Foto: mdjaff, Freepik
Na društvenoj mreži VK je 10. februara 2025. godine podijeljeno upozorenje o navodno opasnoj hrani proizvedenoj u Evropskoj uniji. U objavi se navodi da u zemljama EU “sutra” stupa na snagu dozvola upotrebe praha larvi insekata u brašnu i drugim prehrambenim proizvoda. Takođe je navedeno da je određeni udio “brašna od insekata” u hljebu, tijestu i slatkišima zakonska obaveza.
U objavi se tvrdi i da ljudski organizam ne proizvodi enzim za “varenje insektnih proteina”, što bi moglo dovesti do “pandemije kancera”.
U zemljama Evropske unije sutra stupa na snagu uredba koja dozvoljava upotrebu praha larvi insekata u brašnu, u proizvodnji hleba, sira, testenina, sosova ,džemova...
Zakonska je obaveza (u Evropi) da se u hleb, testa, slatkiše i druge industrijski prerađene namirnice ubacuje određeni procenat brašna od insekata (crvi, kukci, žohari, skakavci). Struka u službi svetske eugenike kaže - insekti su puni proteina, to će nutritivno adekvatno da zameni prehrambene proizvode iz stočarstva.
No, ljudski organizam nema enzim odgovoran za varenje insektnih proteina. To bi moglo uskoro da znači pandemiju kancera.
Foto: Screenshot/VK
Portal Vaseljenska je 14. februara objavio članak s tvrdnjama da je “brašno od insekata” zakonski obavezan dodatak hrani u EU i da bi to moglo dovesti do “pandemije kancera” jer ljudski organizam ne proizvodi “enzim za varenje insektnih proteina”. U članku je ovo predstavljeno kao stvaranje problema kako bi se ponudilo lažno rješenje u vidu vakcinacije protiv raka. Tekst je prožet antisemitskim “objašnjenjima” navodnog plana da se na ovaj način nametne mRNA vakcina protiv raka koja je razvijena na ruskom institutu Gamaleja, čiji je direktor Jevrej.
Portal Vaseljenska u vrijeme objave analize nije bio aktivan, ali se članak dijelio na društvenim mrežama uz izdvojene tvrdnje o zakonskoj obavezi upotrebe brašna od insekata u EU (1, 2, 3). Objavljivan je i u formi statusa (1, 2, 3).
Šta su činjenice?
Evropska komisija je 20. januara 2025. godine odobrila prodaju UV tretiranog praha ličinki (larvi) žutog brašnara (Tenebrio molitor) kao nove hrane. Odobrenje se konkretno odnosi na prah dobijen od cijelih, termički obrađenih i samljevenih ličinki. Zahtjev za odobrenje podnijela je kompanija NutriEarth 2019. godine. Kako se navodi u odluci Evropske komisije, podnosilac zahtjeva tražio je dozvolu za upotrebu praha u hljebu i pecivima, kolačima, proizvodima na bazi tjestenine, prerađevinama od krompira, sirevima i proizvodima od sira te kompotima od voća i povrća.
Evropska agencija za sigurnost hrane (EFSA), tijelo Evropske unije čiji je zadatak da pruža nepristrane naučne savjete o rizicima povezanim s hranom, donijela je na zahtjev Evropske komisije mišljenje o sigurnosti praha i zaključila da je “prah cijelih ličinki Tenebrio molitor tretiran UV-om siguran u predloženim uslovima upotrebe i predloženim nivoima upotrebe”.
U odluci se navodi i da hrana koja sadrži ovaj prah mora biti adekvatno označena. Mora sadržavati izjavu da sastojak može izazvati alergijske reakcije kod osoba s poznatom alergijom na rakove i proizvode od njih te na grinje. Ako se prah dodaje konačnom proizvodu koji sadrži količinu vitamina D koja se smatra značajnom, proizvod mora sadržavati oznaku “Sadrži vitamin D proizveden UV tretmanom”, a nutritivna deklaracija mora sadržavati količinu vitamina D.
Odlukom su propisane i maksimalne količine praha. Tako npr. hljeb može maksimalno sadržavati četiri grama ovog brašna na 100 grama gotovog proizvoda.
U odluci se navodi i da je u narednih pet godina samo podnosilac zahtjeva, odnosno kompanija NutriEarth, ovlaštena za stavljanje UV tretiranog praha cijelih ličinki žutog brašnara na tržište EU osim u slučaju da naknadni podnosilac zahtjeva dobije odobrenje za istu novu hranu bez pozivanja na zaštićene naučne dokaze i podatke kompanije NutriEarth ili u dogovoru s njom.
Dakle, ovom odlukom je UV tretirani prah cijelih ličinki žutog brašnara dobio odobrenje kao nova hrana u EU. Kako je objašnjeno na stranici Evropske komisije, nova hrana defenisana je kao hrana koju ljudi u EU nisu konzumirali u značajnoj mjeri prije 15. maja 1997. godine. Navedeno je i da se nova hrana može odobriti samo ako ne predstavlja nikakav rizik za ljudsko zdravlje. Na stranici Evropske komisije navodi se i da se regulativa o novoj hrani zasniva na principima da ona mora biti sigurna za potrošače, pravilno označena kako ih ne bi dovela u zabludu te da se ne smije razlikovati u odnosu na hranu koju namjerava da zamijeni na način da bi njena konzumacija bila nutritivno nepovoljna za potrošača.
