Foto: DC Studio/Freepik
Na portalu Alo je 5. februara 2025. godine objavljen članak u kojem se navodi da su mediji u Srbiji koji su dobijali novac od Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) bili pod kontrolom američke obavještajne agencije CIA. Članak je opremljen sljedećim naslovom:
SAD JE SVE JASNO KAO DAN Evo dokle seže uticaj USAID-a, novac dobijali "KRIK" i slični "nezavisni" mediji koji su produžene ruke CIA
U članku se navodi da “objavljeni izvještaji” pokazuju da su organizacije Mreža za istraživanje kriminala i korupcije (KRIK), globalna mreža istraživačkih novinara okupljena u Projekat izvještavanja o organizovanom kriminalu i korupciji (OCCRP), Centar za istraživanje, transparentnost i odgovornost (CRTA), Komitet pravnika za ljudska prava (YUCOM), inicijativa ProGlas i Balkanska istraživačka novinarska mreža (BIRN) “ekspoziture” Centralne obavještajne agencije (CIA).
Naime, objavljeni izveštaji, koje ćemo vam preneti u nastavku teksta, dokaz su da su KRIK, OCCR, CRTA, YUCOM, PROGLAS I BIRN ekspoziture CIA. Postavlja se pitanje, da li će nakon ovog teksta, postati jasnije da je Amerika finansirala medije? Da li su onda to "nezavisni mediji" kako se nazivaju, imajući u vidu sve što je u izveštaju pomenuto, kao i izjave u Stejt dipartmentu da je to ekspozitura CIA?
U članku je "u cijelosti" prenesena analiza pod naslovom "Gigant novinarstva dobija polovinu svog budžeta od vlade SAD", za koju je istaknuto da dokazuje da su imenovane organizacije "ekspoziture CIA-e".
Članci s ovim tvrdnjama objavljeni su i na portalima B92, 24sedam, Informer, Borba, Aloonline (.me), Nedeljnik afera, Novosti, Portal 083 i Novine.
Na portalu Informer je potom 11. februara 2025. godine objavljen još jedan članak o navodnoj povezanosti CIA-e i organizacija civilnog društva u Srbiji. U tom članku izdvojena je jedna od pomenutih organizacija – BIRN. Članak je opremljen sljedećim naslovom:
Razotkrivena vlasnička struktura BIRN-a! Ništa nije slučajno: Polovina je u sedištu CIA za ovaj region! (FOTO)
Prema navodima u članku, 50% vlasništva u BIRN-u u Beogradu ima BIRN iz Sarajeva, “gdje je bilo sjedište CIA-e za ovaj region”. Novinarka, aktivistkinja i istraživačica Nidžara Ahmetašević također je pomenuta kao suvlasnica.
Uplakani su sada oni koji su na srpski narod stavljali etiketu genocidnog naroda. Nidžara Ahmetašević, suvlasnica BIRN-a u Beogradu u svom tekstu u kom je komentarisala delo Edine Bećirević citirala ju je rekavši da "“Negiranje genocida je gotovo sigurno znak da narod u čije ime je država počinila genocid nije prošao fazu osvještenja, te da postoji opasnost da se genocid ponovi".
Tokom celog teksta ona je upirala prstom u Srbiju kao u genocidan narod.
A ni ne čude možda ovakvi stavovi, usmereni protiv Srbije, kada se pogleda vlasnička struktura BIRN-a u Beogradu. Naime, kako se može videti i u zvaničnim podacima, 50% vlasništva beogradskog BIRN-a ima BIRN iz Sarajeva (gde je bilo sedište CIA za ovaj region). Dakle, ništa nije slučajno!
Članke s ovim tvrdnjama objavili su i Alo, Pink, Vijesti 365 i Srbija info.
Odakle povezivanje OCCRP-a i CIA-e?
U članku portala Alo i njegovim prenošenjima objavljen je prevod analize iz 2024. godine koja se bavila finansiranjem rada OCCRP-a. U njoj je istaknuto da je OCCRP finansirala Vlada Sjedinjenih Američkih Država. U toj se analizi ne pominje bilo kakva veza OCCRP-a ili drugih organizacija s CIA-om. Do identičnog zaključka došao je i naš partnerski portal Raskrinkavanje iz Crne Gore, koji je o ovoj netačnoj tvrdnji detaljnije pisao u analizi koju možete čitati na linku ovdje.
