Charles Lieber je američki hemičar i stručnjak u oblasti nanotehnologije, član prestižnih američkih naučnih institucija, te dobitnik brojnih naučnih nagrada i priznanja. Lieber radi kao profesor i šef Katedre za hemiju i hemijsku biologiju američkog Univerziteta Harvard.
U januaru ove godine, američki mediji su izvijestili da je Lieber optužen zbog laganja o iznosu novca koji je dobio za učešće u naučnom programu finansiranom od kineske vlade. Lieber je takođe bio dio naučnog tima koji je formirao naučni laboratorij na Univerzitetu u Wuhanu u Kini. Te informacije poslužile su kao temelj za objave na društvenim mrežama da je Lieber “proizvodio i prodavao SARS-CoV-2” te da je to razlog njegovog hapšenja. Objave su od kraja januara počele cirkulisati prvenstveno među američkim korisnicima/cama Facebooka i Twittera.
Ovo je screenshot jedne od takvih objava koju je pratio TV prilog o Liebeovom hapšenju (i hapšenju još dva kineska državljanina) američke TV kuće WCVB Channel 5 Boston:
Screenshot Facebook objave, izvor: India Today, tekst objavljen 5. aprila
Prevod objava američkih Facebook korisnika/ca su objavili neki web portali u zemljama naše regije, poput srbijanskog Informera u tekstu pod nazivom “PROFESOR SA HARVARDA NAPRAVIO I PRODAO KORONAVIRUS KINI? FBI uhapsio stručnjaka pre dva meseca u AMERICI SE TEK SAD UZBURKALA JAVNOST!” objavljenom 5. aprila:
- SAD su upravo otkrile čoveka koji je proizvodio i prodavao koronavirus Kini. Doktor Čarls, šef odeljenja za hemiju i biologiju u Harvard univerzitetu je uhapšen - rekli su čelni ljudi FBI prilikom obraćanja naciji.
Portal Slobodna Bosna je 5. aprila objavio tekst pod naslovom “ŠOKANTNA TEORIJA ZAVJERE: FBI uhapsio profesora s Harvarda koji je stvorio i prodao koronavirus Kini!?” čiji naslov implicira moguću istinitost ovih tvdnji, dok se u samom tekstu one demantuju.
- SAD su upravo otkrile čovjeka koji je proizvodio i prodavao koronavirus Kini. Doktor Charles, šef odjeljenja za hemiju i biologiju u Harvard univerzitetu je uhapšen - rekli su čelni ljudi FBI prilikom obraćanja naciji, objavio je danas beogradski tabloid Informer, pod kontrolom predsjednika države, Aleksandra Vučića. Inače vijest da je profesor Lieber uhapšen zaista je tačna, ali njegovo hapšenje nema apsolutno nikakve veze sa koronavirusom.
Istovremeno su među korisnicima/cama Facebooka i Twittera u našem regionu počele cirkulisati objave koje su Lieberovo hapšenje takođe dovele u vezu s COVID-19.
Screenshot Facebook objave od 5. aprila
Objava glasi:
Sjedinjene Države upravo su otkrile čovjeka koji je napravio #coronavirus #china. Dr.CharlesLieber, šef hemije i biologije #HarvardUniversity, UJEDINJENE DRŽAVE. Uhapšen je danas prema izvorima u Ministarstvu spoljnih poslova Sjedinjenih Država. SAD
Screenshot Twitter objave od 5. aprila
Objava glasi:
Profesor na Univerzitetu Hardvar, Čarls Liber (60), i još dvojica kineza uhapšeni su danas u Americi. FBI je objavio da postoje indicije da su oni prodali korona virus kineskoj državi.
Google pretragom smo pronašli da su ove tvrdnje na jezicima u našem regionu objavljivane od 5. aprila naovamo na portalima Espreso, Pink, Tjedno i drugima. Navodna upletenost Liebera u “prodaju SARS-CoV-2” kineskim vlastima bila je i tema jutarnjeg programa srbijanske TV Happy.
Zbog čega je Lieber zapravo uhapšen?
Lieber je uhapšen 28. januara u SAD-u. Prema navodima iz saopštenja za javnost američkog Ministarstva pravde (Department for Justice), Lieber je - zajedno s dva kineska državljanina - uhapšen zbog “davanja materijalno lažne, izmišljene i lažne izjave”.
On je od 2008. bio na čelu istraživačkog tima na Univerzitetu Harvard specijalizovanog za nano-nauke i dobio je skoro 15 miliona američkih dolara od američkog Ministarstva odbrane i Nacionalnog instituta za zdravstvo. Zbog toga je imao obavezu da prijavljuje sve donacije i novčana sredstva koje je tim dobijao, naročito one koje dolaze od od stranih vlada.
