Krajem marta 2021. godine, a naročito tokom posljednjeg vikenda u mjesecu, u Srbiji je, navodi BBC, vakcinisano 22.000 stranih državljana/ki. Mahom u Beogradu i Nišu, strani državljani/ke primili su vakcinu AstraZeneca, to jest, Covishield. Najveći broj stranih državljana/ki na vakcinaciju je došao iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Sjeverne Makedonije, ali je među vakcinisanima bilo i ljudi iz Njemačke, Holandije i Slovačke. Tokom posljednjeg vikenda u martu, navodi N1, vakcinisano je i više od 1.500 radnika/ca različitih kompanija iz regiona. Ovu vakcinaciju organizovao je Кomorski investicioni forum zemalja Zapadnog Balkana, a Privredna komora Srbije je, zajedno sa Vladom ove zemlje, obezbijedila 10.000 vakcina. Tada su vakcinisani/e radnici/e iz BiH, Sjeverne Makedonije, Crne Gore, Albanije i sa Kosova. Prema posljednjim podacima, koje je javnosti saopštio direktor Kancelarije za e-Upravu Republike Srbije Mihailo Jovanović, u Srbiji je do sada vakcinisano oko 39.000 stranih državljana/ki. (link)
Kako su vlasti Bosne i Hercegovine kasnile sa nabavkom vakcina protiv bolesti Covid-19 (link, link, link), što je rezultiralo činjenicom da BiH bude na samom začelju u procesu imunizacije u svijetu, priličan broj građana/ki ove zemlje odlučio je iskoristiti mogućnost vakcinisanja u susjednoj Republici Srbiji. Nakon toga, po internetu su počele kružiti dezinformacije o kvalitetu samih vakcina koje su primili/e građani/ke BiH, ali i o “namjerama” srbijanskih vlasti, to jest, o navodnim skrivenim motivima za omogućavanje vakcinacije osobama iz BiH. Neke su čak stavljene u ratni kontekst, te imunizaciju prikazuju kao “nastavak agresije Srbije na BiH”.
Ovakve tvrdnje mahom su se širile u formi glasina ili komentara na portalima i društvenim mrežama - slično kao što je to bio slučaj sa pričama o navodnom “sterilitetu” zbog vakcinacije (link). Neki se takvi primjeri mogu, recimo, vidjeti u komentarima ispod vijesti o ovoj vakcinaciji na jednom od najpopularnijih portala u Bosni i Hercegovini - Klixu (1, 2):
Iako je većina ovakvih tvrdnji plasirana u formi anonimnih komentara, na društvenim mrežama našlo se i nekoliko objava javnih ličnosti u kojima su iznošene slične neutemeljene tvrdnje o vakcinama koje su u Srbiji bile dostupne krajem marta.
Izvršni urednik magazina Stav Mahir Sokolija je na svom Facebook i Twitter profilu 27. marta 2021. godine objavio post u kom govori o roku trajanja Covishield vakcina koju su građani/ke Bosne i Hercegovine mogli/e primiti u Srbiji. U svom statusu iznosi pretpostavku da su vakcine proizvedene u septembru, prije nego je završeno kliničko ispitivanje iste.
Može li mi neko objasniti kako to da rok vakcinama, kojima se naš svijet vakciniše po Srbiji, ističe 29. marta ako im je vrijeme trajanja šest mjeseci? Kada su to one proizvedene? U septembru? Kako je to moguće ako je za ove vakcine, proizvedene u Indiji, upotrebna dozvola izdana u januaru, a treća faza ispitivanja završena u novembru? Znaju li naši ljudi šta primaju?
Ove pretpostavke Sokolija je istoga dana pretvorio u eksplicitne tvrdnje, kada je objavio status u kom je, između ostalog, napisao da su “vakcine proizvedene tri mjeseca prije nego što je odobrena njihova proizvodnja”, te da “indijski Covishield nije isto što i AstraZeneca”:
Iako pripadam takozvanoj rizičnoj kategoriji, evo zašto nikada ne bih primio ovu indijsku vakcinu koju nam se dijeli šakom i kapom po Beogradu:
- Vakcine su proizvedene tri mjeseca prije nego što je odobrena njihova proizvodnja.
