Foto: Freepik
Na portalu javnog emitera RTRS 11. januara 2024. godine objavljen je članak pod naslovom:
Kako je ruska ekonomija u godini izolacije postala najjača u Evropi? (VIDEO)
U članku se navodi da je Rusija postala peta zemlja na svijetu i prva u Evropi po kupovnoj moći te da je iza sebe ostavila velike ekonomije poput Njemačke. Članak sadrži i televizijski prilog emitovan 11. januara u RTRS-ovom Dnevniku 2. U njemu se, između ostalog, navodi da sankcije nametnute Rusiji zbog rata u Ukrajini više štete zapadnim zemljama. Ruska invazija na Ukrajinu naziva se “specijalnom operacijom”.
Tvrdnja da je Rusija postala “najjača ekonomija u Evropi” i da je prestigla Njemačku objavljena je i u drugim medijima u decembru 2023. i januaru 2024. (1, 2, 3). U nekim člancima, mediji se pozivaju na izjave ruskog predsjednika Vladimira Putina (1, 2, 3).
Da li je Rusija zaista najjača ekonomija u Evropi?
Neki mediji u BiH i regionu još su naljeto 2023. godine “izvijestili” da je ruska ekonomija sad najjača u Evropi, na osnovu podataka Svjetske banke koja je 1. jula 2023. godine objavila rang-listu bruto domaćeg proizvoda (BDP) zemalja u svijetu, baziranog na paritetu kupovne moći (eng. purchasing power parity, PPP). Prema podacima iz 2022. godine koji su korišteni za kreiranje ove liste, Rusija je zaista bila na petom mjestu u svijetu i prvom u Evropi prema paritetu kupovne moći. Lista je ažurirana u decembru 2023. i Rusija je i dalje na petom mjestu.
Bruto domaći proizvod (BDP) predstavlja tržišnu vrijednost svih dobara i usluga proizvedenih u određenoj zemlji u periodu od jedne godine. BDP se koristi za procjenu veličine i rasta ekonomije određene zemlje i može biti nominalni i realni. Realni BDP, za razliku od nominalnog, u obzir uzima efekte inflacije.
Paritet kupovne moći (eng. PPP) definiše se kao devizni kurs po kojem bi za novac jedne zemlje, razmijenjen u valuti druge zemlje, bila kupljena ista količina velike grupe proizvoda. Prema tome, dvije valute bile bi u ravnoteži kada je cijena određenih proizvoda ista u obje zemlje, uzimajući u obzir devizni kurs. Riječ je o popularnoj metrici makroekonomske analize koja se koristi za poređenja životnog standarda i ekonomske produktivnosti različitih zemalja. Kako bi poređenja bila lakša, 1968. kreiran je Međunarodni program za komparaciju (eng. International Comparison Program - ICP). Kurs PPP-a koristi se za pretvaranje lokalne valute određene zemlje u zajedničku valutu koja se primjenjuje na sve zemlje, što je obično američki dolar ili ono što se zove “međunarodni dolar”, valuta dizajnirana da služi kao osnova.
BDP baziran na PPP-u je bruto domaći proizvod preračunat u međunarodne dolare korištenjem stope pariteta kupovne moći. Cilj ovakve analize jeste da pretvori nominalni BDP u brojku koja je lakše uporediva između zemalja s različitim valutama.
Iako Rusija jeste, prema podacima Svjetske banke, prva u Evropi i peta u svijetu po BDP-u baziranom na PPP-u, to ne znači da je “najjača ekonomija u Evropi” jer se za takvu ocjenu uzima još niz drugih ekonomskih indikatora.
Naprimjer, prema podacima Svjetske banke iz decembra 2023. godine, Rusija je osma u svijetu po veličini BDP-a, iza Njemačke, Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva. Gledajući podatke za bruto društveni proizvod (za razliku od BDP-a, to je ukupna vrijednost svih proizvoda i usluga proizvedenih u datom periodu sredstvima za proizvodnju u vlasništvu stanovnika određene zemlje, bilo unutar ili izvan te zemlje), Rusija je na 10. mjestu u svijetu, iza Njemačke, Francuske, Ujedinjenog Kraljevstva i Italije. Podaci o bruto društvenom proizvodu po stanovniku, izračunati uz korištenje dviju različitih metoda, pokazali su da je Rusija na nezavidnom 57, odnosno 72. mjestu, daleko ispod većine evropskih zemalja.
Dakle, Rusija je pretekla Njemačku i druge evropske države samo u jednom indikatoru – BDP-u baziranom na PPP-u. Pojedini ekonomisti tvrde da je riječ o metrici koja realnije prikazuje ekonomiju određene zemlje u odnosu na druge, dok drugi smatraju da nije dobar prikaz stvarnosti (link). Drugoj grupi pripada i ruski ekonomista Sergei Guriev, koji je za web stranicu Russia Matters u augustu prošle godine kazao:
Odgovarajući na pitanja RM-a u e-mailu od 11. augusta, poznati ruski ekonomista i aktuelni prorektor Sciences Po Sergei Guriev rekao je da “PPP mjeri koliko možemo da kupimo jednim dolarom u Rusiji i stoga to ne odražava međunarodni značaj ruskog BDP-a.”
