Foto: Freepik.com
Na Facebooku je 25. avgusta 2023. godine objavljen snimak koji prikazuje očitavanje bar kodova na proizvodima u marketu putem mobilne aplikacije. Snimak je objavljen uz opis u kom se navodi:
Insekti u hrani
Snimak u trajanju od 34 sekunde je na njemačkom jeziku, a prikazuje osobu koja uzima različite prehrambene proizvode u prodavnici i očitava bar kodove koristeći aplikaciju na mobilnom telefonu. Naziv aplikacije vidi se na kraju snimka i glasi: “Insekten Lebensmittel Scanner” (Skener za insekte u namirnicama). Nakon očitavanja, aplikacija prikazuje rezultat na kom piše “Insekti pronađeni” (Insekten Gefunden). Uz ovaj napis, navodi se i sastojak koji je “pronađen” u namirnici. U pitanju su sastojci označeni sa E120 i E904.
Snimci korištenja iste aplikacije objavljeni su u više navrata na Facebooku, svaki put uz navode o tome da aplikacija pokazuje da li neka namirnica sadrži insekte ili ne (1, 2).
Šta su činjenice?
Raskrinkavanje je analiziralo tvrdnje o insektima u hrani, vezane uz aditive E120 i E904, u više navrata (1, 2). Kako je u ovim analizama detaljno objašnjeno, neki od ovih sastojaka zaista se na određeni način prave korištenjem insekata.
Naime, kodom E904 označava se aditiv šelak. Radi se o smoli koju proizvodi ženka vaši latinskog naziva Coccus lacca. Na stranici Hrvatska enciklopedija detaljno se objašnjava:
šelak (njem. Schellack < niz. schellak, od staroniz. schel: ljuska), prirodna plastomerna smola koja nastaje ubodom ženke štitne uši, Coccus lacca, u grane različita istočnoindijskoga drveća, uglavnom na vrstama Ficus religiosa, F. bengalensis i F. laccifera iz porodice → dudova. Iz ozljede curi balzam, koji se, kada se osuši, struže s grana (sirovi šelak). Crvene je boje od boje kukaca. Ispiranjem vodom, uklanjanjem voska alkoholom i pretaljivanjem sirovoga šelaka dobivaju se svijetle vrste.
McGill Univerzitet iz Kanade objašnjava princip nastanka šelaka, navodeći da ovi insekti “provode čitav svoj život zakačeni za drvo, sisajući njegov sok i pretvarajući ga u poznatu ljepljivu supstancu” – šelak. Šelak se u praksi koristi na više načina, uključujući, recimo, i u drvnoj i prehrambenoj industriji. Kako se na stranici McGill Univerziteta navodi, šelak se u prehrambenoj industriji može koristiti kao “zaštitni, sjajni premaz slatkiša, žele-bombona i korneta sladoleda”.
Nije, dakle, tačno da namirnice koje sadrže E904, to jeste šelak, zapravo u sebi imaju insekte. Radi se o aditivu koji se izrađuje od smole koju luči jedna vrsta insekata, a ne o samim insektima.
Sa druge strane, aditiv E120 zaista se dobija preradom određene vrste insekata. U analizi Raskrinkavanja navodi:
Kodom E120 obilježava se aditiv naziva karmin. Karmin je ljubičasto-crve sei pigment koji se dobija od ženki insekta koji se zove košenil. Ovaj pigment se zaista dobija preradom insekata – crvena boja potiče od karminske kiseline koja se nalazi u tijelima ovih insekata. Da bi se dobio karmin, očišćene ljuske insekata se osuše te se tretiraju rastvorom amonijaka ili natrijum karbonata. Ovaj pigment se koristi u prehrambenoj industriji, proizvodnji šminke i slično te se smatra sasvim sigurnim za ljudsku upotrebu. Njegovo prisustvo u proizvodima jasno je naznačeno na njihovim pakovanjima.
Dakle, s obzirom na to da se ovi aditivi navode u sastojcima različitih namirnica, ova aplikacija ne otkriva ništa novo, već pogrešno predstavlja stvarne sastojke.
Aplikacija “Insekten Lebensmittel Scanner”, čije se korištenje može vidjeti na objavljenim snimcima, dostupna je na prodavnicama aplikacija (1, 2).
Tvrdnje o insektima u hrani dio su “zavjerološkog” narativa o nametanju insekata kao dijela ljudske prehrane. Kako je Raskrinkavanje u ranijim analizama detaljno objasnilo (1, 2), ne postoje nikakvi dokazi za tvrdnje o postojanju plana “elita” da insekte nametnu kao obavezan dio ljudske prehrane. Insekti su, sa druge strane, istorijski prisutni kao hrana u različitim kulturama.
Shodno navedenom, prvu objavu snimka u kom se prikazuju namirnice koje sadrže šelak, aditiv označen kao E904, uz tvrdnje da prikazuje namirnice koje sadrže insekte, ocjenjujemo kao lažnu vijest. Druge objave istih navoda dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
(Raskrinkavanje.ba)