Masovna grobnica u Mrkonjić-Gradu nije najveća otkrivena u Republici Srpskoj

U Mrkonjić-Gradu je 1.4.2021. obilježeno 25 godina od ekshumacije masovne grobnice u tom mjestu. Novinska agencija Srna je u svom izvještaju o ovom događaju ustvrdila da se radi o “najvećoj masovnoj grobnici u Republici Srpskoj”:

OBILJEŽENO 25 GODINA OD ESHUMACIJE NAJVEĆE MASOVNE GROBNICE U SRPSKOJ

U članku se navodi:

Predsjednik Skupštine opštine Mrkonjić Grad Stevica Eremija podsjetio je da su Mrkonjićani 1996. godine, kada su se poslije izbjeglištva vratili na svoja ognjištva, zatekli spaljene domove i uništene fabrike, a najbolnije od svega je bilo otkrivanje masovne grobnice najveće u Republici Srpskoj.

Ovaj članak prenijeli su portali Nezavisne, Dešavanja u Bijeljini, Mrkonjić Grad, Glas Srpske, Mrkonjić Grad (.rs) i drugi. 

Nakon Srne, autorski članak u kojem se ova masovna grobnica naziva “najvećom u Srpskoj” objavila je Alternativna televizija (ATV):

Sa knedlom u grlu i suzama u očima, prisjeća se početka aprila od prije dvije i po decenije Ljubinka Kraka iz Mrkonjić Grada. Tada se sa sugrađanima vratila u sravnjeni grad i tražila nastradalog supruga i brata u najvećoj masovnoj grobnici u Srpskoj. 

Ovo nije prvi put da se masovna grobnica u Mrkonjić-Gradu opisuje kao “najveća u Republici Srpskoj”. U članku RTRS-a od 2.4.2019. godine, u podnaslovu, navedeno je:

Stanovnici Mrkonjić Grada prisjetili su se danas početka aprila 1996. godine kada je njihov grad bio zavijen u crno. Tih dana iz najveće masovne grobnice u Republici Srspkoj ekshumirana su tijela 181 zvjerski ubijenog srpskog civila i vojnika. Za stravične zločine koje su počinili pripadnici Vojske Hrvatske i HVO još niko nije odgovarao. 

Masovna grobnica koja je ekshumirana u Mrkonjić-Gradu nazivana je “najvećom” i u ranijim medijskim izvještajima, ali bez spominjanja RS-a. Najraniju ovakvu formulaciju u medijima smo našli u članku Deutsche Wellea (DW) od 3.4.2010. godine, u kojem je citiran Nedeljko Mitrović, tadašnji predsjednik Organizacije obitelji zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila Republike Srpske. Mitrović je ovu masovnu grobnicu nazvao “najvećom grobnicom srpskog življa”.

Predsjednik Organizacije porodica zarobljenih i poginulih boraca i nestalih civila Republike Srpske podsjeća i na "upade Hrvatske vojske i Armije BiH u Mrkonjić Grad krajem rata". "Tu je i najveća masovna grobnica srpskog življa sa 181 ubijenim, većinom civila", kaže Mitrović, napominjući da je ekshumacija posmrtnih ostataka iz ove grobnice počela 1996. Mitrović tvrdi da je na području BiH pronađeno 1.400 grobnica sa "jednim ili više tijela srpskih vojnika ili civila".

Na portalu BN televizije, u članku o obilježavanju godišnjice otvaranja masovne grobnice u Mrkonjić-Gradu 2013. godine, navodi se da je ova grobnica “jedna od najvećih”, dok se u članku BN televizije iz 2014. godine ova ili slična konstatacija ne spominje. 

U nekim medijskim izvještajima iz 2020. godine (između ostalog, u člancima ATV-a, Srne i Glasa Srpske), 2019. godine (Blic, Srna), te 2018. godine (Srna, N1, AS info, ATV), ova masovna grobnica se naziva “najvećom”, ali se ne tvrdi da je najveća “u Republici Srpskoj”. 

Da li je masovna grobnica u Mrkonjić-Gradu najveća u Republici Srpskoj?