“Za ulogu zemlje u globalnoj ekonomiji potreban nam je BDP u nominalnim dolarima“, tvrdi Guriev, koji dopušta jedan izuzetak: “BDP, PPP se često uzima u obzir kada govorimo o potrošnji na odbranu“, napisao je Guriev.
Raskrinkavanje je kontaktiralo i bh. ekonomistu Admira Čavalića upitom da nam objasni da li činjenica da je Rusija prva u Evropi po BDP-u baziranom na PPP-u zaista znači da je riječ o najjačoj ekonomiji u Evropi. Čavalić nam je kazao:
Ne znači, jer BDP PPP predstavlja samo jedan od indikatora ekonomskog uspjeha jedne zemlje. Dosta je drugih faktora koji se uzimaju u obzir i koji se odnose na strukturu ekonomije, vrijednost proizvodnje, dugoročne perspektive, u konačnici, i kvalitet života, raspodjelu bogatstva. Također, ovaj indikator izuzetno ovisi o dostupnosti i opštoj transparentnosti podataka za određenu ekonomiju. Institucije koje objavljuju dati indikator uvijek se ograđuju u vezi s dostupnim podacima.
Ekonomistkinja Svetlana Cenić na isti nam je upit odgovorila:
Naravno da ne znači! BDP zasnovan na paritetu kupovne moći (PPP) meri vrednost roba i usluga proizvedenih u zemlji u odnosu na valutu druge zemlje – obično američki dolar. Pariteti kupovne moći (PKM) su stope za prevođenje valuta koje se primenjuju kako bi se izvršilo pretvaranje ekonomskih indikatora izraženih u nacionalnim valutama u zajedničku veštačku valutu - standard kupovne moći (SKM), i koja izjednačava kupovnu moć različitih nacionalnih valuta i omogućava svrsishodno poređenje obima između zemalja.
Čavalić je, objašnjavajući koji je indikator mjerodavniji pri procjeni veličine i napretka određene ekonomije (nominalni BDP ili BDP na bazi PPP-a), rekao da je nominalni BDP tradicionalno dominantniji u usporedbi, ali da se BDP baziran na PPP-u koristi kako bi se dobila dodatna slika u vezi s lokalnim ekonomskim prilikama, poput životnog standarda i slično. Naglasio je da je najbolje koristiti oba indikatora i da se ne preporučuje monopoliziranje jednog kako bi se podržao određeni narativ o stanju neke ekonomije.
Sankcije u propagandnom narativu
Ruskim propagandnim narativom o sankcijama koje se kao bumerang vraćaju zemljama koje su ih uvele bavili smo se u februaru prošle godine. Nakon što je 24. februara 2022. godine započela invazija na Ukrajinu, Evropska unija, Sjedinjene Američke Države, Velika Britanija i druge zemlje i organizacije uvele su niz sankcija Rusiji u oblastima uvoza i izvoza roba, energetskog sektora, finansija i bankarstva, i transporta. Sankcionisani su i pojedinci, mediji i pojedinačne institucije, a Rusiji i njenim državljanima/kama obustavljene su određene usluge. Određene sankcije protiv ove zemlje uvedene su 2014. godine nakon aneksije Krima, ali su one nametnute 2022. godine znatno obimnije.
Rusija je odgovorila kontramjerama, odnosno uvođenjem sankcija protiv “neprijateljskih država”. Nedugo nakon uvođenja prvih sankcija Rusiji, propagandni narativ prema kojem Rusija apsolutno ne ispašta zbog njih, nego ispaštaju zemlje koje su ih nametnule, počeo se širiti u medijima i na društvenim mrežama, nerijetko “potkrijepljen” netačnim tvrdnjama, poput one da je “rublja postala najjača valuta na svijetu”, da stanovnici/e Rusije ne osjete nikakve posljedice, kao i lažnim vijestima o nestašicama određenih proizvoda i zatvaranju benzinskih pumpi u evropskim zemljama. U analizi Raskrinkavanja navodi se:
O stavu građana/ki Rusije o nametnutim sankcijama pitali smo i novinara i fekčekera iz Rusije Ilyau Bara. Kako je naveo za Raskrinkavanje, stanovnici/e Rusije uglavnom smatraju da stvarne praktične posljedice sankcija koje je Zapad nametnuo Rusiji "nisu vidljive onoliko koliko je Zapad htio da budu". Život se pogoršava, ali veoma sporo, što takve promjene čini gotovo neprimjetnim.
"Dobri/e poznavatelji/ke ruske ekonomije kažu da će stvarni duboki efekat biti vidljiv tek za 3-4 godine", istakao je Bar.
