Foto: Raskrinkavanje.ba
Raskrinkavanje je tokom 2024. godine objavilo više od 700 članaka. Provjeravali smo činjenice, analizirali izvještavanja i dezinformativne narative, kao i “prebunking” sadržaje usmjerene na “upozoravanje” čitatelja/ki na dezinformacije prije nego što se s njima susretnu.
U godini iza nas održani su i Lokalni izbori u Bosni i Hercegovini. Raskrinkavanje je aktivno pratilo predizbornu kampanju, analizirajući ne samo aktuelne dezinformacije koje su je pratile već i fenomene poput pristrasnosti portala, manipulacija istraživanjima javnog mnijenja te govora mržnje i mizoginije u kampanji. Tekstove Raskrinkavanja vezane za izbornu kampanju možete pročitati u našoj rubrici “Razabiranje”.
Tokom 2024. godine na našoj platformi ocijenili smo više od 3.500 medijskih članaka i objava na društvenim mrežama koji su sadržali neku manipulativnu ili dezinformativnu tvrdnju.
U nastavku donosimo pregled najčitanijih tekstova Raskrinkavanja objavljenih 2024. godine.
10. Kako nam je sa strane stigao zakon o stranim agentima?
U desetoj najčitanijoj analizi na našem portalu pisali smo o već deceniju prisutnim narativima o “obojenim revolucijama” koje propagiraju medijske i političke strukture u Republici Srpskoj, čiji je “arhitekt” Milorad Dodik. Pisali smo i o tendencijama da se zakonski kodifikuje represija, po obrascima aktivno prenesenim iz Ruske Federacije. Raskrinkavanje je u ovoj analizi prikazalo hronologiju dešavanja te pregled dezinformativnih narativa o ovim temama, uz komentare aktera iz medijske, aktivističke i političke sfere. Cilj ove analize bio je dati dublji uvid u neke narative izgrađene na dezinformacijama u BiH, kao i implikacije koje takvi narativi imaju u “stvarnom svijetu”.
Kako nam je sa strane stigao zakon o stranim agentima (1)
9. Od portala do političara: Laž o uklanjanju nišana iz Potočara
Deveta najčitanija analiza Raskrinkavanja u 2024. godini bavila se dezinformacijom da je iz Potočara uklonjen nišan Jusufa Smajlovića, muškarca ubijenog u genocidu u Srebrenici. Zvaničnici/e iz RS-a za njega su tvrdili/e da je zapravo živ. Ipak, iz Memorijalnog centra Srebrenica potvrđeno je da u Potočarima nikada nije uklonjen nijedan nišan.
Ovakvi navodi dio su upornog i neutemeljenog narativa o fabrikovanju broja žrtava genocida. Prema ovim tvrdnjama, koje su, među ostalim, promovisali i Milorad Dodik i Radovan Višković, bivši vozač načelnika Opštine Srebrenica Jusuf Smajlović naveden je na spisku žrtava genocida iako je zapravo živ. Smajlović je zaista živ, ali u Srebrenici je ubijen drugi muškarac istog imena i prezimena. Jusuf (Osmana) Smajlović ukopan je 2003. godine, zajedno s bratom, a u Potočarima su u narednim godinama ukopani dvojica njegovih sinova i otac.
Od portala do političara: Laž o uklanjanju nišana iz Potočara
8. “Rasvjetljavanje”: Dezinformacije i činjenice o obilježavanju Dana Republike Srpske
Osmi najčitaniji tekst objavljen 2024. godine na Raskrinkavanju dio je našeg “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje”. Koncept “prebunkinga” podrazumijeva svojevrsno upozoravanje čitatelja/ki na dezinformacije prije nego što one do njih dođu. Na osnovu dugogodišnjeg iskustva borbe s dezinformacijama, Raskrinkavanje je kreiralo serijal tekstova o najčešćim dezinformacijama, neutemeljenim narativima, njihovim izvorima, kao i činjenicama o nizu tema koje su često predmet dezinformacija. Jedna od takvih tema je i obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara.
U ovom tekstu naveden je pregled najčešćih dezinformacija koje intenzivno prate obilježavanje ovog praznika svake godine, kao i činjenica o ovoj temi.
“Rasvjetljavanje”: Dezinformacije i činjenice o obilježavanju Dana Republike Srpske
7. Činjenice nasuprot teorijama zavjere o novim pravilima za ulazak u EU
U sedmoj najčitanijoj analizi pisali smo o teorijama zavjere koje su pratile najave implementacije novih pravila za ulazak u Evropsku uniju (EU). Naime, od novembra 2024. godine najavljena je implementacija novog sistem ulaska i izlaska iz zemalja Evropske unije pod nazivom EES, a od 2025. godine drugog sistema nazvanog ETIAS. EES podrazumijeva automatizovani IT sistem registracije ulazaka i izlazaka građana/ki zemalja koje nisu u EU, a u ovom sistemu čuvaće se i njihovi biometrijski podaci. ETIAS je sistem u kojem će državljani/ke koji/e nisu iz EU prije putovanja popuniti formular s različitim informacijama o sebi i platiti taksu od sedam eura.
Na društvenim mrežama, pak, vijesti o ovim sistemima predstavljene su kroz apsurdne teorije zavjere o planu zatvaranja u “digitalni tor”. Detalje o ovim sistemima i dezinformacijama koje su se o njima širile čitajte u analizi ispod.
