Manipulativno izvještavanje o rezultatima kontroverzne studije u kojoj je “napravljen novi soj” koronavirusa

Foto: Flickr 

Na portalu Blic je 17.10.2022. godine objavljen članak s naslovom u kojem je navedeno da su naučnici s Univerziteta Boston optuženi za “stvaranje novog smrtonosnog soja” koronavirusa:

"IGRAJU SE S VATROM, OVO BI TREBALO ZABRANITI" Naučnici sa Univerziteta Boston optuženi za stvaranje novog SMRTONOSNOG SOJA korona virusa

U članku se tvrdi da je otkriveno da je tim naučnika napravio hibridni virus kombinujući omikron varijantu s originalnim virusom iz Wuhana, pri čemu je taj soj ubio 80% miševa u jednoj studiji.

Objašnjeno je da su naučnici bostonskog univerziteta pri provođenju te studije, koja još uvijek nije recenzirana, izdvojili protein šiljka omikron soja i dodali ga na originalni virus koji se pojavio u Wuhanu. Naučnici su potom ispitali originalni omikron soj i hibridni soj na laboratorijskim miševima. Ispostavilo se da originalni soj izaziva blagu infekciju koja nije fatalna, dok hibridni virus nazvan “omikron S” izaziva tešku bolest sa stopom smrtnosti od 80%. 

Osim predstavljanja studije, članak s dijelovima preuzetim od britanskog tabloida Daily Mail (17.10) obiluje spekulacijama o tome da je navedeni eksperiment “igranje vatrom” te da je napravljen uprkos strahovima da takvo nešto može da pokrene pandemiju.

Za Daily Mail govorio je doktor Richard H. Ebright, čiju je izjavu o pojačanom nadzoru nad “pojačanim istraživanjem potencijalnih patogena” da bi se izbjegla “sljedeća laboratorijska pandemija” prenio i Blic:

Ako želimo da izbegnemo sledeću laboratorijsku pandemiju, imperativ je da se pojača nadzor nad pojačanim istraživanjem potencijalnih patogena pandemije - rekao je za Dejli mejl dr Ričard Ebrajt, hemičar sa Univerziteta Rutgers u Nju Brunsviku.

U članku je navedeno i mišljenje naučnika da “novi” soj ne bi trebao biti opasan za ljude jer su u studiji korišteni posebno osjetljivi laboratorijski miševi.

Svoju verziju prevoda članka Daily Maila imala je Slobodna Dalmacija s naslovom u kojem se ističe strah od nove pandemije. Članak ovog portala objavljen je 18. oktobra.

‘Ovo je igranje vatrom!‘: u američkom laboratoriju stvoren novi soj virusa, smrtnost mu je čak 80 posto! Stručnjaci su zgroženi, strahuju od nove pandemije

U ovom članku prenesena je detaljnija izjava doktora Ebrighta koji je ustvrdio da je ova studija primjer istraživanja poboljšanih funkcija i poboljšanog istraživanja potencijalnog pandemijskog patogena, koja nije prošla procjenu rizika i koristi koju nalaže američka vlada. On navodi da je slična studija, za koju spekuliše da je moguće i dovela do pandemije Covid-19, urađena na institutu za virologiju u Wuhanu te da također nije prošla procjenu rizika i koristi. 

Istraživanje je jasan primjer zabrinjavajućih istraživanja poboljšanja funkcije i poboljšanog istraživanja potencijalnog pandemijskog patogena (ePPP). Posebno je zabrinjavajuće što se čini da ovo novo ePPP istraživanje američke vlade - poput prethodnog ePPP istraživanja američke vlade o koronavirusima povezanim sa SARS-om na Institutu za virologiju Wuhan koji su možda uzrokovali pandemiju - nije prošlo prethodni odnos rizika i koristi pregled naložen prema zahtjevima američke vlade. Ako želimo izbjeći sljedeću pandemiju generiranu u laboratoriju, imperativ je pojačati nadzor nad istraživanjem ePPP-a. Važno je da se postojeća pravila koja nalažu prethodnu procjenu rizika i koristi od istraživanja ePPP-a slijede, a imperativ je da dužnosnici američkih vladinih agencija koji su opetovano izlagali javnost opasnosti opetovanim kršenjem postojećih pravila budu pozvani na odgovornost, rekao je doktor Ebright.

