U Ukrajini nije došlo do porasta radijacije nakon napada na Hmeljnicki

Foto: Sergiy Palamarchuk/Shutterstock

Na portalu ruskog državnog medija Russia Today Balkan 15.5.2023. godine objavljen je članak pod naslovom:

Ruske kamikaze uništile britanske projektile sa osiromašenim uranijumom (VIDEO)

U članku se tvrdi da su ruske snage 13.5.2023. bombardovale skladište municije u gradu Hmeljnicki u zapadnoj Ukrajini. Nakon tog napada, navodi se u članku, pojavili su se “panični izvještaji” da je tokom udara pogođeno skladište oružja s osiromašenim uranijumom. 

Već 14. maja ukrajinskim društvenim mrežama počinju da se šire panični izveštaji da je prilikom detonacije skladišta municije u Hmeljnickom uništena velika količina britanske tenkovske municije sa osiromašenim uranijumom, koja je nedavno dostavljena u Ukrajinu zajedno sa projektilima "storm šedou", javio je novinar Sergej Karnauhov. 

Napad na skladište s tom vrstom municije, tvrdi se u članku, doveo je do pojačane radijacije, što je zabilježio “specijalizovani resurs saveecobot.com”.

Još nije potvrđena informacije da se u Hmeljnickom nalazila britanska municija sa osiromašenim uranijumom, ali je specijalizovani resurs za praćenje zračenja saveecobot.com zabeležio porast gama zračenja od 80-100 do 140-160 nanosiverta. S obzirom na to da osiromašeni uranijum izbacuje relativno malu dozu gama zračenja, trenutni porast ukazuje da su uništene jako velike zalihe municije, koja je u vazduh izbacila uranijumsku prašinu. (...)

Članke s ovim tvrdnjama objavilo je još 19 portala iz Bosne i Hercegovine, Srbije te Crne Gore, uz tek neznatne varijacije u naslovima (1, 2, 3).

Šta su činjenice o napadu na Hmeljnicki?

Tačno je da su ruske oružane snage napale grad Hmeljnicki u zapadnoj Ukrajini 13.5.2023. Prema izvještajima svjetskih medija, kao što je CNN, u napadu je povrijeđena 21 osoba. Prema izjavama lokalnih zvaničnika, navodi CNN, u napadu su “naročito oštećene obrazovne, medicinske i kulturne ustanove, administrativne zgrade, industrijski objekti, višespratnice i individualne stambene zgrade”. 

The Kyiv Independent je u članku objavljenom 13.5.2023. godine izvijestio da su ruske snage napale “kritičnu infrastrukturu”, bez preciziranja da li je uopšte riječ o skladištu municije. U članku kog je 14.5.2023. objavio Business Insider navodi se da ruske vlasti tvrde da su uništile “skladište municije i hangar u vazdušnoj bazi”, dok ukrajinski zvanični izvori navode da je napadnuta “kritična infrastruktura”.

Dakle, u zvaničnim izjavama nakon napada 13. maja 2023. godine ni ruski ni ukrajinski izvori nisu ni spomenuli osiromašeni uranijum. Jedino što je precizirano u vezi s napadom jeste da je izvršen dronovima, o čemu Business Insider navodi:

(...) Prema izvještajima, na grad je ispaljen val od 21 drona. 
“Nažalost, nisu svi dronovi uništeni te noći – 17 od 21 bespilotne letjelice. Postoje četiri pogotka u oblasti Hmeljnicki”, rekao je Jurij Ihnat, portparol Vazduhoplovstva Oružanih snaga Ukrajine za Mail Online. (...)

Tačnost tvrdnje da su ruske snage tokom napada na Hmeljnicki uništile skladište municije s osiromašenim uranijumom provjeravao je i naš partnerski portal iz Crne Gore Raskrinkavanje (.me). Kako se navodi u analizi objavljenoj 17.5.2023. godine, nema dokaza da je tokom tih napada došlo do uništavanja skladišta s municijom s osiromašenim uranijumom.
Raskrinkavanje (.me) pojašnjava u analizi da su ove netačne tvrdnje dio šireg dezinformativnog narativa o Ukrajini kao nuklearnoj sili.

Narativ o nuklearnom naoružanju u Ukrajini dolazi nakon sastanka predsjednika Ukrajine, Volodimira Zelenskog sa premijerom Velike Britanije, Rišijem Sunakom, koji je obećao da će ta zemlja poslati još naoružanja Ukrajini. Prethodno je bilo govora o protivoklopnoj municiji koju su Britanci rekli da će poslati Ukrajincima, a koja sadrži osiromašeni uranijum. To je “upalilo alarme” u Kremlju, ali stručnjaci kažu da takvi “projektili zadržavaju neka radioaktivna svojstva, ali da ne mogu izazvati nuklearnu reakciju kao što bi to učinilo neko nuklearno oružje”.

Iako se u analiziranim člancima navodi da tvrdnje o napadu na skladište oružanja s osiromašenim uranijumom nisu potvrđene, u nastavku se tvrdi da je zabilježen povećan nivo radijacije.

