Foto: Raskrinkavanje.ba
Tvrdnja da je “Dejtonskim sporazumom stvorena državna zajednica BiH sastavljena od dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH”, gotovo se deceniju ponavlja u javnom prostoru, iako je suprotna onome što se zaista navodi u Ustavu BiH.
To, pak, nije jedina tvrdnja kojom se javnost, najčešće upravo tokom novembra, manipuliše i navodi na pogrešna tumačenja ustrojstva i državnosti Bosne i Hercegovine. Osim toga da je BiH “državna zajednica”, da je nastala u Dejtonu i da je “sastavljena” od entiteta, sa ciljem dokazivanja istog narativa tvrdi se još i da Dejtonski mirovni sporazum ima garante, da BiH nije potpisnica Dejtona, a da entiteti jesu, da entiteti imaju državnost, da postoje “zajedničke institucije”, a nedavno je popularizovana i tvrdnja da entiteti imaju i granice.
Budući da slične ili iste ponavljajuće tvrdnje možemo očekivati i u budućnosti, nakon pregleda narativa kojim se negira historijski kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine i odbacuje 25. novembar kao Dan državnosti, kao i činjenica o ZAVNOBIH-u i AVNOJ-u, Raskrinkavanje donosi i pregled najčešćih netačnih tumačenja Dejtonskog mirovnog sporazuma i Ustava BiH, odnosno činjenica koje ih opovrgavaju.
Je li Bosna i Hercegovina “državna zajednica nastala sastavljanjem entiteta u Dejtonu”?
Ova tvrdnja, koja, ustvari, sadrži tri tvrdnje – da je BiH “državna zajednica”, a ne suverena država, da je nastala tek 1995. godine u Dejtonu i da je “sastavljena” od entiteta – predstavlja suštinu manipulativnog narativa kojim se negira državnost Bosne i Hercegovine.
Raskrinkavanje je ustanovilo da se ovaj navod prvi put u javnosti pojavljuje u dokumentu pod nazivom “ANEKS 4 - PO MODELU USTAVA SAD: Način nastanka i opstanka Bosne i Hercegovine”, koji je objavljen 17. septembra 2012. godine. Identična formulacija nalazi se i u dokumentu nazvanom “Dejtonska struktura Bosne i Hercegovine i pravni položaj Republike Srpske” koji je objavljen na zvaničnoj internet-stranici predsjednika Republike Srpske. U javnosti je posljednjih godina najčešće zagovaraju upravo politički, ali i medijski akteri/ke iz Republike Srpske i Srbije. Fact-checking portal Istinomjer u više je navrata netačnim ocijenio ponavljanja ovih navoda od Milorada Dodika, predsjednika RS, Nenada Nešića, ministra bezjednosti BiH, Nenada Stevadnića, predsjednika NSRS, Borjane Krišto, predsjedavajuće Savjeta ministara BiH, predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i mnogih drugih (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9).
Kako i Istinomjer i Raskrinkavanje, a i mnogi drugi akteri godinama ističu, uvidom već u prve redove Ustava Bosne i Hercegovine zaključuje se da nijedna od tri pomenute tvrdnje nije tačna. Naime, već u prvom članu Ustava BiH, usvojenog 1995. godine u okviru Dejtonskog sporazuma, navodi se:
“Republika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada "Bosna i Hercegovina", nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sa postojećim međunarodno priznatim granicama.
Ona ostaje država članica Ujedinjenih naroda i može kao Bosna i Hercegovina zadržati članstvo ili zatražiti prijem u organizacijama unutar sistema Ujedinjenih naroda, kao i u dru-gim međunarodnim organizacijama.”
BiH je od 1992. godine priznata kao nezavisna i suverena država, dok je Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine, dakle, “nastavila svoje pravno postojanje” kao “država”, što opovrgava netačne tvrdnje da se radi o “državnoj zajednici” koja je “nastala u Dejtonu”.
