedonijom, Crnom Gorom i Slovenijom konstituiše Demokratsku Federativnu Jugoslaviju”.
(...)
Rezolucijom, koja je usvojena jednoglasno, volja i interesi naroda definisani su opredjeljenjem da njihova zemlja, “koja nije ni srpska, ni hrvatska ni muslimanska, nego srpska i muslimanska i hrvatska, bude slobodna i zbratimljena”, s punom ravnopravnošću svih naroda.
Status Bosne i Hercegovine kao federalne državne jedinice potvrđen je odlukama donesenim na Drugom zasjedanju Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) u Jajcu 29.11.1943. godine.
Nakon raspada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) ‘90-ih godina prošlog stoljeća, Bosna i Hercegovina je, zajedno s drugim bivšim socijalističkim republikama, postala država nasljednica bivše federativne republike, a međusobnim priznanjem i uspostavljanjem diplomatskih odnosa s drugim državama iz svijeta potvrđen je kontinuitet državnosti BiH obnovljen u ZAVNOBiH-u.
U Socijalističkoj Republici Bosni i Hercegovini 25. novembar bio je praznik, a nakon raspada Jugoslavije, proglašen je Danom državnosti u Republici Bosni i Hercegovini Ukazom Predsjedništva RBiH iz marta 1995. godine. U Ustavu BiH, koji je dio Dejtonskog mirovnog sporazuma i čijim se potpisivanjem u decembru 1995. okončao rat u BiH, navodi se da BiH (prethodno Republika BiH) “nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom i sa postojećim međunarodno priznatim granicama”.
U Aneksu II Ustava navodi se da “svi zakoni, propisi i sudski poslovnici, koji su na snazi na teritoriji Bosne i Hercegovine u trenutku kada Ustav stupi na snagu, ostaće na snazi u onoj mjeri u kojoj nisu u suprotnosti sa Ustavom dok drugačije ne odredi nadležni organ vlasti Bosne i Hercegovine”. U skladu s tim, zakon kojim je 25. novembar proglašen Danom državnosti RBiH ‘95. nastavio je svoje pravno postojanje i nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Grupa poslanika/ca Narodne skupštine Republike Srpske podnijela je 2016. godine Ustavnom sudu zahtjev za ocjenu ustavnosti pojedinih članova Zakona o proglašenju 25. novembra Danom državnosti RBiH , navodeći da su diskriminatorni po srpski narod i u suprotnosti s Evropskom konvencijom o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Sud je zahtjev odbacio kao neosnovan, uz obrazloženje da članovi Zakona nisu u suprotnosti s Ustavom BiH te da, sa obzirom na simboliku datuma i historijski kontekst, ovaj datum nije diskriminatoran i podjednako je značajan za sva tri naroda u BiH.
Da li je Republika Srpska “država u pravom smislu” i je li proslava 9. januara “legitimna”?
U članku Sputnika također se navodi:
Kada Republika Srpska legitimno slavi 9. januar kao Dan Republike, kritike, optužbe i negodovanje stižu iz Sarajeva.
(...)
Država ne može funkcionisati zbog toga što Bošnjaci misle da oni mogu većinski vladati, ali im ustav uspostavljen Dejtonskim sporazumom to ne dozvoljava. RS je stekla međunarodno priznanje u Dejtonu, ima svog predsednika, svoju vladu i predstavlja državu u pravom smislu, zaključuje Mastilović.
Raskrinkavanje je u “prebunking” serijalu o dezinformativnim narativima o državnosti BiH pisalo o tvrdnji da je BiH “državna zajednica sastavljena od dva entiteta nastala potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma”, koja se u bh. javnom prostoru pojavila 2012. godine i od tada se učestalo koristi. Ova tvrdnja, kako je objašnjeno u analizi ovdje, proizlazi iz pogrešnog tumačenja Dejtonskog mirovnog sporazuma i Ustava BiH koji se u njemu nalazi. U sklopu narativa o BiH kao “državnoj zajednici” nalaze se i netačne tvrdnje o državnosti, međunarodnom priznanju i granicama Republike Srpske.
