Mediji nastavljaju “cijediti” tragediju u Beogradu za klikove

Foto: Raskrinkavanje.ba

Masovno ubistvo koje se 3.5.2023. godine dogodilo u Osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” u Beogradu uznemirilo je javnost u čitavom regionu i bilo je predmet intenzivnog medijskog izvještavanja. Mnogobrojni mediji iz regiona su, nažalost, izvještavanju o zločinu pristupili na neprofesionalan i senzacionalistički način, o čemu je Raskrinkavanje već pisalo u analizi koju možete pročitati ovdje. Uprkos tome što su brojne organizacije (1, 2, 3) apelovale na medije da o ovom događaju izvještavaju odgovorno, profesionalno i uzimajući u obzir ogromnu društvenu odgovornost koju imaju u ovakvim situacijama, niz portala i dalje ovaj tragični događaj tretira kao sredstvo za skupljanje klikova. 

Čini se da novi “trend” medijskog izvještavanja o masovnom ubistvu koje se dogodilo prije više od dva mjeseca, primarno u srbijanskim medijima, podrazumijeva prenošenje sitnih i nerelevantnih detalja iz svakodnevnih aktivnosti maloljetnog počinitelja K.K. smještenog u psihijatrijsku ustanovu, uglavnom uz pozivanje na anonimne izvore.

Kada se od počinitelja masovnog ubistva napravi medijska zvijezda

Još u prvim danima nakon masovnog ubistva u Beogradu, medijsko izvještavanje o tom događaju iznimno se fokusiralo na maloljetnog počinitelja i detalje o njemu i njegovoj porodici. Njegovo ime i fotografija vrlo brzo su postali dostupni javnosti, a portali su o njemu objavljivali stotine članaka dnevno, doprinoseći stvaranju svojevrsnog kulta ličnosti oko dječaka koji je usmrtio deset osoba.

U prethodnoj analizi o medijskom izvještavanju na ovu temu objasnili smo zbog čega takav pristup može imati vrlo ozbiljne posljedice:

Među rizicima koji prate ovakve događaje najdirektniji je onaj od “efekta zaraze”, to jest od ponavljanja sličnih događaja. Tome može doprinijeti upravo javni diskurs koji se u medijima i na društvenim mrežama kreira o masovnim ubistvima, koji može potaknuti druge osobe da oponašaju počinitelja i učine ista ili slična krivična djela (1, 2, 3). To se naziva i “copycat” efektom (copycat – imitator/ka), a opasnost da se takvo nešto dogodi naročito je velika tokom prvih nekoliko sedmica nakon takvog događaja (1).

U takvim slučajevima “imitatori/ke” djeluju na osnovu informacija koje su do njih došle iz medijskih izvještaja ili s društvenih mreža, to jest imitiraju događaje kojima nisu lično svjedočili/e, već su o njima saznali/e putem medija. Stoga način na koji mediji izvještavaju, medijski prikazi počinitelja/ki, njihovih slika, životnih okolnosti, događaja koji su prethodili djelu itd. mogu značajno uticati na povećanje ili smanjenje rizika da će doći do slučajeva “imitacije”. 

Na web stranici pod nazivom Reporting on mass shootings (Izvještavanje o masovnim pucnjavama), kreiranoj da pomogne medijima da izvještavaju odgovorno i izbjegnu rizike poput “efekta zaraze”, medijima se preporučuje da izbjegavaju stavljanje počinitelja krivičnog djela u fokus izvještavanja, ne prenose spekulacije o mentalnom zdravlju i motivima zločina te od nasilja ne prave spektakl.

Veliki broj medija već dva mjeseca kontinuirano zanemaruje kako ove preporuke, tako i sve druge etičke i profesionalne standarde, te nastavlja pronalaziti načine da iz ove teme “izvlače” klikove.

Posljedice pravljenja medijske zvijezde od K.K. su, nažalost, već vidljive. Nekoliko sličnih incidenata već se dogodilo u našem regionu (1, 2, 3). 

Na društvenim mrežama poput Instagrama i TikToka već su se pojavile desetine “fanpageava” u kojima se počinitelj masovnog ubistva veliča i predstavlja u vrlo pozitivnom svjetlu. Snimci u kojima se dijele njegove fotografije uz poruke podrške na TikToku imaju po nekoliko stotina hiljada “lajkova” (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10). 

Uprkos svemu ovome, brojni portali nastavljaju gotovo svakodnevno da izvještavaju i o najbizarnijim i najbeznačajnijim detaljima iz svakodnevice napadača iz škole “Vladislav Ribnikar”, posvećuju mu ogromnu pažnju i od njega prave medijsku zvijezdu. To pokazuje da je velikom broju medija iz regiona i dalje profit važniji od profesionalne etike, čak i u situacijama kada su rizici po javno dobro i bezbjednost izuzetno veliki.