- Rok ističe za nekoliko dana, može li iko garantirati da je vakcina za ovih šest mjeseci skladištena prema propisima?
- Indijski Covishield koji se dijeli samo je ekvivalent AstraZeneci a nije isto što i AstraZeneca.
- U najmanju je ruku sumnjivo to što Srbija besplatno dijeli vakcine a istovremeno onemogućava da ih sam nabaviš. Učini sve da ne dobiješ pola miliona vakcina, a onda ti udijeli sadaku od nekoliko hiljada komada.
(...)
- Trebao bih znati, a ne znam, zašto ove vakcine nisu potrošene na građane Srbije u kojoj je ukupno vakcinisano 19,7% prvom dozom, od čega je dvije trećine primilo i drugu dozu?
Isti tekst zatim je prenesen i na nizu drugih Facebook profila (link, link, link, link, link, link).
Dezinformacije o navodnom “upitnom kvalitetu” Covishield vakcina, Sokolija je ponovio i u članku objavljenom 5. aprila 2021. u magazinu Stav, čiji je izvršni urednik.
Ta “velikodušna” gesta ostat će i u sjeni činjenice da je riječ o vakcinama sumnjive kvalitete “Covishield”, ekvivalentom za vakcinu “AstraZeneca” – proizvedenima tri mjeseca prije nego što je proizvođač dobio odobrenje za njenu upotrebu i mjesec i po prije nego što je završena treća faza njenog testiranja u Indiji, vakcine za koju niko od bosanskohercegovačkih građana koji ju je primio nije imao potvrdu o ispravnosti skladištenja i transporta, a kojoj je rok isticao pred samu vakcinaciju naših građana.
Tvrdnja da vakcinama kojima se besplatno vakcinisalo u Srbiji ističe rok trajanja našle su se 27. marta i na zvaničnoj Facebook stranici Sanina Muse, osnivača pokreta “Vjera. Narod. Država.” (link). On je u svom statusu, između ostalog, naveo i da su ove vakcine “neispitani otrov”, te da će se nakon imunizacije “ubaciti novi soj” koronavirusa:
Razmišljam...
Ne mogu zamisliti Albance da idu na vakcinaciju Srbima u Beograd. Nisam ni Bošnjake mogao zamisliti, do neki dan.
Sad je to masovna pojava.
U kolonama, kao nekad prevarantu Mekkiju Torabiju u Zetru, odlaze Bošnjaci put Beograda...
Zašto?
Zato što je strah od Korone veći od straha od Allaha.
I iman u Covid je veći od imana u Allaha.
I ponos, čast i dostojanstvo su pojmovi koji su izbrisani iz rječnika mnogih Bošnjaka.
Jel vas imalo sram i stid šehida?
Ubijene djece?
Silovanih žena...
Po šta to idete?
Vakcine kojima ističe rok trajanja?!
Po neispitani otrov koji će vam ubrizgati u tijelo, za koji niko neće da preuzme odgovornost…
I kad se vakcinišete, tamam će nam ubaciti novi, mutirani soj virusa, pa hajmo opet...zar nije vakcinacija krenula u Britaniji prije tri mjeseca, a tri dana nakon početka pojavi se novi soj virusa, "britanski soj"??!
Zanimljivo...ni Vučić se još nije vakcinisao, ni Kurz u Austriji, Natanjahu se k'o fol vakcinisao, a ni legendarna Angela M., iako je rizoco grupa, da je kakva dobra u tome, zar mislite da bi vas pustili da ih preteknete?
Ogroman broj Srba se još nije vakcinisao...ali ste zato vi poletjeli u Beograd, čim prije...
Veću spletku i fitnu od ove, planeta Zemlja u svojoj historiji nije vidjela!
Bog da nam je na pomoći...
Objave identičnog sadržaja našle su se na još šest Facebook stranica i profila (link, link, link, link, link, link,).
Svoje nepovjerenje u vakcine koje su građani/ke BiH primali u Srbiji, ali i prema namjerama srbijanske vlasti uopšte, iznio je u objavi na svojoj Facebook stranici 28. marta i dr. Mustafa Cerić koji je, između ostalog, naveo:
Dragi moji,
Nisam paničar, ali imam sumnju i strah za naš narod koji ide da se vakciniše u Srbiju?