Evropska zajednica i države članice, na sjednici održanoj u Luksemburgu 6.4.1992. godine, priznale su državnopravni subjektivitet BiH, njen teritorijalni integritet i političku nezavisnost, a 22.5.1992. godine je, kao jedna od nasljednica raspadnute SFRJ, postala i članica Ujedinjenih naroda. Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine promijenjeni su tek njen Ustav i unutrašnje uređenje. Opširnije o historijskom kontinuitetu državnosti BiH, ZAVNOBiH-u i AVNOJ-u čitajte u prethodnoj analizi iz serijala “Rasvjetljavanje” na ovom linku.
Da BiH Dejtonskim sporazumom nije “sastavljena od entiteta”, već da je njeno unutrašnje uređenje sporazumom promijenjeno na način da se “sastoji od dva entiteta”, dodatno potvrđuje član 3. Ustava BiH, odnosno Aneks 4 samog sporazuma:
“Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske.”
U svrhe dokazivanja netačnog narativa da je BiH “zajednica” koja je “sastavljena od entiteta”, u javnosti se za institucije BiH često koristi i nepostojeći termin “zajedničke institucije”. Kako je Istinomjer nebrojeno puta podsjećao pri ocjenjivanju izjava različitih političkih aktera/ki, izraz “zajedničke institucije Bosne i Hercegovine” u Ustavu ne postoji te se kroz tekst Ustava u tom kontekstu koristi isključivo termin “institucije Bosne i Hercegovine” (1, 2, 3, 4, 5).
Postoje li garanti Dejtonskog mirovnog sporazuma?
Tvrdnja da postoje garanti Opšteg okvirnog mirnovnog sporazuma za mir BiH, koji je dogovoren 21. novembra 1995. godine u Dejtonu, a potpisan u Parizu 14. decembra iste godine, učestala je podjednako koliko je i netačna.
Dejtonski mirovni sporazum potpisale su tadašnje Republika Bosna i Hercegovina, Savezna Republika Jugoslavija i Republika Hrvatska, dok su Evropska unija, Francuska Republika, Savezna Republika Njemačka, Ruska Federacija, Ujedinjeno Kraljevstvo i Sjedinjene Američke Države bile zemlje svjedoci. Zemlje svjedoci Dejtonskog mirovnog sporazuma sada su članice Vijeća za provedbu mira (PIC) te u tom svojstvu imaju ovlasti da vode ”brigu o sprovođenju” sporazuma, odnosno sankcionišu opstrukcije i nedosljednu provedbu Dejtonskog sporazuma.
Iako se izraz “garanti” mirovnog sporazuma ne spominje u Dejtonskom mirovnom sporazumu, već se koriste isključivo izrazi “strane” i “svjedoci”, to ne sprečava političke aktere/ke u BiH, ali i u zemljama regije, da tvrde suprotno i koriste ovaj nepostojeći termin. Najčešći primjer njegovog korištenja jeste učestala netačna tvrdnja da su “Srbija i Hrvatska garanti Dejtonskog mirovnog sporazuma”.
Kako je Istinomjer više puta tokom godina navodio, Hrvatska i Srbija (tadašnja Savezna Republika Jugoslavija) su potpisnice Dejtonskog sporazuma u svojstvu "ugovornih strana" koje su potpisale sporazum, a ne u svojstvu njegovog “garanta”, što je vidljivo već u prvoj alineji/rečenici preambule Opšteg okvirnog mirovnog sporazuma za mir BiH:
“Republika Bosna i Hercegovina, Republika Hrvatska i Savezna Republika Jugoslavija ("strane")...”