U EU su do sada odobreni osušena ličinka žutog brašnara, smrznuta osušena ličinka žutog brašnara u obliku praha, smrznuti osušeni i praškasti oblici skakavca selca te smrznuti osušeni i praškasti oblici kućnog cvrčka i manjeg brašnara. Trenutno postoji pet zahtjeva za dozvolu za sastojke od insekata u različitim oblicima.
Najnovije odobrenje za UV tretirani prah od cijelih ličinki žutog brašnara dovelo je do niza dezinformacija. Van našeg govornog područja dijelile su se manipulativne tvrdnje da će Evropljani biti prisiljeni da jedu opasne insekte. Njima se već bavio Euronews. Povodom tvrdnji o opasnosti ove hrane iz EFSA-e su za Euronews naveli sljedeće:
“Nema zabrinutosti za sigurnost, ovaj proizvod se može sigurno konzumirati jer smo uradili sveobuhvatnu procjenu njegovog sastava i naši stručnjaci nisu otkrili nikakav problem”, rekao je za Euronews Ermolaos Ververis, naučni službenik EFSA-e.
Iz Međunarodne platforme insekata za prehranu i stočnu hranu (neprofitna organizacija u EU koja zastupa interese sektora proizvodnje insekata i promoviše korištenje insekata za ljudsku prehranu) rekli su za Euronews da mora biti naznačeno na etiketi ako proizvod sadrži insekte. Pored naučnog naziva insekta, navodi se i njegov uobičajeni naziv.
Povodom manipulativnih tvrdnji da će EU prisiliti stanovnike da jedu brašno od crva brašnara ili druge insekte, na stranici Predstavništva Evropske komisije na Malti je 20. februara ove godine objavljen tekst u kome se ovi navodi nazivaju lažnim vijestima kojima je cilj da potkopaju povjerenje.
Međutim, istina je da neki proizvođači žele plasirati na tržište hranu koja se tradicionalno nije konzumirala u EU, kao što su proizvodi na bazi insekata. I da, ova hrana je dozvoljena u EU pod uslovom da ispunjava stroge standarde koji garantuju našu bezbjednost.
Prije nego što bilo koja nova hrana stigne na police naših supermarketa, mora proći rigoroznu naučnu procjenu. Evropska agencija za sigurnost hrane zadužena je za analizu toga da li su ove namirnice sigurne za ljudsku ishranu.
Ako proizvod zaista sadrži insekte, to mora biti jasno navedeno na popisu sastojaka. Štaviše, mora postojati indikacija sadrži li alergene. Nema iznenađenja.
Nakon što nova hrana bude odobrena, na vama je hoćete li je jesti ili ne. Zahvaljujući evropskim pravilima, na naljepnici s podacima o nutritivnim vrijednostima naći ćete sve podatke koji su vam potrebni za donošenje informisane odluke.
Dakle, iz navedenog je jasno da niko u EU ne prisiljava stanovnike/ce da konzumiraju hranu s insektima niti da je obaveza da se brašno od insekata stavlja u hljeb, tijesta, slatkiše i druge proizvode.
Osim toga, kao što se vidi iz odluke Evropske komisije iz januara, samo je kompanija NutriEarth ovlaštena za stavljanje UV tretiranog praha cijelih ličinki žutog brašnara na tržište EU osim u izuzetnim slučajevima koji su navedeni u analizi.
Prethodna odobrenja proizvoda od insekata kao nove hrane u EU takođe su bila praćena sličnim dezinformacijama.
Je li hrana sa sastojcima od insekata opasna?
U analiziranim objavama tvrdi se da ljudski organizam ne proizvodi “enzim za varenje insektnih proteina” i da bi hrana s insektima mogla dovesti do “pandemije kancera”. Kako smo prethodno naveli, Evropska agencija za sigurnost hrane procjenjuje jesu li sastojci od insekata bezbjedni za upotrebu i to da hrana s takvim sastojcima može dobiti odobrenje samo ako ne predstavlja rizik za ljudsko zdravlje.
Raskrinkavanje se ranije bavilo sličnim navodima. U analizi iz januara 2023. bavili smo se tvrdnjama da insekti nisu pogodna hrana za ljude jer sadrže sadrže hitin i ekdisteron.
Hitin je polisaharid koji je široko zastupljen u prirodi. On je dio egzoskeletona kod zglavkara, poput rakova, škampi, škorpija, pauka, skakavaca i leptira. Glavna uloga hitina i drugih sastojaka egzoskeletona jeste da formiraju čvrstu zaštitu za unutrašnje mekše tkivo kod zglavkara te da spriječe njihovu dehidraciju. Hitin se koristi u proizvodnji đubriva, kao aditiv u hrani i emulgator te u različite medicinske svrhe.