Prilikom prenošenja obje verzije članaka portali su u naslovima isticali tvrdnju da su naučnici stvorili novi smrtonosni soj koronavirusa bez predstavljanja bilo kakvog konteksta zašto je to urađeno. Takve članke imali su portali Politika, 24sedam, Nova srpska politička misao, Net (.hr) i drugi.

Pored tendencioznog naslova, spekulacije o eksperimentima vršenim u Institutu za virologiju u Wuhanu imao je i portal Logično (18.10), koji je članak preuzeo s portala ruske televizije RT (17.10). 

Američki naučnici stvorili novu smrtonosnu varijantu Covida

Naučnici sa Univerziteta u Bostonu tvrde da su stvorili novu varijantu Covid-19 sa stopom smrtnosti od 80 posto, kombinacijom visoko prenosive Omicron varijante koronavirusa s originalnim sojem. Istraživanje je izazvalo bijes, jer do jučer je smatrano da Covid virus nije mogo biti stvoren i laboratoriju.

U ovom obliku članak je objavio i portal BiH News. 

Naslov portala Sputnik Srbija (18.10), osim izostavljanja konteksta, navodi i da su američki istraživači stvorili najsmrtonosniju varijantu virusa:

Američki istraživači stvorili mutant soj - najsmrtonosniju varijantu korone 

U članku se navodi znatno manja smrtnost originalne varijante virusa kod ljudi i poredi se s rezultatima eksperimenta na miševima.

Identičan članak imao je portal Novosti.

Federalna novinska agencija Fena 18.10. imala je također naslov u kojem je izostavljen kontekst, a naglašena smrtnost “novog soja” virusa.

Američki istraživači razvili novi soj COVID-a, stopa smrtnosti 80 posto 

U ovoj formi članke su objavili Fokus i Vijesti.

Kako je provedena studija

Manipulativno predstavljanje navedene studije objavio je Daily Mail, čije su navode analizirali inostrani fact-checking portali (PolitiFact, AFP, Logically). Analiza ovih navoda objavljena je i kod nas, na naučnom blogu Quantum of Science. 

Kako je u analiziranim člancima donekle i objašnjeno, naučnici/e Nacionalne laboratorije za nove zarazne bolesti Univerziteta u Bostonu (National Emerging Infectious Diseases Laboratories - NEIDL) u oktobru su objavili/e studiju u preprintu čiji je fokus bio na proteinu šiljka omikron varijante virusa SARS-CoV-2. Taj protein ima veliki broj mutacija zbog kojih ovaj soj “izbjegava” imunitet stečen vakcinacijom, a ipak uzrokuje nižu stopu teških infekcija. 

Ispitivali/e su i da li je protein šiljka omikron varijante odgovoran za blažu kliničku sliku koju ovaj jako zarazni soj uzrokuje kod ljudi.

Da bi to utvrdili/e, na originalni soj virusa iz Wuhana dodali su protein šiljka omikron varijante. Tako su dobili/e “mutant” verziju virusa – himerni virus čija je osnova stari virus, a šiljak je onaj od mutirane omikron varijante. Ovaj je soj u studiji nazvan “Omi-S” virusom. 

Da bi izveli/e eksperiment, naučnici/e su jednu grupu laboratorijskih miševa posebno podložnih bolesti Covid-19 zarazili/e originalnom varijantom iz Wuhana, drugu grupu omikron varijantom i treću grupu mutant varijantom (Omi-S). Eksperiment je pokazao da originalna varijanta ima smrtnost od 100% kod miševa (svih šest miševa je uginulo); omikron varijanta je izazvala blažu infekciju, ali nije bila smrtonosna, dok je Omi-S virus izazvao smrtnost od 80% (osam od deset miševa je uginulo). 

Naučnici/e su zaključili/e da protein šiljka nije odgovoran za blažu kliničku sliku omikron varijante, već da su u pitanju neki drugi proteini ili dijelovi te varijante.