Lieber je optužen da je, bez znanja svog univerziteta, od 2011. godine sarađivao sa univerzitetom u Wuhanu, dok je od 2012. do 2017. bio dio tzv. “plana o hiljadu talenata“ čija je svrha bila povratak kineskih stručnjaka u Kinu, kao i angažovanje stranih eksperata.
Američke vlasti su ga optužile jer nije objasnio porijeklo značajne sume novca koji mu je isplaćivala kineska vlada, uključujući 1,5 miliona dolara za osnivanje laboratorije u Wuhanu – mjesečnu platu od 50.000 dolara i pokrivanje životnih troškova za vrijeme angažovanja na univerzitetu u Wuhanu.
Portal Factcheck (.org) je u svom istraživanju ovih navoda objavljenom još 21. februara naveo:
Postovi na društvenim medijima impliciraju da je Lieber na neki način povezan s novim koronavirusom, jer je kineski univerzitet na kojem je on angažovan smješten u Wuhanu, gdje je započela epidemija COVID-19. Ali nema dokaza da je to išta drugo nego puka slučajnost. Na upit o bilo kakvoj vezi između Liebera i novog koronavirusa, portparol Odjela za pravdu nam je u e-mailu saopštio: "Ministarstvo pravde nije iznijelo takve navode”.
Portal Factcheck takođe je naveo da je Lieber naučnik koji se bavi proučavanjem nanočestica, ali da on nije stručnjak za viruse.
Tvrdnje da je Lieber “proizvodio” i “prodavao” novi koronavirus te da je zbog toga uhapšen opovrgnule su i druge regionalne i svjetske medijske i fact-check organizacije. U našoj regiji slučajem su se bavili Glas Amerike, srbijanski portali Raskrikavanje i Fake News tragač, crnogorski Raskrinkavanje.me i makedonski F2N2. Tvrdnje su raskrinkali i Reuters, Snopes, te India Today.
Da li je novi koronavirus napravio čovjek?
Raskrinkavanje se već bavilo tvrdnjama da je novi koronavirus vještački proizveden.
Ne, koronavirus nije stvoren u laboratoriji kako bi uništio kinesku ekonomiju
Sličnim tvrdnjama su se pozabavili i fact-checking portali iz naše regije Raskrikavanje i Faktograf.
U analizi pod naslovom “Teorije zavere oko korona virusa šire se kao zaraza” srbijanski portal Raskrikavanje je demantovao medijske navode da je novi koronavirus “napravljen u laboratoriji”:
Kao jedan od argumenata da se ne radi o biološkom oružju, navodi se i to što su kineski naučnici, ubrzo po pojavi virusa ustanovili njegov genetski kod i objavili ga, da bi istraživači širom sveta mogli ubrzano da rade na otkriću vakcine.
Takođe, hrvatski Faktograf je u analizi “Nema dokaza da je koronavirus kreiran u laboratoriju u Wuhanu” naveo kako nema dokaza da je virus kreiran u laboratoriji:
HealthFeedback, portal specijaliziran za provjeravanje činjenica u području zdravstva i znanosti, također je utvrdio da koronavirus nije kreiran u laboratoriju, a napominju i da su netočne tvrdnje da je virus ranije patentiran.
U online sažetku o COVID-19 američke nacionalne agencije za zaštitu zdravlja Centri za kontrolu bolesti i prevenciju (Centers for Disease Control and Prevention - CDC) navodi se da je virus najvjerovatnije potekao sa tržnice životinjama u Wuhanu i da je virus tu prešao sa životinje na čovjeka, kao što je to bilo i u slučaju ranijih koronavirusa MERS-CoV ili SARS-CoV:
SARS-CoV-2 virus je betakoronavirus, poput MERS-CoV i SARS-CoV. Sva tri ova virusa potiču od slijepih miševa. Sekvence američkih pacijenata slične su onima koje je Kina prvobitno objavila, što sugeriše vjerovatno pojedinačno, nedavno pojavljivanje ovog virusa iz životinjskog rezervoara.
Tvrdnjama o “vještačkom porijeklu” virusa u svojim fact-check analizama bavili su se i strani mediji kao što su AFP, Radio Canada i Lupa, koji su takođe utvrdili da su one neutemeljene.
Tvrdnju da je Lieber napravio novi koronavirus, kao i tvrdnju da je uhapšen jer je prodao taj virus kineskim vlastima, ocjenjujemo kao lažnu vijest i teoriju zavjere. Neki članci su u svojim naslovima navodili ove tvrdnje, dok su u samim tekstovima one bile demantovane, te njih ocjenjujemo kao klikbejt.
(Raskrinkavanje.ba)
Napomena, 26.01.2021.
Analiza je dopunjena objavom sa Facebook stranice Qja Na koja je ocijenjena kao prenošenje lažne vijesti i teorija zavjere.