Podaci o efektima sankcija teško su dostupni, a značajan broj njih bit će jasniji tek nakon određenog vremena. Zvaničnih podataka o stanju ruske ekonomije ima sve manje i sve su nedostupniji. Neki podaci koji su ranije bili dostupni skoro na mjesečnoj bazi sada se više ne objavljuju – takvi su, recimo, podaci o vanjskoj trgovini, o uvozu i izvozu, o mjesečnoj proizvodnji nafte i gasa, finansijski podaci velikih kompanija, podaci Centralne banke o monetarnoj bazi, podaci o direktnim stranim ulaganjima, o aviokompanijama i brojevima putnika/ca. Nedostupnost i neprovjerljivost podataka olakšavaju kreiranje spekulativnih narativa o stabilnosti ruske ekonomije. Ipak, u stručnoj zajednici postoji priličan konsenzus da je Rusija pogođena sankcijama mnogo snažnije nego što to priznaju izvještaji koji dolaze iz ruskih medija.
(...)
Veliki broj ekonomskih analitičara/ki saglasan je u stavu da su dugoročne posljedice sankcija zapravo ono što će potencijalno imati veliki uticaj na Rusiju. Kako je Kulbaka naveo, "Rusiji je sukob oko Ukrajine, između ostalog, bio potreban kako bi zamrzla 'zelenu tranziciju' koju je Evropa započela, a koja je u velikoj mjeri trebala razbiti energetsku zavisnost Evrope od Rusije. Ali nade ruskih čelnika nisu urodile plodom. Napad na Ukrajinu naveo je Evropu da ubrza svoju energetsku diverzifikaciju. Dakle, čak i nakon ukidanja sankcija, Rusija će u Evropi morati da posluje u konkurentnijem okruženju, što će dovesti do nižih profita ruskih energetskih kompanija".
Iako se Rusija uspješno prilagodila određenim sankcijama, odnosno pronašla načine da dijelom zaobiđe posljedice, i iako nastoji svijetu predstaviti ekonomski napredak, u detaljnoj analizi objavljenoj na Reutersu u oktobru 2023. godine navodi se da je vjerovatno riječ o “zatišju pred buru”, s obzirom na to da je ekonomija prebačena u režim potpunog finansiranja rata.
Budžet za odbranu ove je godine porastao na ekvivalent od 3,9% BDP-a, s 2,7% u 2021. godini, godinu prije invazije na Ukrajinu. On će skočiti za više od 70% u 2024. godini, dostići oko 6% BDP-a, prema zvaničnim planovima. I to su konzervativne brojke, jer se druge vrste ratne potrošnje – poput novogradnje na okupiranim teritorijama – kriju u drugim dijelovima budžeta.
(...)
Izgledi Rusije kada vojni troškovi počnu da se smanjuju su loši. Djelomično zaobilaženje sankcija ne nadoknađuje gubitak transfera tehnologije iz Evrope ili Sjedinjenih Američkih Država. Smanjenje javnih ulaganja u škole i obrazovanje, zbog prioriteta koji se daje vojsci, doprinijet će gubitku produktivnosti srednjoročno i dugoročno. A u zemlji u kojoj je očekivani životni vijek pri rođenju već ispod 70 godina – u poređenju s više od 80 godina u Evropi, 78 godina u Kini i 76 godina u SAD-u – smanjeno ulaganje u zdravstveni sistem pogoršat će užasnu demografiju zemlje.
Što je još gore, Rusija će iz sadašnje situacije izaći kao finansijski vazal svom velikom susjedu. Cijena ekonomskog buma je rastuća finansijska ovisnost o Kini. Trgovina između dviju zemalja porasla je jer je Peking kupio veliki dio nafte koju Rusija više ne može prodati Evropi. A juan je zamijenio dolar kao omiljenu valutu Moskve.
Rusija pokazuje sve probleme ekonomije u razvoju sa stopom rasta one zrele industrijske i prisiljena je da se osloni na valutu koja nije u potpunosti konvertibilna, kojom upravlja druga vlada, kako bi pogodovala svojim interesima. Ovo bi vremenom mogla postati najmoćnija ekonomska i strateška tempirana bomba.
Čavalić je o utjecaju sankcija na rusku ekonomiju kazao:
Dosta je nepoznanica u vezi s ruskom ekonomijom, naročito u vezi sa stanjem ruske valute rublje. Sankcije svakako stvaraju probleme za Rusiju, ako ništa, zbog oportunitetnog troška, odnosno troška propuštenih prilika - više vanjskotrgovinskih odnosa s EU i drugim svjetskim ekonomijama. Rusija kao značajan izvoznik energenata profitira od periodičnih energetskih kriza, ali nema nekih naznaka značajnih strukturnih ekonomskih promjena.
Svetlana Cenić naglasila je da Rusija zbog velikih rezervi nafte i prirodnog gasa ostaje ekonomska sila te da će, prema projekcijama, taj status zadržati i u narednim decenijama.
Raskrinkavanje je razgovaralo i s ekonomistom Zoran Pavlovićem. Pavlović je kazao da su sankcije Rusiju dovele u situaciju gdje je primorana da se okrene svojim resursima, što može podrazumijevati i neke pozitivne ishode. Dodao je da, pak, nije sporno da Rusija trpi zbog sankcija, primarno zbog isključenja iz SWIFT sistema plaćanja.
Shodno činjenicama, tvrdnju da je Rusija postala “najjača ekonomija u Evropi” ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama.
(Raskrinkavanje.ba)