Foto: Pixabay
Na Facebooku je 24. aprila 2024. podijeljen snimak u trajanju od nešto više od dvije minute, originalno emitovan na engleskom jeziku, na kojem se vidi logo američke Nacionalne aeronautičke i svemirske administracije (NASA) i natpis na našem jeziku u kojem stoji: “Mašina za pravljenje oblaka”. Snimak ima titlove na našem jeziku.
U opisu objave snimka piše da prikazuje tehnologiju umjetnog izazivanja padavina i da ga je “FB cenzurisao” godinama.
Objava je na Facebooku do vremena pisanja ove analize ostvarila na stotine različitih interakcija.
Na Facebooku se mogu pronaći i druge, starije objave istog snimka, također podijeljene uz tvrdnje da snimak prikazuje “mašinu za pravljenje oblaka” (1, 2). Najranija koju smo pronašli podijeljena je u aprilu 2018. godine.
Šta prikazuje snimak?
Viralni snimak zapravo je isječak iz jedne epizode BBC-eve emisije “Top Gear”. Na snimku se vidi voditelj, poznato britansko TV lice Jeremy Clarkson, a kompletan snimak ovog segmenta emisije dostupan je na YouTube kanalu Top Gear (arhivirano ovdje).
U opisu snimka, koji je na YouTube postavljen 29. oktobra 2010. godine, stoji sljedeće:
Jeremy Clarkson odlazi u Mississippi, gdje NASA testira svoje pojačivače raketa Space Shuttle. Trošeći pola miliona galona goriva, oni stvaraju potisak potreban za lansiranje astronauta u svemir. A pomalo su i bučni!
Ispod ovih navoda, u opisu je navedeno da se radi o isječku iz sezone pod nazivom “Brzina” (eng. Speed), a uz snimak segmenta dostupan je i transkript onoga što Jeremy Clarkson govori. Clarkson tako navodi da, iako se radi o skupom poduhvatu, “NASA povremeno mora testirati motore (svojih šatlova)”, zbog čega su ove pogone i “izgradili u močvarama Mississippija”.
U trenutku (arhivirano ovdje) kad se vidi širenje gustog bijelog oblaka iz obližnjeg objekta, Clarkson u prilogu izgovara sljedeće:
“Ne brinite ako ne čujete šta govorim, nisam ni sebe mogao čuti. Ovo je najglasniji zvuk koji možete zamisliti i, kako se ispostavilo, najčistiji. Najčudesnija stvar jeste da je taj oblak kojeg je motor generisao samo mješavina hidrogena i oksigena. To je vodena para i za otprilike sat neko će se u Mississippiju smočiti. Zapravo će padati kiša. Rekao sam vam. Pada kiša. To je nevjerovatno. NASA se igra Boga. Ona stvara svoje vrijeme.”
Dezinformacije i teorije zavjere o NASA-inim testiranjima u Mississippiju
NASA-in svemirski centar Stennis na jugu američke savezne države Mississippi osnovan je 1961. godine, a prema navodima sa službene stranice ove ustanove, Centar Stennis djeluje kao primarno i najveće mjesto za testiranje raketnog pogona svemirskih letjelica (eng. space shuttle) u Sjedinjenim Američkim Državama.
U historijskom pregledu rada Stennis centra navodi se da je glavni motor svemirske letjelice u ovom centru prvi put testiran u junu 1975. te da je “ispitivanje glavnog motora svemirskih šatlova Centar provodio 34 godine, od 1975. do 2009. godine”. U ovom pregledu stoji i da je “sa završetkom Programa Space Shuttle 2011. godine, NASA posvetila punu pažnju vraćanju ljudi u istraživanje dubokog svemira” te da je i danas “NASA Stennis odgovoran za testiranje motora i sistema koji će omogućiti takve misije”.
Ipak, iako se radi o dostupnim informacijama, dezinformacije i teorije zavjere o aktivnostima Centra Stennis viralne su već godinama, a za njihovo širenje redovno se koriste različiti snimci testiranja raketnih motora s ove lokacije.