Bizarni detalji iz psihijatrijske bolnice u desetinama medijskih naslova

U medijskim izvještajima proteklih mjeseci čitatelji/ke su imali/e priliku da pročitaju mnogobrojne detalje o tome šta radi i govori maloljetni K.K. tokom svog boravka u psihijatrijskoj bolnici. Portali ovakve članke mahom opremaju senzacionalističkim naslovima o “šokantnim” i “ekskluzivnim” saznanjima, kojih u samim člancima najčešće nema (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9):

EKSKLUZIVNO! PRVI ISKAZ KOSTE KECMANOVIĆA: Ubio sam ih jer sam hteo da vidim moju majku kako pati! U JEDNOM TRENU SAM STAO, A ONDA…(Republika)

Kosta tražio jednu stvar! Ono što je rekao ljekarima ostavilo ih je u šoku: Da li je normalno da dječak ubica ovo izjavi?! (Republika)

U članku portala Republika objavljenom 6.6.2023. godine navode se tvrdnje neimenovanog izvora o razgovorima koje je K.K. imao s istražiteljima nakon masovnog ubistva. Iako se u naslovu članka tvrdi da je maloljetni počinitelj rekao da je uzrok zločina to što je “htio vidjeti majku da pati”, u članku je zapravo navedena izjava anonimnog izvora koji je rekao da je počinitelju navodno žao što ne može vidjeti patnju svoje majke nakon ubistava. Dakle, u naslovu su riječi anonimnog izvora preoblikovane i predstavljene kao direktan citat K.K.

Republika je i u senzacionalističkom naslovu članku od 27. juna čitateljima/kama nagovijestila “šokantan” zahtjev počinitelja. U samom se članku, pak, navodi da je od ljekara navodno tražio da se ošiša. Ta informacija niti je šokantna, niti je od javnog interesa.

Klikbejti o istrazi

Portali su i o istrazi, detaljima i pravnom raspletu masovnog ubistva u Beogradu izvještavali na sličan način kao i o boravku K.K. u psihijatrijskoj ustanovi.

Srbija danas je, tako, objavila članak s naslovom u kom se tvrdi da je ubijeni radnik obezbjeđenja Dragan Vlahović prije smrti počinitelju rekao da “puca u njega”:

ŽELEO JE DA PO SVAKU CENU ZAŠTITI DECU! Dragan je pre kobnog trenutka ovo rekao dečaku-ubici sa Vračara: PUCAJ U MENE…(Srbija danas)

U samom tekstu članka objavljenog 10.6.2023. godine se, međutim, navodi da su to riječi koje njegova sestra zamišlja da je rekao prije nego što je ubijen. 

Izmišljanje detalja istrage ili vijesti o cijelom slučaju taktika je koju su portali primijenili i u mnogim drugim člancima:

DEČAK UBICA NA SLOBODI? Advokat šokirao: Izlazi u tajnosti, promeniće identitet i otići u inostranstvo! (Srbija danas)

KOSTA NIJE UZEO PIŠTOLJE IZ SEFA! Šokantno otkriće o PLANIRANOM MASAKRU u školi Vladislav Ribnikar po uzoru na SERIJU (Republika)

ŠOK OBRT - LEKARI ZAKLJUČILI NEŠTO ŠTO MENJA TOK ISTRAGE? Dečak ubica sa Vračara nije ono za šta su verovali da jeste (Srbija danas)

NAKON MASAKRA, porodica KECMANOVIĆ seli iz Srbije (Tok TV)

Iako naslov članka objavljenog na portalu Srbija danas 30.5.2023. ima za cilj čitatelje/ke navesti na zaključak da K.K. izlazi na slobodu i da je to potvrdio njegov advokat, u članku je objašnjeno da je riječ o pretpostavci advokata Marka Anđelkovića Slijepčevića o mogućem scenariju koji bi se mogao desiti jednog dana, a koji je tu pretpostavku iznio u emisiji na Kurir TV-u 23.6.2023. Kurir je isječak iz emisije također podijelio uz vrlo sličan senzacionalistički naslov. Anđelković Slijepčević nije advokat počinitelja ili njegove porodice.

Srbija danas je u naslovu članka objavljenog 26.5.2023. godine također najavila “šok-obrt” koji mijenja tok istrage i pokazuje da dječak nije bio “ono što se mislilo”. Iz čitanja članka, pak, postaje jasno da je “šok-obrt” to da dječak ima prosječnu inteligenciju i da nije “genije”. Nejasno je kako takva informacija može mijenjati tok istrage.

Podjednako neuvjerljivo “šokantno otkriće” dala je i Republika u članku objavljenom 4.7.2023. u čijem se naslovu tvrdi da K.K. nije uzeo oružje kojim je počinio ubistvo iz očevog sefa te da je ubistvo isplanirao po uzoru na seriju. U članku saznajemo da oružje nije izvađeno iz sefa, nego iz kofera počiniteljevog oca koji je bio zaštićen šifrom, što i nije neki značajan detalj. Također saznajemo da je dječak navodno bio ljubitelj kriminalističkih serija, uključujući i seriju “Zločinački umovi”, te da ja možda iz te serije dobio ideju da isključi nadzorne kamere u svojoj kući prije preuzimanja oružja. Riječ o pretpostavci vezanoj za jedan detalj njegovog zločina. Ne prilažu se apsolutno nikakvi dokazi koji bi potvrdili da je K.K. masovno ubistvo u školi isplanirao po uzoru na tu ili bilo koju drugu seriju.

Porodica počinitelja masovnog ubistva bila je predmet izvještavanja Tok TV-a, koji su članak objavljen 13. maja opremili naslovom u kom se tvrdi da se oni sele iz Srbije. Sam je članak preuzet od Republike, gdje je objavljen sa sličnim naslovom, ali je u tekstu objašnjeno da nije riječ o nečemu što se zaista dešava. U pitanju su preporuke koje je nekoliko psihologa/inja uputilo porodici počinitelja zbog njihove bezbjednosti.

Shodno činjenicama, naslove citiranih članaka ocjenjujemo kao klikbejt.

(Raskrinkavanje.ba)