Ko garantuje da te vakcine koje naš narod prima nisu eksperiment protiv našeg naroda?
Na Facebook profilu Aličković Nihad također su iznesene neutemeljene tvrdnje u statusu iz 29. marta 2021. godine:
ŠTA S ONIMA KOJI SU SE VAKCINISALI U SRBIJI
Da li ovi bilmezi uopšte znaju, da nakon primljene vakcine nosu zaštićeni od Covida najmanje 12-15 dana? Dakle, nakon prve vakcinacije, tek nakon 12 dana od toga, počinje djelovanje na pacijenta sa oko 52% zaštite (što još nisu svi naučnici potvrdili).
Dakle, prvo vam je čekati 15 dana da prođe oda vakcinacije, dok je takođe vrlo moguće da ste u toku toga dana ili sutradan negdje u Srbiji ili u povratku u BiH pokupili Covid koji će se tek aktivirati za par dana.
Oni koji su se vakcinisali i čekaju da im istekne oko 15 dana, da li uopšte znaju da taj proces nije gotov? Da li su uopšte svjesni da postoji obaveza revakcinacije za dvije sedmice, da bi vakcina u cjelosti onda imala svoje djelovanje koje je opet ispod 90%?
Međutim, šta ukoliko za 15 dana Srbiji nestane vakcina?Ko će vam onda uraditi revakcinaciju? Da li znate da revakcinacija treba biti urađena istom prvoprimljenom vakcinom? Ne možete kod Vučića primiti vakcinu (A) a onda negdje drugo za revakcinaciju primiti vakcinu (B).
Šta onda? Gdje ćete naći vakcinu kojom vas je Vučić vakcinisao? Kako ćete na revakcinaciju kada Vučiću ističu rokovi vakcina koje vam izbezumljeno džabe dijeli?
Ukoliko vas Vučić izradi a što su sve prilike, ili mu jednostavno isteknu vakcine i njihov rok trajanja, ja vam ne bih nabavljao iste vakcine za revakcinaciju ni u snu, ni slučajno!!! Nema šanse!!!
I šta ćemo sad? Šta sad ako se desi ono što je vrlo moguće i izgleda vjerovatno da bi se moglo desiti? Šta onda s vama? Kome ćete se žaliti? Kome možete prijaviti nus pojave? Kome se zaliti ako vam se išta desi? NIKOME!
Ja razumijem paniku, strah, itd... ali me isto tako zanima, sjećate li se straha srbijanskih noževa, granata made in Serbia, sjećate li se straha od srbijanskih jedinica, sjećate li se atraha od srbijanskih snajperista, sjećate li se straha od genocida? Gdje to sve nestade preko noći nije mi jasno?!
Na početku sam naveo informacije koje se tiču Fajzerovih vakcina iz USA, koje se podudaraju sa drugim poznatim poput AstraZeneka s Oxforda, Sputnjika iz Rusije, Koronavak-a iz Pekinga, Moderna iz USA itd, međutim šta VI U SRBIJI PRIMATE? Da li znate uopšte koje vakcine primate, i šta ćete za revakcinaciju?
Nije ni bitno, briga je vaša, al nemojte da kukate kako niko kasnije neće htjeti da vas revakciniše u BiH, jer neće vas moći revakcinisati nekom drugom vakcinom ako ovoh/tih nekih više ne bude u Srbiji ili im istekne rok za korištenje!!!
ps: nadam se da neko na neki način prvenstveno i tim povodom vodi evidenciju vakcinisanih u Srbiji, jer ukoliko neko bude prešutio vakcinisanje u Srbiji, a bude revakcinisan nekom drugom vakcinom u BiH i bude zdravstveno i životno ugrožen, KROZ JAVNOST će se provući KRITIKE DA BIH VAKCINE UBIJAJU LJUDE, ili ne valjaju itd itd!!!
Nadam se da neko negdje sve ovo prati!
Nihad Aličković
AntiDayton pokret
Identičan sadržaj objavljen je nešto kasnije istoga dana i na Facebook profilu Nesad Neso Hurem.
