Foto: Raskrinkavanje.ba
Koncept “prebunkinga” bazira se na ukazivanju na već potvrđene dezinformacije za koje se, na osnovu ranijeg iskustva, može očekivati da će ponovo doći do čitatelja/ki. U svojoj osnovi, “prebunking” je proaktivni proces svojevrsnog upozoravanja na dezinformacije koje se mogu očekivati najčešće u vezi s određenim datumima ili događajima. U sklopu serijala “Rasvjetljavanje”, Raskrinkavanje je tako pisalo o dezinformacijama i na njima zasnovanim narativima vezanim za genocid u Srebrenici (1, 2, 3, 4), kao i onima o Danu državnosti Bosne i Hercegovine i Dejtonskom mirovnom sporazumu (1, 2, 3, 4).
Treća tema kojom se Raskrinkavanje bavi u okviru “prebunking” serijala “Rasvjetljavanje” jesu dezinformacije i narativi vezani za obilježavanje 9. januara kao Dana Republike Srpske.
Činjenice o obilježavanju Dana Republike Srpske
Dan Republike Srpske u ovom entitetu obilježava se 9. januara. Na taj datum 1992. Skupština srpskog naroda u BiH, osnovana 24. oktobra 1991. godine, usvojila je deklaraciju kojom je proglasila “Republiku srpskog naroda Bosne i Hercegovine”. Ova “republika” se, prema deklaraciji, “nalazi u sastavu savezne države Jugoslavije kao njena federalna jedinica”. Suštinski je Republika srpskog naroda BiH ovom deklaracijom proglašena nezavisnom cjelinom unutar BiH te je njome propisano da će se “teritorijalno razgraničenje sa političkim zajednicama drugih naroda Bosne i Hercegovine, kao i razrješenje drugih međusobnih prava i obaveza, izvršiti mirnim putem i dogovorno”.
Do usvajanja deklaracije došlo je nakon što je, odmah po osnivanju Skupštine, donesena Odluka o ostajanju srpskog naroda Bosne i Hercegovine u zajedničkoj državi Jugoslaviji. Donošenjem ovakve odluke negirana je Bosna i Hercegovina kao nezavisna država izvan Jugoslavije. Skupština je 28. februara 1992. godine donijela Ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine.
Ustavni sud Republike Bosne i Hercegovine donio je 8. oktobra 1992. godine odluku kojom se poništava Deklaracija o proglašenju Republike Srpskog naroda Bosne i Hercegovine, kao i Ustav ove “Republike”.
Ovaj datum, uprkos tome, uvršten je 2007. godine Zakonom o praznicima Republike Srpske kao entitetski praznik kojim se obilježava Dan Republike. U godinama koje su uslijedile čelnici/e Republike Srpske obilježavali/e su 9. januar kao Dan osnivanja Republike Srpske.
Tadašnji član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Bakir Izetbegović uputio je u januaru 2013. godine Ustavnom sudu BiH zahtjev za ocjenu ustavnosti Zakona o praznicima Republike Srpske. Venecijanska komisija, prema zahtjevu Ustavnog suda, ocijenila je obilježavanje ovog praznika diskriminatornim jer se kosi s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja. Komisija je istakla da se na isti datum, pored Dana Republike Srpske, obilježava i pravoslavna slava Sveti Stefan.
Odlukom Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, donesenom na osnovu Izetbegovićevog zahtjeva 26. novembra 2015. godine, član pomenutog zakona kojim je 9. januar proglašen praznikom označen je kao neustavan. U obrazloženju ove odluke se, između ostalog, navodi da “Ustavni sud smatra da izbor 9. januara kao datum obilježavanja praznika Dan Republike nema simboliku kolektivnog zajedničkog sjećanja koje može doprinijeti jačanju kolektivnog identiteta kao vrijednostima koje imaju poseban značaj u multietničkom društvu koje se zasniva na uvažavanju i poštivanju različitosti kao osnovnih vrijednosti modernog demokratskog društva”. Stoga, ističe se, izbor 9. januara kao datuma obilježavanja praznika “nije u skladu s ustavnom obavezom o nediskriminaciji u smislu prava grupa, jer uspostavlja povlašteni položaj samo jednog, srpskog naroda, čiji su predstavnici 9. januara 1992. godine, bez učešća predstavnika Bošnjaka, Hrvata i ostalih, donijeli Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine, koja predstavlja jednostrani akt”.
