Raskrinkavanje.ba

2021. u retrospektivi: Zaštitne maske kao neiscrpna inspiracija teoretičara/ki zavjere

Od kada je Svjetska zdravstvena organizacija 11. marta 2020. godine proglasila pandemiju bolesti Covid-19, teoretičari/ke zavjere, skeptični/e prema svemu što ima veze s njom, neumorno su pronalazili/e nove teme za razvijanje svojih narativa. Neke su, poput zaštitnih maski za lice, ipak postale “klasici” koji se iznova pojavljuju u središtu dezinformacija i zavjera.

Zaštitne maske su tokom pandemije proglašavane “beskorisnima”, “opasnima”, izazivačima različitih bolesti, a u njima je “pronalaženo” sve – od prijemnika signala 5G mreže do larvi i mističnih “morgelona”. Mjera suzbijanja širenja virusa koja podrazumijeva nošenje maske na licu tumačena je kao kršenje ljudskih prava, a različitim “eksperimentima” domaće radinosti “dokazivala” se njihova umišljena štetnost. 

Prve dezinformacije o zaštitnim maskama javile su se veoma rano u pandemiji te pojavljivanje novih nije stalo ni nakon više od godinu njenog trajanja. Raskrinkavanje je ranije pisalo o najpopularnijim dezinformacijama o zaštitnim maskama, koje su se pojavljivale tokom 2020. godine, a u nastavku pročitajte neke od najzanimljivijih iz 2021. godine. 

“Morgeloni” u maskama

Jedan od svjetskih rasprostranjenih dezinformativnih trendova, kojem su se priklonili/e i domaći teoretičari/ke zavjere, jeste onaj o navodnom pronalasku “morgelona”, “parazita”, “nano robota”, “crva”, te drugih entiteta u maskama, zavisno od interpretacije pojedinaca/ki. Ove dezinformacije iskoristile su već dobro poznatu priču o bolesti “Morgellons”, koja se često iznova pojavljuje kao svojevrstan trend među teoretičarima/kama zavjere. 

“Bolest Morgellons” medicinsko je stanje o kojem još uvijek ne postoji naučni konsenzus. Debata koja se u medicinskim krugovima vodi oko njene prirode izrodila je dva pravca mišljenja: da se radi, ili o problemu koji potiče iz ljudske psihe, ili da je riječ o fizičkom, kožnom oboljenju. 

Ono što je sigurno, ipak, jeste činjenica da crne niti koje su korisnici/e društvenih mreža neumorno fotografisali/e i snimali/e nisu nikakvi “morgeloni”, “crvi” ili “paraziti”. Riječ je, zapravo, o nitima tkanine i prašine koje svakodnevno udišemo, a koje za ljude nisu opasne ni na koji način. Raskrinkavanje je, zajedno sa partnerskim fact-checking portalom iz Hrvatske Faktografom, o ovim tvrdnjama pisalo u nizu analiza tokom aprila 2021. godine. 

 

 

U pojedinim objavama sa društvenih mreža tvrdnje o tome da crne niti predstavljaju žive organizme “dokazivale” su se tako što su se zaštitne maske potapale u vodu, kuhale, parile, stavljale pod mlaz vode i slično. Ipak, ni ovi “eksperimenti” nisu predstavljali “dokaz” da je zaista riječ o “morgelonima”.

 

“Evolucija” dezinformativnih tvrdnji o “morgelonima” i/ili “crvima” u zaštitnim maskama dovela je i do toga da snimak u kojem se navodno u njima pronalaze larve insekata postane viralan. U saradnji s kolegama/icama iz hrvatskog Faktografa, viralni “eksperiment” u kojem se zaštitna maska peče u rerni, a onda se u njoj navodno pojavljuju larve, ponovljen je  – bez rezultata. U maskama nije pronađena nijedna larva bilo kojeg insekta. Snimak provedenog “eksperimenta”, te detaljnu analizu ove teme, možete pročitati u analizi fact-checking portala Faktograf ovdje. 