Povezivanje vakcinacije u Srbiji sa genocidom u Bosni i Hercegovini, poređenje vakcina sa oružjem ili nenabavke vakcina u BiH sa embargom na uvoz oružja devedesetih godina, nit je koja se provlači kroz sve ove i mnoštvo sličnih objava i komentara. Takvi navodi, često praćeni otvorenim govorom mržnje, mogli su se vidjeti i ranije ove godine kada je Srbija donirala ukupno deset hiljada vakcina Bosni i Hercegovini. (link, link)
Postoji li razlika između Covishield i AstraZeneca vakcine?
U jednoj od objava, te u članku Stava, tvrdi se da Covishield i AstraZeneca vakcine “nisu iste”.
AstraZeneca je naziv britansko-švedske farmaceutske kompanije koja je, u saradnji sa Univerzitetom Oxford, razvila vektorsku vakcinu protiv bolesti Covid-19.
Dakle, AstraZeneca zapravo je naziv kompanije koja je vakcinu razvila, te se vakcina po njoj i zvala do 30. marta, kada joj je ime promijenjeno u Vaxzervia. (link) Sama vakcina nije promijenjena, jedino što je postalo drugačije je njeno ime. Sa druge strane, Covishield je ime za istu vakcinu drugog proizvođača.
Ove vakcine proizvode se u Velikoj Britaniji i Indiji po potpuno istoj tehnologiji. Covishield je samo naziv za one proizvedene u Indiji, ali ove vakcine iste su kao i one proizvedene u Velikoj Britaniji. U tekstu stranice Vakcine (.ba) od 2. marta 2021. godine:
Covishield i AstraZeneca/Oxford vakcine imaju iste instrukcije za upotrebu, doziranja i sastav.
(...)
Ne radi se o „kopiji“ AstraZeneca vakcine, nego o istoj toj vakcini, samo pod drugačijim nazivom.
Ove vakcine ni u kojem slučaju nisu “neispitani otrov”, kako se navodi u jednoj od objava, budući da su prošle sva neophodna testiranja i dobile adekvatne dozvole za korištenje. AstraZeneca (Vaxzervia) i Covishield ista je vakcina različitih proizvođača, a AstraZeneca vakcina je prošla sva neophodna ispitivanja. (link)
“Vakcine su proizvedene prije nego što su bile odobrene”
Covishield vakcina, koja je u upotrebi u Srbiji, ima preporučeni rok za upotrebu od šest mjeseci, a više od dvadeset hiljada doza ove vakcine u Srbiji imalo je rok do kraja marta (link). Evropska agencija za lijekove (EMA) preporučila je davanje uslovnog odobrenja za promet Covid-19 vakcine AstraZeneca za sprečavanje bolesti Covid-19 kod ljudi starijih od 18 godina. Istoga dana, upotreba ove vakcine odobrena je širom Evropske unije (link).
Budući da je vakcina razvijena u Ujedinjenom Kraljevstvu, treba istaći i da je, prema podacima sa zvanične stranice ovog proizvođača, 30. decembra 2020. ova vakcina odobrena “za hitno snabdijevanje u Velikoj Britaniji, a prve doze su puštene danas kako bi vakcinacija mogla da počne rano u novoj godini.” Vakcina proizvedena u Indiji, Covishield, za upotrebu u toj zemlji odobrena je 6. januara 2021. godine. (link)
Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) izdala je preporuku za upotrebu ove vakcine 15. februara 2021. godine. Ako se u obzir uzme da je vakcinama u Srbiji rok isticao krajem marta, a preporučeni rok za upotrebu iznosi šest mjeseci, to sugeriše da vakcine jesu proizvedene prije formalnog odobrenja za njihovu primjenu - ali ne i prije odobrenja za proizvodnju. No, početak proizvodnje prije preporuke/odobrenja za upotrebu sam po sebi nije nikakav problem, jer je sve u proizvodnji ovih vakcina urađeno prema važećim propisima.