Kako je u analizi Raskrinkavanja objašnjeno, BiH je priznata kao nezavisna i suverena država 1992. godine, a Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. nastavila je svoje pravno postojanje kao država, s drugačijim unutarašnjim ustrojenjem. U Ustavu BiH navodi se:
“Republika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada "Bosna i Hercegovina", nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sa postojećim međunarodno priznatim granicama.
Ona ostaje država članica Ujedinjenih naroda i može kao Bosna i Hercegovina zadržati članstvo ili zatražiti prijem u organizacijama unutar sistema Ujedinjenih naroda, kao i u drugim međunarodnim organizacijama.”
U Ustavu se navodi da se Bosna i Hercegovina sastoji od dva entiteta, Federacije BiH i Republike Srpske. Dakle, Bosna i Hercegovina je nezavisna i suverena država s međunarodno priznatim granicama, a Republika Srpska je entitet, odnosno administrativna jedinica, koji se nalazi unutar nje. U analizi Raskrinkavanja objašnjeno je:
Dosta češće netačne tvrdnje od one da su entiteti jedine strane Dejtonskog sporazuma jesu one tvrdnje kojima se administrativnim jedinicama unutar suverene države pripisuju karakteristike koje nemaju. Tvrdnje da su entiteti ti koji imaju državnost i granice posljednji su čin izvrtanja činjenica i narativa kojim se spinuje, odnosno negira državnost Bosne i Hercegovine.
Činjenice, međutim, pokazuju da se u tekstu Dejtonskog sporazuma u kontekstu razgraničenja dva entiteta koristi termin “granična crta između entiteta”, navodi Istinomjer. Pitanje da li entiteti imaju granice bilo je čak i tema Ustavnog suda. Ranije je, naime, u Ustavu Republike Srpske korištena riječ “granica”, no Ustavni sud Bosne i Hercegovine je na sjednici održanoj u januaru 2000. godine, u svojoj prvoj parcijalnoj odluci, ocijenio da termin “granica” nije u skladu s Ustavom BiH te ga proglasio neustavnim. U skladu s tom odlukom, riječ “granica” u tekstu Ustava RS zamijenjena je terminom “međuentitetska linija razgraničenja”.
Tvrdnje mnogih političkih aktera/ki o tome da entiteti imaju granice Istinomjer je također ocjenjivao više puta tokom proteklih godina. Osim ove tvrdnje, koja je u javnosti popularizovana tokom 2023. godine, u javnosti se prethodnih godina mogla čuti i tvrdnja da entiteti imaju i državnost, ili čak da su entiteti zapravo države. Vjerovanje da entiteti imaju granice i državnost te da su zapravo entiteti države koji čine “državnu zajednicu” Bosnu i Hercegovinu konačni su cilj manipulativnih narativa koji se javnosti najčešće predstavljaju tokom novembra.
Tvrdnja da je obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara “legitimno” navodi na zaključak da je u skladu sa zakonom, ali to nije tačno.
Kako je objašnjeno u članku Radija Slobodne Evrope iz 2019. godine, političari okupljeni u “Skupštinu srpskog naroda u BiH” donijeli su 9.1.1992. godine Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine kao nezavisne cjeline unutar BiH. Ovaj datum obilježava se kao Dan Republike Srpske od tada, uprkos činjenici da je više puta proglašen neustavnim. Nakon izbijanja rata, u oktobru 1992. Ustavni sud RBiH poništio je Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine i Ustav Srpske Republike BiH. Ustavni sud BiH proglasio je Dan Republike Srpske 9. januara neustavnim u novembru 2015. godine, uz obrazloženje da Republika Srpska ima pravo obilježavati Dan Republike, ali da datum obilježavanja ne može biti 9. januar, jer taj datum nije prihvatljiv za sve građane/ke tog entiteta. Ustavni sud naveo je da Narodna skupština RS treba u roku šest mjeseci usaglasiti članove Zakona o praznicima RS, kojim je 9. januar bio određen kao Dan Republike Srpske, s Ustavom BiH. Ovu odluku Ustavni sud potvrdio je i 2016. godine, odbivši apelaciju Narodne skupštine Republike Srpske za preispitivanje prethodne odluke. Ustavni sud BiH poništio je i rezultate referenduma o proslavi 9. januara kao Dana Republike Srpske koji je održan u ovom bh. entitetu u septembru 2016. godine. Nakon toga, NSRS je donijela poseban Zakon o Danu RS, koji je Ustavni sud također osporio 2019. godine.