Ova tema ponovno je aktuelnizirana u junu 2021. godine kroz viralni YouTube snimak koji, naravno, nije ponudio nikakve “dokaze” za ove neutemeljene tvrdnje, već ih reciklirao na identičan način.

 

Dakle, teoretičari/ke zavjere su u ne toliko velike zaštitne maske smjestili/e “parazite”, “morgelone” i “larve”, bez i jednog kredibilnog dokaza. 

Da li su se maske pokazale “opasnim” ili “beskorisnim”?

Među najzastupljenijim dezinformacijama vezanim za zaštitne maske za lice jesu one o njihovoj navodnoj opasnosti i mogućnosti da izazovu različita oboljenja. Tako su se maske “krivile” za izazivanje hipoksije, hiperkapnije, upale plućne maramice, te niz drugih zdravstvenih problema. 

Takvi navodi “dokazivali” su se i kroz mnoštvo “eksperimenata” koje su provodili/e korisnici/e društvenih mreža. Snimak takvog “eksperimenta”, u kojem djevojčica zaštitnom maskom za lice prekriva čašu u kojoj se nalazi upaljena svijeća, zbog čega se plamen gasi, implicitno se koristio kao “dokaz” da maske sprečavaju dotok kiseonika. Analizu Raskrinkavanja o ovoj temi možete pročitati ispod.

 

Nakon ovih tvrdnji, društvenim mrežama proširile su se i one o navodnim težim posljedicama nošenja zaštitnih maski, kao što je upala plućne maramice. Ove tvrdnje su uglavnom bile zasnovane na “anonimnim iskustvima” autora/ki objava na društvenim mrežama ili njihovih poznanika/ca i članova/ica porodice, ali uvijek bez ikakvog dokaza da su ta iskustva autentična.  Kao što je to bio slučaj i s prethodnim, i ove tvrdnje su potpuno neutemeljene, netačne i opovrgnute od stručne zajednice. Raskrinkavanje je o jednom od ovakvih primjera pisalo u analizi iz februara 2021, koju možete pročitati u produžetku.

 

Za “dokazivanje” teorija zavjere o zaštitnim maskama korištene su i različite odranije poznate dezinformacije. Tako je neutemeljenom tvrdnjom da zaštitne maske indirektno izazivaju rak, jer navodno sprečavaju dotok kiseonika u mozak, “oživljena” godinama stara laž da je osnovni uzrok raka upravo nedostatak kiseonika u tijelu. Ipak, uzročno-posljedična veza između maski, dotoka kiseonika i raka je potpuno neutemeljena. 

 

Jedna od tvrdnji kojima se implicirala navodna besmislenost antipandemijske mjere nošenja zaštitnih maski bila je i ta da je virus znatno manji od čestica koje maska može da zaustavi. Ipak, ova tvrdnja u potpunosti je netačna. Čestice virusa su, u pravilu, vezane za kapljice iz usta i nosa. Zaustavljanje kapljica maskom znači da će znatno manje virusnih čestica izaći. Više o ovoj temi možete pročitati u analizi Raskrinkavanja iz juna 2021. godine.

 

Viralni snimak “hrabre majke” koja prepričava situaciju u kojoj je njena kćerka navodno izbačena iz škole jer nije htjela nositi zaštitnu masku sačinio je svojevrsnu kompilaciju dezinformacija o navodnoj štetnosti nošenja maski. O netačnim tvrdnjama izvjesne Sneže Terzić, Raskrinkavanje je detaljno pisalo u analizi koju možete pročitati u nastavku. 

 

U zaštitnim maskama se, dakle, suprotno tvrdnjama teoretičara/ki zavjere, ne mogu pronaći nikakvi crvi ili paraziti niti će njihovo nošenje rezultirati nekim od pomenutih oboljenja. Ova mjera suzbijanja širenja zaraze jedna je od najšire primjenjivanih te se pokazala veoma korisnom, a njeno je provođenje nerijetko otežano upravo zbog dezinformacija koje se o njima šire u javnosti. Nošenje zaštitnih maski za lice je, ipak, posve sigurno i značajno. 

(Raskrinkavanje.ba)