Je li u Ukrajini povećan nivo radijacije nakon napada na Hmeljnicki?

Tvrdnje o tome da je zabilježen porast nivoa radijacije nakon ruskog napada demantovane su upravo na Twitter nalogu portala, koji je naveden kao izvor tih tvrdnji. U tweetu profila SaveEcoBot, objavljenom 15.5.2023. godine, navodi se da su tvrdnje o povećanju zračenja lažna vijest te da su vrijednosti radijacije u normalnim okvirima.

Juče uveče ruska propaganda počela je da širi lažne vesti o porastu nivoa radijacije na senzoru u Hmeljnickom. Provjerili smo ova mjerenja i na obližnjim senzorima – sve vrijednosti ne prelaze prirodne nivoe. Radijacijska situacija u Ukrajini je normalna.

Navode o povećanju nivoa radijacije provjeravale su i druge fact -checking platforme, kao što su Newsweek i StopFake u analizama objavljenim 15.5.2023. godine. StopFake navodi da je u pitanju ruska propaganda te da su se ovi lažni navodi prvo pojavili na Telegram kanalima i na Twitteru.

(... ) “Počelo je preko malih Telegram kanala i propagandnog Twitter naloga. Oni su naveli da je ‘taktička nuklearna municija ili ona s osiromašenim uranijumom krenula u dejstvo u Ternopolju i Hmeljnickom.’ (...) Takođe, propagandisti su ‘uvjerili’ da je ‘nakon udara uništena municija za tenkove Leopard i Marder’, a opet se spominje osiromašeni uranijum”, piše Centar za strateške komunikacije (...)

StopFake u istoj analizi napominje da su navode o povećanju nivoa radijacije demantovali i iz Gradskog vijeća Grada Hmeljnicki, ali i gradonačelnik tog grada Oleksandr Simčišin. Newsweek navodi da je i Međunarodna agencija za atomsku energiju (International Atomic Energy Agency – IAEA), autonomna agencija koja djeluje u sklopu Ujedinjenih nacija, potvrdila da u Ukrajini nije bilo povećanja radijacije.

Mediji u Srbiji izvijestili su 16.5.2023. godine da je i Direktorat za radijacionu i nuklearnu sigurnost i bezbjednost te zemlje saopštio da nema zvanične potvrde navoda o povećanju radijacije te da svi dostupni podaci ne pokazuju nikakve povišene vrijednosti.

Direktor Direktorata Slađan Velinov saopštio je da se lično prisustvuje redovnom međunarodnom sastanku u sedištu Međunarodne agencije za atomsku energiju u Beču, i da sa sigurnošću može da kaže da nema informacija o povećanju nivoa radioaktivnosti u Ukrajini.

Dodatno, Newsweek u pomenutoj analizi objašnjava kako su tvrdnje o povećanom nivou radijacije zasnovane na netačnoj interpretaciji podataka s mjernih stanica. Naime, kao dokaz ovih tvrdnji u različitim člancima priložene su različite fotografije, a jedna od njih izgleda ovako:

Foto: Printscreen/Stanje stvari

Ipak, Newsweek objašnjava da blagi porast radijacije jeste zabilježen, ali da se on desio 48 sati prije napada, a ne nakon napada, kako se tvrdi. Nakon napada, nivo radijacije zapravo je počeo opadati, što govori da ruski napad s tim nije mogao imati nikakve veze.

(...) Tako se, naprimjer, čini da grafikon korišten u izvještaju Gateway Pundita i u drugim tweetovima pokazuje nagli skok nivoa radijacije, ali stvarno povećanje, prema podacima EK, počinje 11. maja 2023, najmanje 48 sati prije nego što su projektili pogodili područje (u tom trenutku nivo radijacije zapravo je počeo blago opadati).
Nadalje, čini se da su promjene u nivoima radijacije prilično male, dostižući maksimum od oko 155 nanosiverta na sat (u poređenju sa 165 nSv/h zabilježenih u Harkovu 8. maja ili skoro 500 nSv uočenih u blizini černobilske zone isključenja tokom protekle sedmice).

Kako Newsweek zaključuje u citiranoj analizi, osim što su tvrdnje o povećanju nivoa radijacije netačne, ne postoje nikakvi zvanični izvori niti kredibilni izvještaji koji bi potvrdili da su u ruskom napadu uopšte uništeni britanski projektili s osiromašenim uranijumom. Dostupni izvori pokazuju da se jeste desio napad dronovima te da ruske vlasti tvrde da je napadnuto skladište municije, bez preciziranja o njegovoj vrsti. Ukrajinske vlasti, pak, navode da je oštećena “kritična infrastruktura”, bez drugih detalja.

Shodno navedenim činjenicama, tvrdnje da je u Ukrajini nakon ruskog napada na Hmeljnicki zabilježen porast nivoa radijacije ocjenjujemo kao dezinformaciju.

Tvrdnju da je u ruskom napadu na ukrajinski grad Hmeljnicki došlo do oštećenja skladišta naoružanja s osiromašenim uranijumom ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama.

(Raskrinkavanje.ba)