Naime, Serum Institute of India (SII), najveći proizvođač vakcina u svijetu, sklopio je partnerstvo za pravljenje vakcina protiv Covid-19 sa Oxford Univerzitetom u aprilu 2020. godine (link). Kako se navodi u pomenutom dokumentu SZO-a, rok za upotrebu ove vakcine iznosi šest mjeseci, što će, ako se u obzir uzme činjenica da je vakcinama u Srbiji rok isticao krajem marta, sugerisati da su one proizvedene u oktobru ili novembru 2020. godine, prije nego što je EMA odobrila, te SZO izdao preporuku za njenu upotrebu.
Međutim, Serum Institute of India, kako se navodi u objavi sa njihovog zvaničnog sajta iz 11. novembra 2020. godine, tada je već proizveo 40 miliona doza ove vakcine, uz dozvolu za proizvodnju i skladištenje ovog proizvoda, koju izdaje generalni kontrolor lijekova u Indiji. Pomenuto saopštenje SII-a odnosi se na završavanje pokretanja treće faze kliničkih ispitivanja Covishield vakcine. Kako se navodi, “na osnovu rezultata ispitivanja faze 2/3, SII će, uz pomoć ICMR-a (Indian Council of Medical Research), tražiti ranu dostupnost ovog proizvoda za Indiju.” S tim u vezi, u ovom Institutu unaprijed je i proizvedena određena količina vakcina.
Dakle, Centralna organizacija za kontrolu lijekova u Indiji, na čijem čelu se nalazi generalni kontrolor lijekova, odobrila je Serum institutu proizvodnju vakcina i prije formalne preporuke Svjetske zdravstvene organizacije za njenu upotrebu, te prije izdavanja dozvola za upotrebu u Evropskoj uniji, Ujedinjenom Kraljevstvu i Indiji. U proizvodnji ove vakcine, time, nije bilo nikakvih postupanja mimo odobrenja nadležnih institucija.
Ista situacija bila je i u slučaju proizvodnje ove vakcine u Australiji. Kako je ABC pisao u novembru 2020. godine, kompanija CSL započela je proizvodnju 30 miliona doza vakcine iako je ona još bila u fazi testiranja. Kako je objašnjeno, riječ je o riskantnoj strategiji proizvođača, koja ih može koštati mnogo u slučaju da vakcina eventualno ne dobije odobrenje. No, ukoliko vakcina dobije odobrenje, poduzimanje takvog rizika ima višestruke benefite. Na ovaj način, olakšava se distribucija velikih količina vakcine za kojima postoji akutna potreba istog trenutka kada je vakcina i formalno odobrena.
Sidnejski bioetičar Angus Dawson kaže da je rano pokretanje proizvodnje proračunat rizik.
„Izuzetno je neobično to činiti“, rekao je profesor Dawson.
„Obično biste provodili ispitivanja i znali da je efikasno i sigurno, a zatim krenuli i započeli proizvodnju“, rekao je.
„Ali mi smo u neobičnim vremenima, traje pandemija.“
Zašto proizvode vakcinu kada još uvijek nije odobrena?
Kockanje federalne Vlade i CSL-a znači da Australija ima priliku da izbaci vakcinu čim dobije odobrenje - pod pretpostavkom da je prošla treću fazu ispitivanja i TGA-inu (Therapeutic Goods Administration - Uprava za terapijsku robu, op.a) kontrolu.
Profesor Dawson kaže da je to strategija visokog rizika koja bi u slučaju neuspjeha mogla koštati milijarde dolara, ali njen uspjeh mogao bi spasiti stotine hiljada života.
„Vakcini bi trebalo najmanje šest mjeseci da se proizvede, ali ranijom proizvodnjom i stvaranjem zaliha možemo biti ispred“, rekao je.
Šta predstavlja rok trajanja vakcine?
Neosnovano širenje straha od Covishield vakcina po sličnim osnovama bilo je prisutno i u Južnoj Africi, gdje se tvrdilo da im je indijska vlada prodala “manje efikasne vakcine kojima ističe rok”.