“Mutant” verzija ima smrtnost od 80% na miševima, što je čini smrtonosnijom od omikron, ali istovremeno manje smrtonosnom od originalnog soja – i to samo na miševima. 

Tako je tvrdnja da je napravljena “najsmrtonosnija verzija korone”, objavljena na portalu Sputnik Srbija, manipulacija činjenicama. Smrtonosnost varijanti u ovom slučaju može se posmatrati i o njoj zaključivati samo u okvirima studije provedene na miševima, ali i ne usporedbom sa smrtnošću kod ljudi. 

Dakle, naučnici/e su studiju proveli/e kako bi bolje razumjeli/e omikron varijantu i, da bi to uradili/e, napravili/e su novi soj virusa za koji se testom ispostavilo da je smrtonosniji za miševe od originalnog omikron soja.

Zašto je studija kontroverzna 

Polemike oko studije u naučnim krugovima i javnosti vezuju se zapravo za pitanje da li je virus mutant (Omi-S virus) dobio dodatne, “poboljšane” funkcije (recimo, da li je postao smrtonosniji), što bi ovu studiju kvalifikovalo kao studiju povećanja funkcije (eng. Gain of Function - GoF).

Istraživanje povećanja funkcije medicinsko je istraživanje koje genetički mijenja organizam tako da može poboljšati biološke funkcije genskih proizvoda. To može uključivati izmijenjenu patogenezu, prenosivost ili raspon domaćina, tj. vrste domaćina koje mikroorganizam može zaraziti, objašnjeno je na blogu Quantum of Science. 

Ovakva istraživanja su kontroverzna i sprovode se u laboratorijima najvišeg ranga zaštite s ciljem boljeg razumijevanja patogena, testiranja naučnih teorija, kao i pronalaska tretmana za bolesti koje ti patogeni uzrokuju.

Kako navodi AFP, vlada Sjedinjenih Američkih Država suspendovala je finansiranje takvih istraživanja u periodu od 2014. do 2017. godine, nakon čega su ukinuta ograničenja, ali i uvedeni novi protokoli za finansiranje. Ukoliko istraživanje uključuje “potencijalne pandemijske patogene” ili bakterije i viruse koji su visoko prenosivi, to istraživanje zahtijeva povećan nadzor američkog Ministarstva zdravlja i socijalne skrbi (Department of Health and Human Services). 

Pošto je Nacionalni institut za alergije i zarazne bolesti (NIAID) koji djeluje u sklopu Nacionalnog instituta za zdravlje (NIH) i Ministarstva zdravlja finansirao jedan dio ovog istraživanja, u slučaju da je ovo istraživanje bilo istraživanje povećanja funkcija, ono bi moralo biti prijavljeno, tj. finansijer bi morao biti obaviješten o njegovim detaljima.

U reakciji Univerziteta Boston (17.10) na medijske napise u kojima su manipulativno predstavljeni nalazi studije navedeno je da njihova studija nije istraživanje povećanja funkcije i da nisu “pojačali” originalni soj virusa (nazvan Washington state SARS-CoV-2) kako bi ga učinili još opasnijim. U reakciji stoji da je novi virus zapravo manje smrtonosan. 

Direktor NEIDL-a Ronald B. Corley naglasio je da su mediji pogrešno predstavili ne samo rezultate studije nego i njenu svrhu:

Taj broj od 80 posto ono je na šta su se zakačili medijski izvještaji, pogrešno predstavljajući studiju i njene ciljeve.

“Ovo je izjava izvučena iz konteksta u svrhu senzacionalizma,” kaže Corley, “i potpuno pogrešno predstavlja ne samo nalaze već [također] svrhu studije.”

Navedeno je i to da su istraživanje odobrili Komitet za biosigurnost nacionalnog instituta za zdravstvene nauke o životnoj sredini – Institutional Biosafety Committee (IBC) – te bostonsko lokalno odjeljenje za zdravlje – Boston Public Health Commission. 

