Foto: Raskrinkavanje.ba
U noći između 13. i 14. aprila 2024. godine, Iran je lansirao više stotina projektila i dronova ka teritoriji Izraela. Izraelska odbrana je, prema navodima ove države, presrela najveći dio ovog napada. Jedna osoba je ranjena, a na jednoj zračnoj bazi u Izraelu pričinjena je manja šteta. Ova vojna akcija uslijedila je nakon što je 1. aprila ove godine izveden vazdušni napad na konzulat Irana u Damasku, u kom je stradalo 13 osoba, a za koji Iran krivi Izrael. Sukob između Irana i Izraela na različite načine traje godinama. Kako BBC navodi u članku od 14. aprila, ove “zemlje godinama vode rat u senci – napadaju mete jedna drugoj, a da ne preuzimaju odgovornost”. Detaljan pregled istorije odnosa ove dvije države dostupan je u člancima BBC-a i Radija Slobodna Evropa.
Snimci napada intenzivno su se dijelili medijima širom svijeta. Ipak, kako se dešavalo i ranije, među tim snimcima našli su se i neki koji su netačno predstavljani kao aktuelni. Raskrinkavanje je o sličnim primjerima u kojima su snimci i slike predstavljani pogrešno u kontekstima različitih vojnih sukoba pisalo u više navrata (1, 2, 3).
Tako se već u ranim satima 14. aprila 2024. društvenim mrežama proširio snimak uz tvrdnje da prikazuje djelovanje dijela odbrambenog sistema Izraela tokom iranskog napada. Snimak u trajanju od 43 sekunde prikazuje dio grada iznad kog se na nebu mogu vidjeti projektili i eksplozije. Prvu objavu ovog snimka uz navode da potječe iz aprila 2024. pronašli smo na Telegram kanalu Novo doba starih ratnika, gdje je objavljen uz sljedeći opis:
Izrael trenutno
Sukob 'Željezne kupole' s iranskim dronovima koji su navodno lansirani iz Libanona i Sirije.
Foto: Screenshot
Snimak je uz iste tvrdnje objavljen i na nizu drugih profila i stranica na različitim društvenim mrežama (1, 2). Kadrom iz ovog snimka opremljeni su i brojni članci domaćih medija o aktuelnom iranskom napadu (1, 2, 3). U člancima se ne navodi da slika prikazuje ovaj napad, ali je većinom u potpisu slike navedeno da je kadar preuzet sa društvene mreže X.
Šta su činjenice?
“Željezna kupola” dio je protuvazdušne odbrane Izraela i specijalizovana je za obaranje raketa kratkog dometa. Prema navodima Izraela, uspješnost djelovanja ovog sistema veća je od 90%.
Na analiziranom snimku vidi se logo medijske kuće The Telegraph iz Ujedinjenog Kraljevstva, kao i ispis imena grada Ashkelon te naziv naloga Clash Report na društvenoj mreži X. Clash Report je nalog koji na ovoj društvenoj mreži redovno objavljuje različite novosti u kratkoj formi, a učestale su i objave fotografija i snimaka iz različitih sukoba.
Tvrdnje da pomenuti snimak prikazuje presretanje iranskog napada širile su se i na drugim jezicima te su ih analizirale različite platforme za provjeru činjenica (1, 2). Kako je u ovim analizama istaknuto, snimak nije povezan sa Iranom ili napadom iz aprila.
Naime, na pomenutom nalogu na društvenoj mreži X, kao i na YouTube kanalu medija The Telegraph, moguće je pronaći objave ovog snimka koje datiraju iz oktobra 2023. godine (1, 2). Na nalogu Clash Report ovaj snimak objavljen je 11. oktobra, dok je na YouTube kanalu The Telegraph objavljen 12. U obje objave navodi se da snimak prikazuje djelovanje “željezne kupole” Izraela iznad Ashkelona protiv raketa koje je lansirao Hamas.
Foto: Screenshot objave sa YouTube kanala The Telegraph; “Izraelska željezna kupola presreće Hamasove rakete u Ashkelonu”.
Kako su tada izvijestili pojedini mediji, prenoseći isti snimak, Hamas je lansirao veliki broj raketa prema Izraelu, značajno opterećujući odbrambeni sistem te zemlje. Pomenuti snimak na svom nalogu na društvenoj mreži X objavio je i izraelski novinar Hananya Naftali, koji je u objavi od 11. oktobra naveo da je “željezna kupola imala naporan dan”. Taj dan bio je četvrti dan eskalacije sukoba između palestinske grupe Hamas i Izraela, koja je započela napadom Hamasa sa područja Pojasa Gaze 7. oktobra 2023. godine. Ovaj sukob još uvijek traje, a u Gazi je do vremena pisanja ove analize stradalo više od 30.000 ljudi.
Dakle, viralni snimak zaista prikazuje djelovanje izraelske “željezne kupole”, ali nema veze sa nedavnim iranskim napadom niti je zabilježen 14. aprila.
Shodno navedenom, objavu ovog snimka na Telegram nalogu Novo doba starih ratnika uz tvrdnje da prikazuje iranski napad ocjenjujemo kao lažnu vijest. Druge objave snimka i ovih tvrdnji dobijaju ocjenu prenošenje lažnih vijesti.
Medijski članci o iranskom napadu na Izrael koji su ilustrovani kadrom iz pomenutog snimka, a u kojima se ne navodi da snimak ne prikazuje ovaj napad, dobijaju ocjenu manipulisanje činjenicama.
Napomena:
17.4.2024: Portal Crna hronika je ispravio ocijenjene članke te oni dobijaju i ocjenu ispravljeno.
22.4.2024: Portali Srbija danas i Slobodna Bosna su ispravili ocijenjene članke te dobijaju i ocjenu ispravljeno.
(Raskrinkavanje.ba)