Ovim tvrdnjama bavio se AFP 11. februara 2021. godine. U analizi je naglašeno da se datum naznačen na vakcinama više odnosi na rok za ponovno testiranje, nego na finalni rok upotrebe:
- Vakcinama uskoro ističe rok trajanja -
Dio obmanjujućih postova tvrdi da je kontingent vakcina isporučen Južnoj Africi blizu datuma isteka roka trajanja, što bi se, kako je Karim (najviši vladin savjetnik za Covid-19) objasnio, tačnije moglo opisati kao datum za ponovno testiranje.
“Budući da su vakcine tek nedavno napravljene, njihova je stabilnost testirana samo u jednom kratkom periodu i zato sada imaju kratak rok upotrebe”, rekao je Karim za AFP u članku od 8. februara 2021.
“Zapravo, to nije rok trajanja; u stvarnosti, to je rok re-testiranja. Drugim riječima, treba ponovo procijeniti da li je vakcina stabilna u datom periodu i onda produžiti taj rok.”
Karim kaže da je to standardno za sve vakcine i da se rokovi trajanja produžavaju u skladu sa novim podacima o stabilnosti medicinskog proizvoda.
“Da bi rok trajanja bio jedna godina, vakcina mora biti testirana tokom jedne godine a, naravno, vakcine [protiv Covid-19] nisu postojale prije godinu, tu su tek nekoliko mjeseci”, dodaje Karim.
Smjernice za vakcine SZO-a ukazuju na isti proces evaluacije: “Stabilnost vakcine, a samim tim i preporučeni rok trajanja, datum isteka roka i uslovi skladištenja, treba da bude određena na osnovu rezultata proučavanja stabilnosti (proizvoda) u realnom vremenu”.
Dakle, formalno postavljeni rok za upotrebu vakcina ne znači da su one “počele da se kvare” ili da im je kvalitet na bilo koji način opao - štaviše, s obzirom na gore navedeno, ovaj rok ne znači nužno da se one ne mogu koristiti i nakon njegovog isteka. Svakako, građani/ke Republike Srbije, Bosne i Hercegovine, te drugih zemalja, koji su se vakcinisali u Srbiji krajem marta, primili/e su vakcine čiji rok nije ni formalno istekao. Ono što se može očekivati je da će se, u skladu sa novim studijama vezanim za konkretnu vakcinu, rok njihove upotrebe produžiti kada bude moguće napraviti nove procjene njihove stabilnosti.
Postoji li “zavjera” iza imunizacije?
U više navedenih statusa implicirano je da je omogućavanje vakcinacije u Srbiji dio zlonamjernog “plana” ili čak mogući “eksperiment nad našim narodom”. Urednik Stava se, tako, zapitao zašto “vakcine nisu potrošene na građane Srbije”, prethodno zaključivši da je “u najmanju ruku sumnjivo što Srbija besplatno dijeli vakcine”. Sve ove i druge slične objave stavljaju ovakve “sumnje” u nacionalni kontekst, te se implicira da je besplatna imunizacija u Srbiji na neki način bila usmjerena protiv Bošnjaka.
Nejasna je logika iza ovakvih tvrdnji, budući da su vakcinama iz istog kontingenta vakcinisane sve osobe koje su to htjele, bez obzira na njihovo državljanstvo, nacionalnu, vjersku ili bilo koju drugu pripadnost.
Činjenica da “vakcine nisu potrošene na građane Srbije” također ne treba da čudi, budući da je u određenom periodu došlo do pada interesovanja za vakcinaciju. Kako je Associated Press pisao, Srbija je krajem marta svjedočila značajnom smanjenju broja prijava za vakcinaciju, te je naglašeno da “zvaničnici i ljekari vezuju opadanje interesa za sve glasniji antivakcinacijski pokret.” To ipak ne znači da se značajan dio građana/ki ove zemlje nije vakcinisao. Kako je u članku Al Jazeere iz 7. aprila navedeno, do tada je, prema riječima premijerke Srbije Ane Brnabić, jednom dozom vakcinisano 26 procenata stanovništva ove zemlje, dok je 20 posto stanovništva primilo obje doze vakcine.
Od početka masovne imunizacije u Srbiji, iskazivanje interesovanja za vakcinaciju u ovoj zemlji vršilo se preko poziva ili sajta e-Uprave. Na ovom sajtu postoji i opcija za prijavu za vakcinaciju onih koji nisu državljani/ke Republike Srbije. Tu mogućnost iskoristio je određeni broj građana/ki Bosne i Hercegovine (link).