Prema knjizi "Agresija Republike Hrvatske na Republiku Srpsku - Okupacija opštine Mrkonjić Grad, septembar 1995. - februar 1996", koju je objavio Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica (RCIRZ), na Pravoslavnom groblju u Mrkonjić-Gradu pronađena je masovna grobnica nakon povratka stanovništva u februaru 1996. godine. Iz nje je tada ekshumirano 181 tijelo žrtava, uključujući 42 civila, 131 pripadnika Vojske Republike Srpske, tri pripadnika MUP-a RS-a i pet osoba označenih kao NN. Poglavlje pod nazivom “Masovna grobnica u Mrkonjić Gradu - svirepa ubistva čiji izvršioci još nisu kažnjeni”, između 129. i 154. stranice, posvećeno je ovoj masovnoj grobnici.  

U knjizi se navodi da su općinu Mrkonjić-Grad okupirali Hrvatska vojska (HV) i Hrvatsko vijeće odbrane (HVO) u oktobru 1995. godine, a da je okupacija trajala do 5.2.1996. Ove vojne formacije se navode i kao počinioci zločina čije su civilne žrtve zakopane na Pravoslavnom groblju.

U vrijeme ekshumacije, u aprilu 1996. godine, ova masovna grobnica zaista jeste bila najveća otkrivena u Republici Srpskoj, kako su nam potvrdili iz Instituta za nestale osobe BiH (INO BiH):
 

Dakle, kada je u pitanju grobnica na području Mrkonjić-Grada, ona jeste okarakterisana kao masovna i u to vrijeme, tačnije u aprilu mjesecu, jeste bila najveća masovna grobnica na području RS-a.

Veći broj masovnih grobnica, naročito one najveće pronađene na području BiH, otkrivene su godinama pa i deceniju kasnije, obzirom da su dobro skrivane na nepristupačnim i nepoznatim lokacijama, a u najvećoj mjeri i premještane kako bi se počinjeni zločini sakrili.

Grobnica u Mrkonjić Gradu, prema dokumentaciji kojom raspolažemo, nastala je asanacijom terena na području ove općine. Naime, tim za asanaciju terena, koji su činili pripadnici livanjske policije, u oktobru 1995. godine beživotna tijela pronađena na području općine Mrkonjić-Grad dovezao je u pravoslavno groblje u tom gradu i tu su leševi pregledani i pretreseni u svrhu eventualne identifikacije i ukopani, a o tome je sačinjen detaljan zapisnik. Ekshumacija tih tijela je izvršena početkom aprila 1996. godine.

INO također navodi da je iste godine otkriveno još nekoliko masovnih grobnica u RS-u, poput masovne grobnice Cerska (ekshumirani posmrtni ostaci 150 žrtava), Lažeta (146 žrtve), Branjevo (132 žrtve), Lanište 1 (188 žrtava, otkrivena u oktobru 1996. godine). 

No, najveća masovna grobnica na teritoriji ovog entiteta pronađena je u septembru 2013. godine. Radi se o masovnoj grobnici Tomašica, na području općine Prijedor.

Prema podacima koje nam je ustupio INO BiH, iz masovne grobnice Tomašica ekshumirano je 435 žrtava. Pored ove masovne grobnice, koja je primarna, ostaci oko 300 žrtava iz Tomašice pronađeni su u sekundarnoj masovnoj grobnici Jakarina Kosa, gdje je ekshumacija počela 2001. godine. 

Za razliku od masovne grobnice u Mrkonjić-Gradu, za koju još niko nije optužen, masovna grobnica Tomašica bila je predmet suđenja Ratku Mladiću, nakon što je 2013. godine pronađeno više od 400 tijela Bošnjaka i Hrvata koji su živjeli na teritoriji općine Prijedor. Etničko čišćenje na prostoru ove općine počelo je na proljeće 1992. godine. Prema svjedočenjima stanovnika/ca Prijedora, 31.5.1992. izdata je naredba nesrpskom stanovništvu da obilježe svoje kuće bijelim čaršafima i da nose bijele trake oko ruke u javnosti. Neke od žrtava ovog etničkog čišćenja i ubistava koja su uslijedila pronađene su i u Tomašici. 

