Foto: Raskrinkavanje.ba
U sklopu “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje” pisali smo o dezinformativnim narativima o državnosti BiH koji se mogu uočiti u javnom prostoru pred obilježavanje Dana državnosti BiH 25. novembra i godišnjice parafiranja Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, poznatijeg kao Dejtonski sporazum, 21. novembra.
Kako je objašnjeno u prethodnim analizama iz ovog serijala, uoči ovih datuma u javnom prostoru u BiH i regionu dolazi do intenzivnijeg dijeljenja netačnih tvrdnji kojima se nastoje potkrijepiti narativi koji podrivaju državnost i suverenitet Bosne i Hercegovine. Tako se već godinama dijele netačne tvrdnje da je Bosna i Hercegovina “državna zajednica sastavljena od dva entiteta”, da je kao država nastala “saglasnošću entiteta” i da je nastala potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma. Također se dijele tvrdnje da BiH nije potpisnica Dejtonskog mirovnog sporazuma, da je Dan državnosti BiH neustavan praznik koji je “diskriminatoran prema Srbima”, da BiH nikada nije bila država i slično. Detaljan pregled netačnih tvrdnji koje se vezuju za ova dva datuma možete pročitati u analizi ovdje , a pregled činjenica o 25. i 21. novembru u analizama ovdje i ovdje.
U ovoj analizi bavimo se najčešćim izvorima dezinformacija o državnosti BiH i Dejtonskom mirovnom sporazumu.
Nositelji/ke javnih funkcija kao najčešći izvor negiranja državnosti BiH
Naš partnerski fact-checking portal Istinomjer u mnogobrojnim analizama bavio se netačnim tvrdnjama u vezi s Danom državnosti BiH, kao i tvrdnjama u vezi s Dejtonskim mirovnim sporazumom. Iz njihovih analiza da se zaključiti da veliki broj takvih netačnih tvrdnji, kojima se nastoji negirati državnost BiH, dolazi od javnih zvaničnika/ca i političkih aktera/ki iz Republike Srpske. U analizi od 25.11.2022. godine pisali su o tvrdnjama članice Predsjedništva BiH Željke Cvijanović, predsjednika RS Milorada Dodika i predsjednika Narodne skupštine Republike Srpske Nenada Stevandića, koji su govorili da Dan državnosti nije praznik BiH, da je riječ o “nepostojećem datumu” i da bi njegovo obilježavanje bilo “nelegalno”. Milorad Dodik u više navrata negirao je državnost BiH, netačno tvrdeći da je BiH u bivšoj Jugoslaviji bila samo pokrajina i republika, nikada država, te da je njen trenutni Ustav ne definiše ni kao državu ni kao republiku (link). O netačnoj tvrdnji da je BiH “državna zajednica sastavljena od entiteta” Istinomjer je pisao nekoliko puta (1, 2, 3, 4, 5). Zabilježili su da su je iznosili uglavnom javni/e zvaničnici/e iz RS, uključujući Milorada Dodika, Stašu Košarca, Igora Žunića, Radovana Kovačevića, Barišu Čolaka, Srđana Mazalicu, Darka Banjca, Nenada Nešića, Jelenu Trivić, Nenada Stevandića, Denisa Šulića i druge. I Narodna skupština RS je u zaključcima sjednice održane 11.11.2019. godine netačno ustvrdila da je BiH “nastala Dejtonskim sporazumom” i da je “sastavljena od entiteta” (link). Među izjavama nabrojanih zvaničnika/ca našle su se različite varijacije ovih navoda: od onih da je Bosna i Hercegovina “konfederacija”, da se “zasniva na Republici Srpskoj i Federaciji BiH”, da je Bosna i Hercegovina nastala “saglasnošću Republike Srpske i Federacije BiH”, da su “entiteti napravili Bosnu i Hercegovinu, a ne Bosna i Hercegovina entitete” te da je ona kao država nastala 1995.