Raskrinkavanje je još 2021. godine pisalo o teorijama zavjere u kojima je testiranje pogonskog raketnog motora RS-25 za raketu Space Launch System u Centru Stennis na društvenim mrežama manipulativno predstavljeno kao stvaranje “vještačkih oblaka kojima NASA želi da zakloni sunce”.
Netačnim navodima da NASA u Mississippiju “proizvodi vještačke oblake”, odnosno da ima “mašine koje prave kišne oblake”, u proteklom su se periodu bavile i brojne druge platforme za provjeru činjenica, uključujući AP, Reuters, USA Today i AFP.
Reuters u svojoj analizi netačnih tvrdnji podijeljenih uz snimak iz emisije “Top Gear” tako navodi da “test šatla proizvodi oblak vodene pare koja uzrokuje kišu”, ali da je “svrha lokacije (op.a. centra Stennis) da testira pojačivače raketa svemirskih šatlova, a ne da manipuliše vremenom”.
Glasnogovornik Centra Stennis Calvin Lacy Thomas za Reuters je tom prilikom rekao da “motori RS-25 testirani u Svemirskom centru Stennis kao pogon koriste tečni oksigen i hidrogen, iste elemente koji stvaraju vodu,” te dodao:
“Za test RS-25 motora, tečni hidrogen i tečni oksigen miješaju se u komori za sagorijevanje motora i pale se, što rezultira ispustom ekstremno visoke temperature (do 6.000 stepeni F) iz mlaznice motora u deflektor plamena na testnom postolju, u veoma velikom obimu i pod velikim pritiskom” (...)
“Kada se vrući ispušni gasovi pomiješaju s vodom, stvara se para koja izlazi iz deflektora plamena i diže se u atmosferu, formirajući oblak koji se potom hladi”, rekao je Thompson.
“U zavisnosti od temperature i vlažnosti u vrijeme testiranja, ovaj oblak pare može se kondenzovati u vodu i pasti na vrlo ograničeno i lokalizovano područje.”
"Para koja se oslobađa tokom testa je voda i ne zagađuje atmosferu”, dodao je Thompson.
Thompsonove izjave potvrđuju ono što zapravo u prilogu emisije “Top Gear” govori i Jeremy Clarkson – na snimku vidimo ogromnu količinu vodene pare nastalu prilikom testiranja pogonskih raketnih motora, a ne “vještački oblak” niti “mašinu” za pravljenje oblaka.
Iako Clarkson na kraju priloga senzacionalistički izgovara da se “NASA igra Boga” i “stvara svoje vrijeme”, iz njegovih prethodnih riječi, a i priloga u cjelini, jasno je da se u ovom slučaju ne radi ni o kakvom “stvaranju vremena” niti pokušaju “kontrole vremena”, kako se tvrdi i implicira u objavama na društvenim mrežama.
Bitno je dodati da su slične netačne tvrdnje o navodnoj kontroli vremena te namjernom izazivanju vremenskih (ne)prilika putem tzv. zasijavanja oblaka (eng. cloud seeding) i ranije bile viralne na našem govornom području.
Raskrinkavanje je u aprilu 2023. godine pisalo o manipulativnim tumačenjima u kojima je ova tehnologija predstavljena kao “top-tajna” kojom vlade navodno manipulišu vremenskim prilikama. Kako je istaknuto u ovoj analizi, tehnologija zasijavanja oblaka u svrhu izazivanja padavina zaista postoji, ali nema naučnog konsenzusa o tome da li je ona zaista i efikasna. Naime, iako eksperti/ce nemaju dokaza da ta tehnologija može imati negativne posljedice po ljude i okoliš, postoje i mišljenja da bi ona mogla predstavljati potencijalnu prijetnju ako bi se primjenjivala u većim razmjerama.
Shodno navedenom, prva objava tvrdnje da snimak iz BBC-eve emisije “Top Gear” prikazuje “mašinu za pravljenje oblaka” dobija ocjenu lažna vijest, a ostale objave dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
Tvrdnje i implikacije da se takvim mašinama u tajnosti pokušava manipulisati vremenom, odnosno da postoje tajni planovi za kontrolu vremena, dobijaju ocjenu teorija zavjere.
(Raskrinkavanje.ba)