Činjenice nasuprot teorijama zavjere o novim pravilima za ulazak u EU
6. Lažni intervju s nepostojećim doktorom: Promocija i internet-prodaja “lijeka” ParasitX
Šesti najčitaniji tekst na našoj platformi bila je analiza lažnog intervjua s izmišljenim doktorom koji je navodno promovisao proizvod za uklanjanje parazita ParasitX. “Intervju” s “doktorom” Josipom Rebićem objavljen je u desetinama oglasa na Facebooku, čiji je jedini cilj bio prodaja ovog preparata.
Riječ je o praksi prevarnog marketinga koja je bila izrazito prisutna na našem govornom području u ovoj godini. Kako takvi lažni članci izgledaju te kojim je sve dezinformacijama promovisan proizvod ParasitX možete pročitati u analizi koja se nalazi na linku u nastavku.
Lažni intervju s nepostojećim doktorom: Promocija i internet-prodaja “lijeka” ParasitX
5. Rezolucija o Srebrenici u UN-u: Povod za novi val negiranja genocida u medijima
Peti najčitaniji tekst Raskrinkavanja u 2024. godini bio je o negiranju genocida u Srebrenici, potaknutom najavom rasprave o rezoluciji koja bi osudila negiranje genocida u Srebrenici u Ujedinjenim nacijama. Tim povodom, brojni mediji su u svojim člancima negirali da je u Srebrenici počinjen genocid uprkos tome što je riječ o pravno potvrđenoj kvalifikaciji. Ovu rezoluciju UN-a pratile su i druge dezinformacije, poput tvrdnji o tome da je njen cilj nametanje kolektivne krivice srpskom narodu.
Rezolucija o Srebrenici u UN-u povod za novi val negiranja genocida u medijima
4. Viralni snimak brutalnog ubistva zarobljenika nastao je u Siriji
U četvrtoj najčitanijoj analizi iz 2024. godine pisali smo o snimku brutalnog mučenja i ubistva zarobljenika koji se dijelio uz implikacije da prikazuje zločin u Gazi. Snimak je, ipak, na internetu od 2013. godine i vjerovatno prikazuje pripadnike snaga lojalnih sada bivšem sirijskom predsjedniku Basharu Al-Assadu koji ubijaju zarobljenike. Više detalja o ovom snimku i načinu na koji se dijelio društvenim mrežama na našem govornom području čitajte u analizi koja se nalazi na linku ispod.
Viralni snimak brutalnog ubistva zarobljenika nastao je u Siriji
3. Viralna animacija ne prikazuje kako “izgleda sreća”
Treći najčitaniji tekst bio je o viralnoj animaciji koja se godinama dijeli uz tvrdnje da prikazuje proces u mozgu kojim se stvara osjećaj sreće. Prema tvrdnjama brojnih portala i korisnika/ca društvenih mreža, animacija prikazuje “protein miozin koji vuče endorfin ka unutrašnjem dijelu mozga”, što je navodno proces nastanka sreće. Riječ je, ipak, o kompjuterski generisanoj vizualizaciji proteina kinezina u bijelim krvnim zrncima, procesu koji nije povezan s “nastankom sreće”.
Viralna animacija ne prikazuje kako “izgleda sreća”
2. New York, Moskva, Srebrenica: Globalna politika i lokalna realnost
U drugom najčitanijem tekstu tokom 2024. godine pisali smo o kontinuiranim naporima u negiranju genocida u Srebrenici među različitim akterima iz BiH, regije, ali i Rusije. U svjetlu usvajanja pomenute rezolucije o genocidu u Srebrenici u Generalnoj skupštini UN-a, pisali smo o intenzivnoj propagandnoj kampanji u Srbiji i BiH u vezi s njenim prijedlogom. U analizi koju možete pročitati na linku ispod pisali smo i o realnosti života u Srebrenici i načinima na koji ovakvi dezinformativni narativi utiču na one koji su genocid preživjeli.
New York, Moskva, Srebrenica: Globalna politika i lokalna realnost
1. Viralna priča o “prevari” zvanoj zdravstveni sistem još je jedna teorija zavjere
Najčitanija analiza Raskrinkavanja u godini iza nas bavila se teorijom zavjere da je moderni zdravstveni sistem “prevara”. Ovakvi navodi zasnovani su na premisi da zdravstveni sistemi ne liječe bolesti, već njima “upravljaju”. Ipak, cilj svakog zdravstvenog sistema jeste poboljšanje zdravlja populacije, ali na njihovo djelovanje u mnogome mogu uticati i drugi faktori, poput siromaštva ili korupcije. U ovoj teoriji zavjere zanemareno je i da za pojedine bolesti, nažalost, još uvijek nema lijeka, kao i to da su upravo napreci u modernoj medicini omogućili da se brojne neizlječive bolesti mogu kontrolisati i da to pruža bolji kvalitet života pacijentima/cama. Više o tome kako je teorija zavjere o zdravstvenom sistemu kao “prevari” promovisana na društvenim mrežama, kao i činjenicama o ovoj temi, čitajte u analizi koja se nalazi na linku ispod.
Viralna priča o “prevari” zvanoj zdravstveni sistem je još jedna teorija zavjere
Pozivamo vas da nastavite čitati Raskrinkavanje, ali i da nam objave u čiju tačnost sumnjate pošaljete putem naše stranice ili putem naših društvenih mreža (1, 2, 3).
(Raskrinkavanje.ba)