Historijski revizionizam
Naslov Sputnikovog članka detaljnije je obrazložen u sljedećem pasusu:
Dejton je bio posle NOB
Na toj sednici [ZAVNOBiH-a] je definisano da Bosna i Hercegovina nije država ni Srba, ni Hrvata, ni muslimana, već svih njih zajedno. Nepunih pedeset godina kasnije, došlo je do krvavog bratoubilačkog rata, kada su muslimani i Hrvati pokušali da se odvoje iz zajedničke države i stvore svoju, nacionalno i verski isključivu teritoriju. Današnja država Bosna i Hercegovina nasilno je odvojena od Jugoslavije, a upravo je Dejtonski sporazum označio kraj rata i formirao današnje entitete. Sarajevo, smatra Mastilović, uporno beži od istorijskih činjenica i Dejtonskog sporazuma koji je ne samo okončao krvavi rat u Bosni i Hercegovini, nego i definisao današnja dva bosanskohercegovačka entiteta.
Građani/ke Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine na referendumu održanom 29.2. i 1.3. 1992. godine imali/e su priliku izjasniti se o tome jesu li za “suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine, Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive”. Glasalo je više od 63% stanovnika, od kojih je potvrdno odgovorilo 99,7%. Nakon referenduma, BiH je proglasila nezavisnost od Jugoslavije, a u članstvo Ujedinjenih nacija primljena je 22.5.1992. godine.
Prije toga, u oktobru 1991. godine, osnovana je Skupština srpskog naroda Bosne i Hercegovine, koja je u novembru iste godine donijela Odluku o ostajanju srpskog naroda u Bosni i Hercegovini u zajedničkoj državi Jugoslaviji, koja je potvrđena na održanom plebiscitu, odnosno referendumu, srpskog naroda. Značajan broj Srba nije glasao na referendumu za nezavisnost u martu 1992.
Odluka o raspisivanju referenduma za nezavisnost objavljena je u Službenom listu SRBiH u januaru 1992, a donesena je na osnovu Ustava Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine i Zakona o referendumu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. Savjet Evropske zajednice je u augustu 1991. godine formirao komisiju eksperata ustavnog prava s ciljem tumačenja državno-ustavnih pitanja SFRJ i utvrđivanja statusa njenih federalnih jedinica, tzv. Badinterovu komisiju. U Mišljenju br. 2, komisija je utvrdila da se srpski narod može samoopredjeljivati samo u okviru postojećih granica Bosne i Hercegovine i Hrvatske, a u Mišljenju br. 4 zaključila da BiH ima legalan i opravdan zahtjev da se izdvoji iz Jugoslavije ukoliko se organizuje referendum na kojem će građani/ke izraziti svoje mišljenje. Referendum je organizovan u kontekstu Mišljenja Badinterove komisije.
Riječ je bila, dakle, o legalno raspisanom i provedenom referendumu, čiji su rezultati doveli do proglašenja nezavisnosti, te potom i međunarodnog priznanja Republike BiH kao suverene i nezavisne države, a ne o “pokušaju Hrvata i muslimana da se odvoje od zajedničke države i stvore nacionalno i vjerski isključivu teritoriju”. Ovakvom formulacijom nastoji se dodatno potkrijepiti netačna tvrdnja da je BiH državna zajednica koja je nastala potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Bosna i Hercegovina, podsjećamo, međunarodno je priznata kao nezavisna država 1992. godine, nakon referenduma. Proces raspisivanja referenduma i proglašenja nezavisnosti, u skladu s tadašnjim zakonima i okolnostima, sprovela su legitimna tijela vlasti, bez upotrebe nasilja na način na koji se implicira u članku Sputnika.
Shodno činjenicama, tvrdnju da je obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara “legitimno” ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama. Istu ocjenu dajemo i tvrdnji da obilježavanje 25. novembra nema veze s “tekovinama na kojima je izgrađena današnja BiH”, čime se implicira da ne postoji kontinuitet državnosti, te tvrdnji da Republika Srpska ima atribute države, kojom se obrazlaže teza o “državnoj zajednici BiH”.
(Raskrinkavanje.ba)