Organizacije za koje je navedeno da su ekspoziture CIA-e zapravo su organizacije s kojima OCCRP aktivno sarađuje, a detalji o tim saradnjama dostupni su na linku ovdje.
Na zvaničnoj stranici OCCRP-a 12. februara 2025. godine objavljen je članak u kojem je opisano kako se ova globalna mreža istraživačkih novinara/ki neosnovano počela povezivati s CIA-om. Aubrey Belford, autor članka i jedan od urednika OCCRP-a, u julu 2019. godine objavio je članak o saznanjima da je Rudy Giuliani, bivši gradonačelnik New Yorka, koji je radio i kao lični advokat predsjednika Donalda Trumpa, pokušavao saznati negativne informacije o Trumpovim političkim protivnicima, tražeći saveznike za takav “poduhvat” u Ukrajini. U februaru ove godine bivši uposlenik State Departmenta Mike Benz naveo je u objavi na platformi X da je USAID platio “20 miliona dolara novinarima da iskopaju prljavštinu o Rudyju Giulianiju i koriste tu prljavštinu kao osnovu za opoziv aktualnog predsjednika SAD-a 2019”.
Tu je objavu podijelio i Elon Musk, vlasnik X-a i čelni čovjek Odjeljenja za efikasnost Vlade (DOGE), koji je osnovala Trumpova administracija. DOGE provodi promjene koje deklarativno trebaju smanjiti troškove Vlade. Ovim je promjenama prethodilo potpisivanje niza predsjedničkih naredbi. Jedna od njih odnosi se i na suspenziju inostrane pomoći, koja je posebno uticala na rad USAID-a. Musk je o USAID-u rekao da je “kriminalna organizacija”, a Trump je rekao da ga je “vodila gomila radikalnih luđaka” (1, 2).
Belford je naveo da članak iz 2019. godine o Giulianijevim pokušajima da “iskopa prljavštinu” o Trumpovim političkim protivnicima uz pomoć saveznika u Ukrajini nije imao mnogo odjeka u javnosti. To se, pak, promijenilo nakon svjedočenja zviždača iz CIA-e u septembru 2019. godine. Prema navodima tog zviždača (1), koji su očekivano privukli pažnju svjetskih medija (1), predsjednik Trump pokušao je natjerati lidera Ukrajine da mu pomogne u istrazi protiv rivala pred američke predsjedničke izbore 2020. godine. Bijela kuća je, prema navodima istog zviždača, optužena da je pokušala prikriti tu komunikaciju.
Belford napominje da je u svjedočenju zviždača CIA-e pomenut članak koji je OCCRP objavio 2019. godine u fusnoti. To je bilo dovoljno da se “popularizuje” netačan navod da je OCCRP povezan s CIA-om.
Tvrdnje o Trumpovim pokušajima da u Ukrajini pronađe saveznike koji bi mu ponudili negativne informacije o njegovom protivkandidatu na izborima 2020. godine bile su dijelom optužbi da je “zloupotrijebio ovlasti i ometao istragu Kongresa o pritiscima na Ukrajinu da istraži tadašnjeg izbornog suparnika Joea Bidena i njegova sina Huntera Bidena” kad je opozvan u Zastupničkom domu 2019. godine. Senat pod kontrolom Republikanaca oslobodio je Trumpa u februaru 2020. godine.
Do vremena pisanja analize portali Alo i Borba izmijenili su članke o organizacijama civilnog društva kao “ekspoziturama CIA-e” (1, 2).
Šta su činjenice o BIRN-u?
Prema podacima sa zvanične stranice, Balkanska istraživačka regionalna mreža (eng. Balkan Investigative Reporting Network BIRN Hub) je mreža nevladinih organizacija koje se bave promovisanjem slobode govora, ljudskih prava i demokratskih vrijednosti u južnoj i istočnoj Evropi.
BIRN Hub ima sjedište u Sarajevu i Beogradu. U rubrici “Kontakt” izlistane su adrese organizacija BIRN-a u pojedinačnim zemljama i adresa firme BIRN d.o.o. Beograd. U sekciji “Mreža” na istoj stranici navedeni su podaci za BIRN Albaniju, BIRN BiH, BIRN Kosovo, BIRN Sjevernu Makedoniju, BIRN Srbiju i BIRN Rumuniju. U istoj rubrici dostupne su i informacije o firmi BIRN LTD, odnosno BIRN d.o.o. Beograd.