Osim javnih zvaničnika/ca iz Republike Srpske, slične tvrdnje o BiH kao državnoj zajednici sastavljenoj od entiteta ili kao o državi nastaloj u Dejtonskom mirovnom sporazumu iznosili/e su i javni/e zvaničnici/e iz Srbije, predsjedavajuća Vijeća ministara BiH Borjana Krišto, zastupnik u Domu naroda Parlamenta FBiH Mario Karamatić, kao i bivši premijer FBiH Fadil Novalić.
Istinomjer je nekoliko puta kao neistinitu ocijenio i tvrdnju da su Srbija, Hrvatska i Sjedinjene Američke Države garanti Dejtonskog mirovnog sporazuma, objasnivši da “garanti” ne postoje. Ove tvrdnje iznosili/e su zvaničnici/e iz Republike Srpske, ali i zvaničnici/e iz Federacije BiH (1, 2, 3). Zvaničnici/e iz RS u više su navrata iznosili/e netačnu tvrdnju da Bosna i Hercegovina nije potpisnica Dejtonskog sporazuma, odnosno da su samo entiteti potpisnice (1, 2).
Među netačnim tvrdnjama o Dejtonskom sporazumu Istinomjer je ocijenio i onu da su ovim sporazumom definisane i granice Republike Srpske koje su međunarodno priznate. Osim zvaničnika iz RS, ovu tvrdnju javno je iznio i zamjenik pomoćnika američkog državnog sekretara i posebni predstavnik za Zapadni Balkan Gabriel Escobar (1, 2).
Kakva je uloga medija u širenju ovakvih dezinformacija?
Iako mnoge netačne tvrdnje o Dejtonskom sporazumu i državnosti BiH dolaze od javnih zvaničnika/ca, pojedine netačne formulacije već se godinama redovno prenose u domaćim i regionalnim medijima. Raskrinkavanje se u analizi od 27.12.2021. godine osvrnulo na opisivanje Bosne i Hercegovine kao “državne zajednice sastavljene od entiteta” koja je “stvorena u Daytonu” u medijskim izvještajima. Ustanovivši da se takva formulacija prvi put u javnom prostoru našla 2012. godine, Raskrinkavanje je pronašlo 500 članaka objavljenih u 159 medija gdje se ta tvrdnja pojavljuje u gotovo identičnom obliku.
Kada je riječ o medijima iz Republike Srpske i Srbije, čini se da je opis BiH kao “državne zajednice sastavljene od entiteta” gotov neizostavan dio članaka koji se objavljuju uoči godišnjice parafiranja Dejtonskog sporazuma. Takav opis pronađen je u nekoliko desetina članaka objavljenih na web portalu javnog emitera Radio-televizije Republike Srpske (RTRS) i entitetske novinske agencije Srna, kao i u desetinama članaka objavljenih u mnogim drugim medijima iz ovog entiteta, poput Alternativne televizije, Nezavisnih novina, Glasa Srpske i drugih. Tvrdnju su iznosili i mediji iz Srbije, uključujući i javni servis RTS, Radio-televiziju Vojvodine, B92, Politiku, kao i tabloide poput Republike, Kurira i Telegrafa.
Netačan opis BiH kao državne zajednice sastavljene od entiteta mogao se pronaći i u mnogim medijima iz Federacije BiH, uključujući i Dnevni avaz, Slobodnu Bosnu, Face TV i Oslobođenje. Objavljen je i u članku Radio-televizije Bosne i Hercegovine (BHRT) 2021. godine, nakon čega su uslijedile burne reakcije drugih medija, od kojih su neki i sami koristili formulaciju u svojim člancima. Ova netačna tvrdnja mogla se pronaći i u člancima na web portalu regionalne televizije N1, ali i u člancima objavljenim na web stranici regionalnog izdanja ruskog državnog medija Sputnik.
Dezinformacije o ustavnom uređenju BiH, njenoj državnosti i međunarodnopravnom kontinuitetu te pojedinostima Dejtonskog sporazuma redovno se šire kako u Bosni i Hercegovini, tako i u regionu. Izvori takvih netačnih tvrdnji u BiH, bilo da je riječ o pojedincima, institucijama ili medijima, mahom su iz Republike Srpske. Ipak, pojedine netačne i manipulativne formulacije usvojili su i neki zvaničnici i mediji iz Federacije BiH.
(Raskrinkavanje.ba)