Uglavnom se smatra da ljudi ne mogu variti hitin, no ipak postoje neki dokazi o niskim nivoima hitinaza, enzima koji razgrađuju hitin, u ljudskim želučanim sokovima.
Naučna novinarka i biologinja Jelena Kalinić za Raskrinkavanje je rekla da “insekti zaista sadrže hitin koji ljudi ne mogu variti puno, ali je nedavno utvrđeno da i ljudi imaju enzime hitinaze koji donekle mogu razbiti molekule hitina”. Ona je rekla i da se hitin takođe nalazi u staničnoj stijenci gljiva, koje ljudi redovno konzumiraju.
Mareike Janiak, doktorica antropologije i autorka studije o hitinazi objavljene 2018. godine, za AFP Fact Check potvrdila je da iako ljudski organizam ne može u potpunosti variti hitin, to ne znači da on nije siguran za ljudsku konzumaciju.
“Biolozi/ginje su dugo mislili/e da sisari ne proizvode enzim koji bi mogao da razgradi hitin, međutim, to ne bi značilo da insekt ne može da se obradi u crijevima“, rekla je ona za AFP u e-mailu.
Uporedila je hitin s celulozom, koja čini ćelijske zidove mnogih biljaka, a za koju ljudsko tijelo nema enzim koji bi mogao da je razgradi.
“Još uvijek jedemo stvari poput celera i dobre su za nas”, objasnila je ona.
(...)
“Ljudi, s mnogim drugim primatima, imaju funkcionalan gen za ovaj enzim, tako da je moguće da zaista možemo da obrađujemo hitin u našim crijevima. A čak i da ne možemo, on bi jednostavno prošao kroz naš sistem, baš kao celuloza u celeru i drugom povrću.”
Kako smo naveli u ranijoj analizi, ekdisteroidi su steroidni hormoni prisutni kod zglavkara. Jedan od naučno najistraživanijih jeste ekdisteron (20-Hydroxyecdysone) koji se inače primjenjuje kao suplement prehrani kojim se poboljšava performans sportista/kinja.
Dominique Bureau, profesor na Odjeljenju za bionauku o životinjama Univerziteta u Gelfu, za AFP Fact Check pojasnio je da “praktično sva životinjska tkiva ili hrana sadrži određene količine steroidnih hormona” i da to ne znači da je ona štetna za ljude. Mareike Janiak je za AFP Fact Check rekla da mnogi primati jedu insekte, uključujući mnoge male majmune, tarsijere, ali i šimpanze, najbliže žive rođake ljudi.
Iz svega navedenog jasno je da iako zaista sadrže određene doze hitina i ekdisterona, to ne znači da insekti nisu pogodni za ljudsku prehranu. Ukoliko se konzumiraju na pravilan način i u adekvatnim količinama, oni ne predstavljaju opasnost za zdravlje ljude. Određene vrste insekata predstavljaju učestalu prehrambenu namirnicu u nekim kulturama.
Odobrenje kao inspiracija za širenje teorija zavjere
U nekim od analiziranih objava i članaka tvrdi se da se hrana s insektima nameće kako bi došlo do “pandemije kancera” jer ljudi ne mogu variti takvu hranu i da je to dio plana da se nametne vakcina protiv raka koju razvija Institut Gamaleja iz Rusije.
Ovakve tvrdnje dio su teorije zavjere o depopulaciji, odnosno planu “elita” da ostvare globalnu kontrolu radikalnim smanjenjem ljudske populacije. U nekim verzijama ove teorije zavjere vakcine nisu sredstvo imunizacije, nego sredstvo za ubijanje koje se nameće na različite načine. Na primjer, poklonici ove teorije zavjere vjeruju da je pandemija Covid-19 lažirana da bi se nametnule mRNA vakcine. Ovom teorijom zavjere, koja nema nikakvo utemeljenje u stvarnosti, bavili smo se više puta (1, 2).
Razvoj mRNA vakcine protiv raka na ruskom institutu povezan je u članku portala Vaseljenska s antisemitskom teorijom zavjere o “Protokolima sionskih mudraca”. Ovaj traktat objavljen je u Rusiji početkom 20. vijeka i predstavljen je kao zapisnik s tajnog sastanka koji su jevrejski “mudraci” održali 1897. godine, a na kojem su navodno planirali kako da unište evropsku civilizaciju. Još je u tridesetim godinama prošlog vijeka bez sumnje dokazano da je riječ o djelu fikcije, čiji su dijelovi preuzeti iz francuske satire objavljene sredinom 19. vijeka, kao i iz njemačkog gotičkog romana, te potom “ukrašeni” izmišljenim detaljima ruskog autora.
Shodno činjenicama, prve objave tvrdnje da je brašno od insekata obavezno u hrani u Evropskoj uniji na društvenim mrežama i u članku portala Vaseljenska ocjenjujemo kao lažnu vijest. Druge objave dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
Tvrdnju da ljudski organizam nema enzim za varenje insektnih proteina ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama.
Zaključak da je hrana s insektima koja uzrokuje rak obavezna kako bi se nametnule opasne vakcine protiv raka ocjenjujemo kao teoriju zavjere.
(Raskrinkavanje.ba)