Iako se u naslovu članka portala Informer i njegovim prenošenjima tvrdi da je “razotkrivena vlasnička struktura” BIRN-a, zapravo je riječ o javno dostupnim podacima. Kako je navedeno na stranici Agencije za privredne registre Republike Srbije (APR), firma pod imenom “Privredno društvo za medijsku produkciju Balkanska istraživačka regionalna mreža d.o.o.” osnovana je 2007. godine u Beogradu, na adresi Kosovska 17. Na istoj adresi je kancelarija BIRN Huba u Beogradu. Podaci iz ovog registra pokazuju da Balkanska istraživačka regionalna mreža sa sjedištem u BiH ima 32,35 % udjela i da je jedan od 27 vlasnika firme BIRN d.o.o. Beograd.
Foto: Screenshot
Takođe, javno je dostupan podatak i da Ahmetašević ima 1,867% udjela u vlasništvu firme BIRN d.o.o. Beograd.
Foto: Screenshot
Dakle, navod da “BIRN iz Sarajeva” ima 50% vlasništva u “beogradskom BIRN-u” je netačan. Takođe, internet-pretrage ne pružaju dokaze da je u Sarajevu bilo nekakvo “sjedište CIA-e za region” niti bilo kakve informacije o takvom “sjedištu” (1, 2). Ni u članku portala Informer ni u njegovim prenošenjima nema detaljnijeg objašnjenja navoda o “sjedištu CIA-e za region u Sarajevu”.
Dakle, prvo je portal Alo u članku neosnovano ustvrdio da organizacije KRIK, CRTA, YUCOM, ProGlas i BIRN rade za CIA-u kroz neutemeljenu tezu da je američka obavještajna služba preko USAID-a finansirala rad OCCRP-a s kojim pomenute organizacije sarađuju. Zatim je na Informeru objavljen članak u kojem su netačno predstavljeni podaci o vlasničkoj strukturi BIRN-a, uz izmišljenu vezu između sjedišta BIRN-a u Sarajevu i nekakvog “sjedišta CIA-e za region”.
Članak portala Informer “obogaćen je” i navodima da je Ahmetašević nazvala Srbe “genocidnim narodom” u komentaru knjige o ratu u BiH. Ovi navodi potkrijepljeni su citatom iz komentara u kojem je Ahmetašević govorila i o odgovornosti države i suočavanju s prošlošću u kontekstu priznavanja genocida u Srebrenici. Iz samog citata jasno je da ona nije govorila o kolektivnoj krivici naroda niti je koristila etiketu “genocidni”.
Negiranje genocida je gotovo sigurno znak da narod u čije ime je država počinila genocid nije prošao fazu osvještenja, te da postoji opasnost da se genocid ponovi.
Raskrinkavanje se ranije bavilo dezinformacijama o pokušajima da se etiketa “genocidnog naroda” pripiše Srbima u kontekstu priznavanja, odnosno osporavanja genocida u Srebrenici (1, 2, 3).
Shodno navedenim činjenicama, tvrdnju da su organizacije civilnog društva u Srbiji KRIK, OCCRP, CRTA, YUCOM, ProGlas i BIRN “ekspoziture CIA-e” i da to dokazuju “objavljeni izvještaji” ocjenjujemo kao teoriju zavjere. Tvrdnju da mreža BIRN sa sjedištem u Sarajevu ima 50% vlasničkog udjela u firmi BIRN d.o.o. Beograd ocjenjujemo kao dezinformaciju budući da se radi o udjelu od 32,35%.
Tvrdnju da komentar Nidžare Ahmetašević na knjigu o ratu pokazuje da je Srbe “etiketirala kao genocidan narod” ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama. Iz komentara je jasno da nije govorila o kolektivnoj krivici za genocid.
Napomena (18.3.2025): Sljedeći izvori su nakon objave analize ispravili ocijenjene tvrdnje i dobili ocjenu “Ispravljeno”:
Alo (18.3.2025.)
(Raskrinkavanje.ba)