Istinomjer je u nizu analiza tokom prethodnih godina pisao o različitim primjerima plasiranja ove netačne tvrdnje (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8). Ono što je zanimljivo jeste to da istu tvrdnju, osim domaćih, iznose i zvaničnici Hrvatske i Srbije, ali i to što je takva terminologija postala dio i zvaničnih dokumenata. Naime, u dokumentu pod nazivom “Predlog Strategije odbrane i nacionalne bezbednosti Republike Srbije” kao jedan od vanjskopolitičkih prioriteta istaknuto je i “očuvanje entiteta Republika Srpska” kao “nacionalnog cilja Srbije”, ali je navedeno i to da je Srbija “garant” Dejtonskog sporazuma.
Je li BiH potpisnica Dejtona?
Kada je riječ o netačnim tvrdnjama u vezi sa “garantima” i “stranama” Dejtonskog sporazuma, za istaći je i tvrdnju koju je između ostalih iznio Dodik u martu 2023. godine. Dodik je tada ustvrdio da BiH, odnosno “zajednički nivo nije strana u Dejtonskom sporazumu”, već da su to samo entiteti. Da je država BiH strana sporazuma, kako je spomenuto ranije, navodi se već u prevoj njegovoj rečenici.
Pored Bosne i Hercegovine, tačno je i da entiteti Federacija BiH i Republika Srpska kao njen dio jesu jedne od strana sporazuma. Ipak, netačno je da sama BiH, ili “zajednički nivo”, kako tvrdi Dodik, to nije.
Imaju li entiteti granice i državnost?
Dosta češće netačne tvrdnje od one da su entiteti jedine strane Dejtonskog sporazuma jesu one tvrdnje kojima se administrativnim jedinicama unutar suverene države pripisuju karakteristike koje nemaju. Tvrdnje da su entiteti ti koji imaju državnost i granice posljednji su čin izvrtanja činjenica i narativa kojim se spinuje, odnosno negira državnost Bosne i Hercegovine.
Činjenice, međutim, pokazuju da se u tekstu Dejtonskog sporazuma u kontekstu razgraničenja dva entiteta koristi termin “granična crta između entiteta”, navodi Istinomjer. Pitanje da li entiteti imaju granice bilo je čak i tema Ustavnog suda. Ranije je, naime, u Ustavu Republike Srpske korištena riječ “granica”, no Ustavni sud Bosne i Hercegovine je na sjednici održanoj u januaru 2000. godine, u svojoj prvoj parcijalnoj odluci, ocijenio da termin “granica” nije u skladu s Ustavom BiH te ga proglasio neustavnim. U skladu s tom odlukom, riječ “granica” u tekstu Ustava RS zamijenjena je terminom “međuentitetska linija razgraničenja”.
Tvrdnje mnogih političkih aktera/ki o tome da entiteti imaju granice Istinomjer je također ocjenjivao više puta tokom proteklih godina. Osim ove tvrdnje, koja je u javnosti popularizovana tokom 2023. godine, u javnosti se prethodnih godina mogla čuti i tvrdnja da entiteti imaju i državnost, ili čak da su entiteti zapravo države. Vjerovanje da entitetu imaju granice i državnost te da su zapravo entiteti države koji čine “državnu zajednicu” Bosnu i Hercegovinu konačni su cilj manipulativnih narativa koji se javnosti najčešće predstavljaju tokom novembra.
Takva višegodišnja praksa siguran je pokazatelj da iste i slične dezinformacije možemo očekivati i u novembru ove godine, pred obilježavanje Dana državnosti BiH, 25. novembra, ali i Dana uspostavljanja Dejtonskog sporazuma, 21. novembra. Kako bi se uticaj takvih dezinformacija umanjio, važno je znati ih prepoznati, shvatiti zašto se stvaraju, ko ih plasira, ali i šta su stvarne činjenice.
Stoga u idućem i posljednjem tekstu o negiranju državnosti u “prebunking” serijalu "Rasvjetljavanje" na portalu Raskrinkavanje čitajte o najčešćim izvorima takvih manipulativnih narativa i tvrdnji kojima se pokušavaju dokazati.
(Mladen Lakić i Emir Zulejhić, Raskrinkavanje.ba)