Foto: freepik, 8photo
Na Facebooku je 11. februara 2024. godine objavljen snimak u kome Todor Jovanović govori o vakcinama. Riječ je o videu koji se sastoji iz više segmenata uzetih iz emisije “Upitnik” emitovane na Radio-televiziji Srbije, u kojoj je Jovanović jedan od gostiju. Snimak traje oko dva i po minuta i u njemu Jovanović iznosi nekoliko netačnih tvrdnji koje se tiču vakcina. Na početku snimka on tvrdi da je imunizacija djece nepotrebna, jer se djeca “zatrpavaju” vakcinama.
Vakcine su nepotrebne, nemojte da zatrpavate decu.
Jovanović takođe navodi da su “pet hiljada godina sve bolesti bile izlečive” te da bogati ljudi nikako nisu umirali, a i sad rijetko umiru. Na pitanje voditeljice “da li postoji uzročno-posljedična veza između MMR vakcine i autizma”, Jovanović odgovara potvrdno.
Jovanović: Ma sigurno ima. Sigurno je. Ta veza postoji i tu nema govora. Gledajte unazad…
Voditeljka: Na osnovu čega to govorite?
Todor Jovanović: E pa zato što je, dok nije bilo vakcine jednostavno bio je procenat recimo 1:50 000 sad ima 1:1600, pa to je mislim…
Jovanović u kratkom isječku tvrdi i da se u Velikoj Britaniji, Švedskoj i Holandiji ne sprovodi vakcinacija djece.
Jovanović: Cela Velika Britanija je ne vakciniše, Švedska, Holandija…
Voditeljka: MMR vakcinom?
Jovanović: Ne, ne. Uopšte ne vakcinišu. Razumete? I protiv su…
Tokom februara, ovaj snimak objavilo je još nekoliko Facebook naloga (1, 2, 3, 4)
Šta su činjenice?
Videoisječak koji je viralan na Facebooku je iz emisije “Upitnik”, koja je emitovana na Radio-televiziji Srbije u aprilu 2015. godine. Tema emisije bila je vakcinacija djece protiv zaraznih bolesti, a gosti su, pored Todora Jovanovića, bili i prof. dr Slavica Đukić Dejanović (tada predsjednica Odbora za zdravlje i porodicu Narodne skupštine Republike Srbije i bivša ministarka zdravlja) te dr. Biljana Đurić Stojanović, pedijatrica u DZ "Palilula" u Beogradu. Jovanović, koji je u emisiji potpisan kao imunolog i virusolog, bio je jedan od najglasnijih protivnika vakcinacije u Srbiji. Pored netačnih tvrdnji o vakcinama, tvrdio je da gledanje u sunce “napada” sve bolesti te da je širom svijeta liječio ljude od AIDS-a (sindrom stečene imunodeficijencije), među njima i poznatog košarkaša Magica Johnsona. U liječenju sindroma stečene imunodeficijencije promovisao je upotrebu preparata Todoxin, kog je sam napravio.
U svom radu objavljenom u časopisu Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, epidemiolog Zoran Radovanović za Jovanovića navodi da je stomatolog. Isto se navodi u autorskom tekstu Marka Oljače, člana organizacije Nacionalni centar za seksualno i reproduktivno zdravlje – POTENT, objavljenom na stranici nedeljnika Vreme.
Vakcine nisu “nepotrebne”
Tvrdnje da su vakcine nepotrebne u suprotnosti su sa opšteprihvaćenim stavom u naučnoj zajednici prema kom su, zahvaljujući vakcinama, suzbijene zarazne bolesti koje su odnosile milione života. Na stranici Svjetske zdravstvene organizacije navodi se da imunizacija svake godine spašava milione života.
Sada imamo vakcine za sprečavanje više od 20 bolesti opasnih po život, koje pomažu ljudima svih dobnih skupina da žive duže i zdravije. Imunizacija trenutno sprečava 2-3 miliona smrtnih slučajeva svake godine od bolesti poput difterije, tetanusa, velikog kašlja, gripe i morbila.
Na istoj stranici navodi se da je od 1988. godine, kada je pokrenuta globalna inicijativa za iskorjenjivanje dječije paralize, broj slučajeva ove bolesti pao za više od 99%. Prije uvođenja vakcine protiv morbila 1963. godine i rasprostranjene vakcinacije, velike epidemije događale su se otprilike svake 2-3 godine, a morbili su uzrokovali oko 2,6 miliona smrtnih slučajeva svake godine. Vakcinacija je smanjila smrtnost sa 761.000 u 2000. na 128.000 u 2021. godini
Iako suzbijene u značajnoj mjeri, ove bolesti se lako mogu vratiti i u slučaju pada obuhvata vakcinacijom. Tome svjedoči i primjer širenja velikog kašlja u regionu tokom 2023. i 2024. godine, kada su u Srbiji i Bosni i Hercegovini zabilježeni smrtni slučajevi.
Jovanović argumentuje svoj stav da su vakcine nepotrebne tvrdnjama da su “pet hiljada godina sve bolesti bile izlečive” te da bogati ljudi nikako nisu umirali, a i sad rijetko umiru. Ove je tvrdnje opovrgla platforma AFP Provjera činjenica. Kao primjer bolesti koja je i danas neizlječiva, ova stranica navodi bjesnilo. Bez vakcinacije, ova bolest je smrtonosna nakon pojave simptoma. AFP Provjera činjenica pronašao je i primjere niza osoba za koje se može pretpostaviti da su imale pristup zdravstvenoj njezi, a koje su umrle od zaraznih bolesti protiv kojih se danas sprovodi imunizacija.