U prvim mjesecima, po ovim prijavama naših državljana/ki nije bilo poziva, a uslijedili su u martu 2021. godine, kako je veliki broj njih svjedočio za različite medije. (link, link)
Pored onih koji su se po vakcinu u Srbiju uputili nakon dobijanja formalnog poziva, veliki broj stranih državljana/ki na imunizaciju je došao i bez prijave. Bez prijave se u ovom periodu moglo vakcinisati i stanovništvo Srbije, kom je ranije, također, bila neophodna formalna prijava. Od 19. marta, navodi RTS, u Srbiji su otvorene dvije lokacije u Beogradu i Novom Sadu na kojima se moglo vakcinisati bez prethodne prijave na sajtu e-Uprave. Inicijalno su ovu mogućnost koristili državljani/ke Srbije, ali je postepeno i sve više građana i građanki susjednih zemalja činilo isto.
Konačno, krajem marta je vakcinisanje bez ikakve prethodne najave i bez uslova o prebivalištu ili državljanstvu u Srbiji omogućeno i stranim državljanima/kama (link). Kako su pisali brojni mediji, “vlasti u Srbiji pozvale su sve da dođu i vakcinišu se bez ikakve najave i bez uslova o mjestu prebivališta ili državljanstvu” (link). Na ovaj poziv, među ostalima, odazvali su se i građani/ke Bosne i Hercegovine. Na punktovima na kojima je bila moguća vakcinacija bez prethodne prijave u redovima su stajali zajedno i svi strani državljani/ke koji su došli na vakcinaciju, ali i građani/ke Srbije koji su se odlučili vakcinisati bez prijave. (link)
Kada je postalo izgledno da će AstraZeneca vakcina, kojima se vršila besplatna imunizacija, uskoro nestati, iz Srbije su pozvali strane državljane/ke da ne kreću bez potvrde o terminu, za čije dobijanje je neophodna prijava preko e-Uprave. Kako je Klix pisao, “direktor Kancelarije za e-upravu u Srbiji Mihailo Jovanović pozvao je sve državljane BiH putem portala Klix.ba da od sutra ne dolaze primiti vakcinu u Beograd ukoliko ranije nisu dobili potvrdu termina”.
Niko, dakle, nije posebno “pozvao građane i građanke Bosne i Hercegovine”, niti pripadnike/ce bilo kog naroda, da se vakcinišu u Srbiji - niti je to u praksi i bio slučaj. Zapaljive priče o “eksperimentu protiv našeg naroda”, “ubrizgavanju otrova” i slično potpune su besmislice bez ikakve osnove u realnosti.
Dodatno, istim vakcinama su imunizirani i građani i građanke Bosne i Hercegovine u svojoj matičnoj zemlji. Naime, vakcine ovog proizvođača, kojima se do kraja marta 2021. vršila imunizacija u Bosni i Hercegovini, one su koje joj je ranije donirala Republika Srbija, a o činjenici da i tim vakcinama ubrzo ističe rok pisali su i domaći mediji ranije u martu ove godine (link). Kako se navodi u članku portala Klix iz 31. marta 2021. godine, Srbija je kroz dvije pošiljke donirala Federaciji Bosne i Hercegovine ukupno deset hiljada doza vakcine kojima je rok trajanja trebao isteći 29. marta. Sve vakcine utrošene su na vrijeme. Jedina razlika između ovih vakcina i onih kojima su se građani/ke Bosne i Hercegovine vakcinisali u Srbiji zapravo je bila zemlja u kojoj se vakcinacija vrši.
Mogu li građani/ke BiH “ostati bez druge doze” vakcine i moraju li je tražiti u BiH?
Među navedenim objavama našle su se i netačne tvrdnje vezane za revakcinaciju u Srbiji, to jest, pitanja šta će bh. građani/ke uraditi ukoliko “za 15 dana Srbiji nestane vakcina”, te kako namjeravaju “na revakcinaciju kada Vučiću ističu rokovi vakcina koje im on izbezumljeno džabe dijeli”.