Budući da NIH nije bio upoznat s detaljima istraživanja, u reakciji bostonskog univerziteta izneseni su i argumenti zašto ovo istraživanje nije trebalo biti prijavljeno. Prvi je da je istraživanje uglavnom provedeno sredstvima Univerziteta Boston, tj. da NIAID nije direktno finansirao istraživanje, već su njihova sredstva iskorištena za razvoj platformi i tehnologija korištenih u istraživanju. Drugi argument jeste da istraživanje nije bilo “istraživanje povećanja funkcija” te bi, da je i u jednom momentu studija prerasla u takav oblik istraživanja, ono po protokolima NIAID-a i protokolima bostonskog univerziteta bilo prekinuto. 

Nisu svi u naučnoj zajednici saglasni s tvrdnjama da do povećanja funkcije himernog virusa nije došlo, dok pojedini/e naučnici/e preispituju i opravdanost vršenja ovakvog eksperimenta. 

NIH je pokrenuo istragu oko slučaja kako bi utvrdio da li je eksperiment trebao biti predmet protokola ove agencije.

Istraživanje povećanja funkcije patogena u Wuhanu?

Kada je riječ o tvrdnji da su Sjedinjene Američke Države finansirale istraživanje povećanja funkcije patogena prije početka pandemije, američka vlada kroz NIAID i NIH jeste dodijelila sredstva EcoHealth alijansi, koja je sarađivala s Institutom u Wuhanu na istraživanju koronavirusa iz šišmiša prije početka pandemije, piše BBC. 

No, nema saglasnosti među ekspertima/kinjama da li su dva provedena istraživanja 2015. i 2017. bila istraživanja povećanja funkcije patogena. Rebecca Moritz s državnog univerziteta Colorado State University rekla je za BBC: 

Ne postoji uvijek konsenzus [o istraživanjima povećanja funkcije], čak ni među stručnjacima/kinjama, a institucije različito tumače i primjenjuju politiku.

No, napisi o kontroverznim istraživanjima potencijalnih pandemijskih patogena potpiruju spekulacije o tome da je SARS-CoV-2 virus “procurio” iz laboratorije i tako dospio u populaciju. To se može vidjeti i u medijskim izvještajima o istraživanju s Omi-S virusom. Kako navodi AFP, nedostatak definitivnih dokaza omogućava da takve teorije i dalje zvuče kao moguće, iako postoje izvještaji da je virus sa životinje na čovjeka prešao upravo na pijaci u Wuhanu.

Naslovi u kojima je istaknuta tvrdnja da su naučnici/e bostonskog univerziteta napravili/e novi soj koronavirusa koji je smrtonosan 80% ili koji ima visoku smrtnost, a u kojima je izostavljen bilo kakav podatak o kontekstu istraživanja, dobijaju ocjenu manipulisanje činjenicama. 

Istu ocjenu dobijaju tvrdnje o pravljenju novog soja virusa s visokom stopom smrtnosti – bez objašnjenja da je riječ o smrtnosti koja je utvrđena na miševima. 

Medijskim izvještajima u kojima je predstavljena argumentacija da se ovo istraživanje može kvalifikovati kao istraživanje povećanja funkcije, bez predstavljanja suprotnog mišljenja iz naučne zajednice, dajemo ocjenu pristrasno izvještavanje. Konsenzus u naučnoj zajednici po ovom pitanju ne postoji, a istraga NIH-a je u toku.

Ocjenu manipulisanje činjenicama dobijaju tvrdnje da su Sjedinjene Američke Države finansirale istraživanja povećanja funkcije koronavirusa u Institutu za virologiju u Wuhanu. Alijansa koja je dobila američki grant jeste sarađivala s kineskim institutom, no i u ovom slučaju ne postoji saglasnost oko toga da je ovo bilo GoF istraživanje. 

Tvrdnja da je istraživanjem napravljen najsmrtonosniji soj virusa, objavljena na portalu Sputnik Srbija, dobija ocjene lažna vijest i manipulisanje činjenicama. Kasnija prenošenja ove tvrdnje dobijaju ocjene prenošenje lažnih vijesti i manipulisanje činjenicama. 

(Raskrinkavanje.ba)