Foto: mansoorali123w3, Freepik
Na društvenoj mreži Instagram je 5.7.2023. godine objavljen videosnimak u kojem srbijanski teoretičar zavjere Saša Borojević tvrdi da je “Darvinova teorija” najveća teorija zavjere koja postoji.
Darvinova teorija je najveća teorija zavere koja postoji.
Mnogi majmuni, mnogi ljudi misle da su nastali od majmuna i pali su na tu teoriju.
Isti videosnimak je podijeljen kao reel i na Facebooku, a objavljen je i kao shorts na YouTubeu. Svi profili i kanali na kojem je videozapis objavljen vezani su za podcast naziva dijalog.
Šta su činjenice
Saša Borojević je u javnosti poznat kao teoretičar zavjere. Jedna od tema kojoj Borojević posvećuje posebnu pažnju u svojim nastupima je pedofilija. Videosnimak u kojem iznosi tvrdnje o teoriji evolucije je zapravo isječak iz podcasta dijalog (izjave iz isječka se mogu pogledati ovdje), objavljenog u cijelosti 8. jula 2023. godine na istoimenom YouTube kanalu. U ovom podcastu, Borojević između ostalog govori i o pedofiliji.
Međutim, u tri analize Raskrinkavanja smo pokazali (ovdje, ovdje i ovdje) da je Borojevićeva “borba” protiv pedofilije bila zasnovana na dezinformacijama, a rezultat joj je obično izazivanje moralne panike oko tema poput “legalizacije brakova sa maloljetnicama” ili prodaje “dječijih seks-robota”.
Osim toga, u više analiza Raskrinkavanja Borojevićeve izjave koje je plasirao putem društvenih mreža su ocijenjene kao teorija zavjere (1, 2, 3, 4).
Teorija o prirodnoj selekciji je naučna teorija
Da bi se razumjelo zašto Darwinova teorija o porijeklu vrsta posredstvom prirodne selekcije nije isto što i teorija zavjere, potrebno je objasniti šta se pod teorijom podrazumijeva u svakodnevnoj komunikaciji a šta teorija predstavlja u nauci.
Teorija u svakodnevnoj upotrebi znači spekulaciju, nagađanje (ovdje) ili pretpostavku koja se ne može dokazati (ovdje). U kontekstu ovakve upotrebe riječi teorija koristimo i u frazi “teorija zavjere”, kojom se imenuje činjenično nedokaziva pretpostavka ili narativ o postojanju određene zavjere nekoga protiv nekoga drugog.
Teorija u nauci, s druge strane, predstavlja totalnu suprotnost ovom tumačenju, navedeno je stranici Američkog muzeja prirodne historije (American Museum of Natural History - AMNH):
Teorija je dobro potkrijepljeno objašnjenje aspekta prirodnog svijeta koje može uključivati zakone, hipoteze i činjenice. Teorija gravitacije, na primjer, objašnjava zašto jabuke padaju s drveća, a astronauti lebde u svemiru.
Na stranici Field muzeja prirodne historije (Field Museum of Natural History) navedeno je da je naučni metod osnova naučne teorije.
Teorija je pomno osmišljeno objašnjenje opažanja prirodnog svijeta koje je konstruirano korištenjem naučne metode, a koje spaja mnoge činjenice i hipoteze.
Na stranici AMNH-a detaljnije je objašnjeno da se naučne teorije mogu testirati i u skladu s novim dokazima preraditi ili u potpunosti odbaciti.
Teorija ne samo da objašnjava poznate činjenice; također omogućuje naučnicima da predviđaju što bi trebali posmatrati ako je teorija istinita. Naučne teorije se mogu testirati. Novi dokazi trebaju biti kompatibilni s teorijom. Ako nisu, teorija se dorađuje ili se odbacuje. Što duže opstaju centralni elementi teorije - što više opažanja predviđa, što više testova prolazi, što više činjenica objašnjava - to je teorija jača.
Teorija o porijeklu vrsta posredstvom prirodne selekcije engleskog prirodnjaka Charlesa Darwina, koja se često skraćeno naziva teorija evolucije, prihvaćena je kao naučna teorija (ovdje, ovdje i ovdje).
O Darwinovoj teoriji
Kako navodi National Geographic, Charles Darwin (1809 - 1882) je ideju o prirodnoj selekciji razvio nakon petogodišnjeg putovanja Južnom Amerikom i pacifičkim otocima, tokom kojeg je izučavao biljke, životinje i fosilne ostatke. Svoju ideju je detaljno objasnio i svijetu predstavio u svom glavnom djelu “O porijeklu vrsta posredstvom prirodne selekcije”, objavljenom 1859. godine, koje je prema navodima Hrvatske enciklopedije “izazvalo revoluciju u biologiji i pobudilo žestoke napade crkvenih krugova”.
Darwinova teorija objašnjava uzroke nastanka i promjena životinjskih vrsta, navodi se na stranici Hrvatske enciklopedije. Evolucija se prema Darwinu dešava na temelju tri faktora: varijacije (raznolikosti), nasljeđivanja i prirodne selekcije.
S druge strane, povezivanje vjerovanja da su ljudi nastali od majmuna s Darwinovom teorijom nema puno smisla. Kako navodi naučni novinar Javier Yanes, ne samo da Darwin nikada nije predložio ideju da ljudi potiču od majmuna, nego je i sama ta pretpostavka pogrešna.
Ova zabluda vezuje se za drugu Darwinovu knjigu, “Porijeklo čovjeka i selekcija u odnosu na spol”, u kojoj je on, navodi Yanes, zapravo predložio koncept da ljudi i drugi primati potiču od “zajedničkog pretka”, neke “niže forme”.
Ljudi (Homo sapiens) i majmuni su primati, no ljudi nisu potekli od majmuna niti bilo kojeg drugog danas živućeg primata, navedeno je na stranici Smithsonian nacionalnog muzeja za prirodnu historiju (Smithsonian National Museum of Natural History). Kao vrsta, dijelimo zajedničkog majmunskog pretka (eng. ape ancestor) sa čimpanzama, koji je živio prije između 8 i 6 miliona godina. Međutim, ljudska vrsta i čimpanze su krenule različitim evolutivnim putanjama od tog pretka.
Shodno navedenom, najraniju objavu tvrdnje da je Darwinova teorija evolucije zapravo teorija zavjere, koju je iznio Saša Borojević u objavljenom videozapisu, ocjenjujemo kao lažnu vijest. Kasnije objave dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
(Raskrinkavanje.ba)