Druga doza AstraZeneca (Vaxzervia/Covishield) vakcine prima se u rasponu od četiri do dvanaest sedmica. U Srbiji je do sada bila praksa da se druga doza administrira uglavnom nakon 12 sedmica, to jest, nakon tri mjeseca.
Svi vakcinisani u Srbiji dobili su formalne potvrde o vakcinaciji, a većina njih je, uz potvrdu, već dobila termin za revakcinaciju. Kontaktirali smo više osoba koje su u Srbiji primile prvu dozu vakcine i iskustvo većine je takvo da su već dobili termin revakcinacije, i to upravo za 12 sedmica, to jest, u junu. Među vakcinisanim ima i onih koji sa potvrdom nisu dobili termin, ali im je napomenuto da će o tačnom datumu biti obaviješteni preko ostavljenih kontakata. Iste razlike u praksama su nam potvrdili i građani/ke Republike Srbije, te se može zaključiti da do njih vjerovatno dolazi usljed različitog postupanja osoblja na konkretnim vakcinalnim punktovima.
Vakcinacija u Srbiji počela je krajem decembra 2020. godine i do sada je, prema navodima direktora e-Uprave, prvom dozom vakcinisano 2,9 miliona ljudi, a revakcinisano je njih milion. Ni u jednom trenutku nije se pojavio problem “nestanka” druge doze vakcina, budući da se kompletnom vakcinacijom smatra tek primanje obje doze i na taj način se i ugovaraju, to jest, planiraju njihove nabavke i distribucija. Dakle, osoba koja je dobila prvu dozu vakcine - bez obzira na to da li jeste ili nije državljanin/ka Republike Srbije - nema razloga da sumnja da će dobiti i drugu.
Tvrdnju da vakcinama kojima se vršila besplatna imunizacija u Srbiji ističe rok trajanja, te da su proizvedene prije formalnog odobrenja za upotrebu, ocjenjujemo kao manipulaciju činjenicama. Njihova proizvodnja jeste započela prije nego što je Evropska agencija za lijekove odobrila i Svjetska zdravstvena organizacija dala preporuku za njihovo korištenje, te prije nego što su dobile dozvolu za upotrebu u Ujedinjenom Kraljevstvu i Indiji, ali ništa u procesu njihove proizvodnje nije urađeno mimo propisa i dozvola nadležnih tijela.
Tvrdnju da Covishield vakcine predstavljaju “ekvivalent AstraZeneci, a nisu isto što i AstraZeneca” ocjenjujemo kao dezinformaciju. Radi se o istoj vakcini koju prave dva različita proizvođača.
Tvrdnjama da ove vakcine predstavljaju “neispitani otrov”, te da postoji veza između vakcinacije u Velikoj Britaniji i pojave novog soja koronavirusa dajemo ocjenu lažna vijest. Vakcine su prošle potrebna ispitivanja, a o poveznici između imunizacije i pojave novog soja virusa u Velikoj Britaniji ne postoje nikakvi dokazi. Istu ocjenu dajemo i pogrešnim navodima da se revakcinacija vrši nakon 15 dana, budući da se druga doza AstraZeneca vakcine, koju su građani/ke Bosne i Hercegovine primili/e u Srbiji, prima nakon minimalno četiri, a u praksi zapravo nakon 12 sedmica poslije prve doze. Svi koji su se u Srbiji vakcinisali dobili su formalne potvrde o vakcinaciji, te im je, ili već zakazan termin za revakcinaciju, ili će o njemu biti obavješteni putem ostavljenih kontakata. Stoga su tvrdnje o tome da će građani/ke BiH drugu dozu morati da “traže negdje drugo”, i/ili u BiH, dezinformacija.
Kako za eksplicitne i implicitne navode o navodnoj zavjeri koja stoji iza otvaranja mogućnosti da se strani/e državljani/ke imuniziraju u Srbiji ne postoje nikakvi dokazi, te je besplatna vakcinacija u periodu od 19. do 29. marta bila jednako dostupna državljanima/kama Republike Srbije i svih drugih zemalja, iste ocjenjujemo i kao teoriju zavjere.
(Marija Ćosić i Rašid Krupalija, Raskrinkavanje.ba)