Nakon što se 2013. godine desila najveća pojedinačna ekshumacija iz Tomašice, mediji u Bosni i Hercegovini i regionu izvještavali su o brojevima žrtava pronađenih u toj masovnoj grobnici. U analizi Mediacentra od 13.2.2020. navodi se sljedeće:

Naprimjer, 9.10.2013. Nezavisne novine i Index.hr predstavljaju različite brojeve pronađenih žrtava. Na portalu Nezavisnih objavljena je vijest u kojoj je navedeno da su iz rudnika Tomašica „do sada ekshumirani posmrtni ostaci 108 osoba“, a na portalu Index-a na isti datum nalazimo vijest prema kojoj su „do sada ekshumirana tijela 70 žrtava te dijelovi posmrtnih ostataka još 50 osoba“, ili ukupno 120 žrtava. Na datum 24.10.2013. Indeks donosi informaciju o 268 ekshumiranih žrtava, Dnevni avaz 23.10. piše o 240 pronađenih žrtava, a Index 2.11. donosi podatke o pronađenim posmrtnim ostacima 390 osoba. Portal Nezavisnih novina, 6.11. u članku naslova „Žalosno je što grobnica Tomašica postaje pozornica“, navodi manji broj ekshumiranih tijela u odnosu na onaj koji je naveo Index.hr, te tvrdi da su „dosad ekshumirani posmrtni ostaci 369 žrtava, od toga 230 kompletnih tijela“. Čini se da se broj žrtava na portalu Nezavisnih smanjio, iako je članak tog medija objavljen kasnije u odnosu na članak Indeks-a. Potom su Nezavisne novine 9.11. i 15.11.2013. prenijele članke u kojima je navedeno da su „iz masovne grobnice Tomašica do sada otkriveni posmrtni ostaci 430 žrtava, od čega je 275 kompletnih tijela“. Uprkos navedenim brojkama, isti medij je 25.4.2014. godine prenio članak agencije SRNA u kojem je navedeno da je u Tomašici pronađeno 395 ubijenih osoba („275 kompletnih i 120 nekompletnih“), a 18.7. od iste agencije preuzet je članak u kojem se kaže da su pronađeni „kompletni posmrtni ostaci 256 žrtava, kao i nekompletni ostaci oko 30 žrtava“, tj. ukupno 286 nestalih. Dakle, u odnosu na tekstove od 9. i 15.11. u kojima je konstatovano da su pronađeni ostaci 430 žrtava, u tekstu od 25. aprila 2014. taj broj se smanjio na 395 pronađenih žrtava, da bi nekoliko mjeseci kasnije, 18. jula, broj žrtava bio smanjen na 286. Index.hr, 20. jula 2014., pak, donosi vijest u kojoj se navodi da su u Tomašici „do sada pronađena tijela 435 žrtava“.

Mediacentar dalje navodi i izjavu Meldijane Arnaut Haseljić iz Instituta za izučavanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava:

„Oni mediji koji su naklonjeni negiranju, poricanju i minimiziranju počinjenih zločina, čine to u skladu sa uređivačkom politikom koja je pod direktnim utjecajem političkih elita“. Slično kao i Marković, i ona kaže da „takvi mediji sprovode strategije oslanjanjem na intelektualne krugove koji ulažu napore u kreiranju javne historije po šablonima koji odgovaraju vladajućoj politici“. Dodaje da to čine „djelovanjem kroz različite segmente javne sfere kao što su: obrazovanje, kultura, religija, publikacije, medijsko djelovanje, propagandne aktivnosti u kojima se koriste razni mehanizmi kako bi se postiglo negiranje izvršenja zločina, preko poricanja saznanja o izvršenim zločinima, negiranja žrtava, prikrivanja žrtava, prikrivanja činjenica o izvršenim zločinima, do odbijanja prihvatanja odgovornosti neprihvatanjem činjenica sudske prakse utvrđenih presuđenim predmetima procesuiranim pred međunarodnim i nacionalnim sudovima“

Dakle, masovna grobnica u Mrkonjić-Gradu, iz koje je ekshumirano tijelo 181 žrtve, jeste bila najveća otkrivena grobnica u Republici Srpskoj u periodu od aprila do oktobra 1996. godine. Do danas, ona ostaje najveća masovna grobnica u BiH u kojoj su pronađene srpske žrtve. Ipak, najveća masovna grobnica u RS-u je Tomašica u Prijedoru te medijske izvještaje o ovogodišnjem obilježavanju godišnjice ekshumacije masovne grobnice u Mrkonjić-Gradu, u kojima je ona opisana kao najveća u Republici Srpskoj, ocjenjujemo kao dezinformaciju.

(Raskrinkavanje.ba)