Budući da je reč “bogati“ neprecizna, potražili smo poznate ljude za koje možemo očekivati da su zbog svog položaja u društvu imali dovoljan pristup zdravstvenoj nezi. Ćerka američkog predsednika Tomasa Džefersona umrla je od pertusisa 1784. Poznati pronalazač Bendžamin Franklin izgubio je sina zbog velikih boginja 1736. Elenora Ruzvelt umrla je od tuberkuloze 1962. Smatra se da je poznata književnica Džejn Ostin umrla od iste bolesti 1817. godine. Britanski pisac Roald Dal je 1962. godine izgubio svoju ćerku Oliviju zbog morbila.
MMR vakcine ne uzrokuju autizam
MMR je vakcina koja se daje protiv tri virusne bolesti: morbila, zaušnjaka i rubeole. Riječ je o atenuiranoj vakcini (živoj vakcini koja sadrži oslabljene virusne čestice uzročnika) čija se prva doza daje nakon navršenih godinu dana, a druga nakon šest godina.
Jedna od najčešćih netačnih tvrdnji o vakcinama koju redovno ponavljaju protivnici/e vakcinacije jeste ona da izazivaju autizam. Zasluge za širenje ovog mita idu studiji koju je u Lancetu objavio britanski gastroenterolog Andrew Wakefield 1998, a u kojoj je MMR vakcina povezana sa kolitisom i poremećajima autističnog spektra. Časopis je kasnije povukao ovaj rad nakon što se ispostavilo da je Wakefield manipulisao rezultatima, ali i da je imao određenu finansijsku korist. Wakefield je nakon ovoga izgubio licencu za rad u Velikoj Britaniji. Detaljnije o ovoj studiji čitajte u članku naučne novinarke i biologinje Jelene Kalinić objavljenom na stranici Vakcine (.ba).
Uslijedile su brojne studije koje nisu potvrdile nalaze o uzročno-posljedičnoj vezi autizma i vakcina. Neke od njih možete vidjeti na linku.
Na stranici Svjetske zdravstvene organizacije navodi se:
Dostupni epidemiološki podaci pokazuju da nema dokaza o povezanosti vakcine protiv malih boginja, zaušnjaka i rubeole (MMR) i autizma. Prethodne studije koje su sugerisale uzročnu vezu imale se ozbiljne greške.
Takođe nema dokaza koji ukazuju na to da bilo koja druga vakcina za djecu može povećati rizik od autizma.
Slično se navodi i na stranici američkih Centara za kontrolu i prevenciju bolesti.
Činjenica je da je broj djece s poremećajima iz spektra autizma u mnogim zemljama svijeta porastao (1, 2, 3). Stručnjaci/kinje navode više mogućih razloga, uključujući promjenu dijagnostičkih kriterija, povećan pristup njezi te svijest o ovoj bolesti. Neki navode i faktore okoline.
Nije potvrđena veza između vakcina i autizma. Ipak, protivnici/e vakcinacije ne odustaju od svojih tvrdnji i iznova pronalaze ”dokaze” kojim ih potkrepljuju. O nekima je Raskrinkavanje pisalo u prethodnim analizama (1, 2, 3).
Vakcinacija djece sprovodi se u Velikoj Britaniji, Švedskoj i Holandiji
Jovanović na snimku netačno tvrdi da “Velika Britanija, Švedska i Holandija uopšte ne vakcinišu”. Ove nije tačno. Vakcinacija u ovim zemljama nije obavezna (1, 2, 3), ali to ne znači da se ne sprovodi. U Holandiji nacionalni program vakcinacije djece od zaraznih bolesti uključuje vakcinaciju protiv 12 bolesti, a preko 95 odsto roditelja pristaje na vakcinaciju svoje djece. U Švedskoj se djeci nudi zaštita od 11 bolesti kroz nacionalni program vakcinacije djece, a podaci sa stranice Agencije za javno zdravlje Švedske pokazuju visoke stope vakcinacije.
Preko 98 odsto djece rođene 2012. godine primilo je najmanje tri doze vakcine protiv difterije, tetanusa, velikog kašlja, dječije paralize i Haemophilus influenzae tipa B, a više od 97 posto djece vakcinisano je trima dozama vakcine protiv pneumokoka. Procenat djece koja su vakcinisana protiv malih boginja, zaušnjaka i rubeole (MMR) iznosi 97,5 odsto.
Vakcinacija protiv tuberkuloze i hepatitisa B ponuđena je djeci s povećanim rizikom od izlaganja infekciji. Ukupno je 23 odsto djece vakcinisano protiv tuberkuloze i 53 odsto protiv hepatitisa B.
Stope vakcinacije se i u Velikoj Britaniji kreću uglavnom oko 90 odsto. U svim ovim zemljama MMR vakcina dio je programa vakcinacije.
Shodno navedenom, prvu objavu tvrdnji da su “vakcine nepotrebne”, odnosno da imunizacija nema nikakvog efekta, i da MMR vakcina izaziva autizam, koje se u kratkom snimku prenose bez ikakvog otklona i osporavanja koja su iznesena u emisiji, ocjenjujemo kao lažnu vijest i pseudonauku. Ocjenu lažna vijest dajemo i tvrdnji da Velika Britanija, Holandija i Švedska ne vakcinišu. Ostala pojavljivanja ovih tvrdnji dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
(Raskrinkavanje.ba)