Odbacivanje odluke Ustavnog suda i referendum
Političari/ke iz Republike Srpske odbacili/e su ovu odluku Ustavnog suda te najavili/e referendum o ovom pitanju. Referendumom, čije su održavanje od Narodne skupštine RS tada zatražili/e političari/ke, građani/ke su trebali/e odlučiti da li prihvataju Odluku Ustavnog suda kojom je 9. januar kao datum obilježavanja Dana Republike Srpske ocijenjen kao neustavan.
Odluka o raspisivanju referenduma usvojena je u julu 2016. godine, a sam referendum zakazan je za 25.9.2016. Ustavni sud Bosne i Hercegovine 16. septembra 2016. godine, neposredno pred zakazani referendum, odbio je apelaciju Narodne skupštine Republike Srpske za preispitivanje odluke kojom je obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara proglašeno neustavnim. Sud je, takođe, usvojio mjeru kojom se privremeno obustavlja Odluka o raspisivanju referenduma.
Referendum je, uprkos tome, održan na zakazani datum 25. septembra 2016. godine. Pitanje koje je građanima/kama Republike Srpske postavljeno bilo je: “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?". Ukupna izlaznost na referendumu bila je oko 55%. Od ukupnog broja glasača/ica, odgovor “Da” dalo je njih 99,81%.
Nakon referenduma, 25. oktobra 2016. godine, Narodna skupština Republike Srpske usvojila je Zakon o danu Republike Srpske, prema kom se Dan Republike Srpske obilјežava 9. januara kao sekularni praznik. Time je ovaj datum izdvojen iz Zakona o praznicima Republike Srpske, čiju je ustavnost ocijenio Ustavni sud BiH 2015. godine.
Ustavni sud Bosne i Hercegovine poništio je i rezultate referenduma na sjednici 30.11.2016. godine. Dan Republike Srpske, uprkos svim navedenim odlukama Ustavnog suda, nastavio se obilježavati 9. januara (1, 2).
Nova ocjena ustavnosti i kontinuirane dezinformacije
Ustavni sud Bosne i Hercegovine na sjednici održanoj 28. marta 2019. godine osporio je i ustavnost Zakona o danu Republike Srpske. Rješavajući zahtjev devet delegata Vijeća naroda Republike Srpske za ocjenu ustavnosti člana 2. stava (1) Zakona o danu Republike Srpske, Ustavni sud utvrdio je da ovaj član nije u skladu s Ustavom BiH, kao ni s Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije.
Uprkos višestrukim odlukama Ustavnog suda kojim je obilježavanje Dana Republike Srpske na datum 9. januar ocijenjeno kao neustavno, pojedini/e kontinuirano objavljuju dezinformacije o tome da se obilježavanje ovog praznika na taj datum ne kosi s Ustavnom BiH. Portal Istinomjer u više je navrata ocijenio tvrdnje političara/ki iz Republike Srpske o tome da ovaj datum “nikada nije osporen”, da odluke o njegovom obilježavanju nisu poništene ili da odluke o njegovom osporavanju nisu pravno utemeljene (1, 2, 3). Obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara godinama podržavaju i najviši/e zvaničnici/e Srbije i Rusije.
S druge strane, u nastojanju da se diskredituju političari/ke iz Federacije Bosne i Hercegovine, česti su i primjeri dezinformacija u kojima se njima pripisuju čestitke povodom neustavnog obilježavanja Dana Republike Srpske. Raskrinkavanje je u nizu analiza ocijenilo ovakve dezinformacije koje su privlačile veliku pažnju javnosti (1, 2).
Ovakve dezinformacije najčešće se javljaju upravo u vrijeme obilježavanja Dana RS 9. januara te se mogu očekivati i ove godine. Činjenice predstavljene u ovom tekstu jasno potvrđuju da je obilježavanje ovog praznika na ovaj datum neustavno, a da je takva procjena potvrđena u više navrata.
(Raskrinkavanje.ba)