Foto: Raskrinkavanje.ba

Fotografije se koriste u medijima i u online sferi za različite ciljeve: da prenesu informaciju, privuku pažnju, obogate i dopune tekst ili objavu te potvrde vjerodostojnost informacija. S druge strane, fotografija kao instrument komunikacije koji “govori više od hiljadu riječi” koristi se i u lažnim vijestima i raznim manipulacijama.

Fotografije se lako mogu kompjuterski manipulisati koristeći razne programe i aplikacije, kao i web stranice, te predstaviti kao nešto što nisu. Izvorne fotografije se također mogu predstaviti kao da pripadaju drugom mjestu ili vremenu, što značajno mijenja ili izostavlja kontekst informacije. U fotomanipulacijama u 2022. godini dominirale su teme povezane s ratom u Ukrajini, a fotografije su korištene i za već ustaljene teme teoretičara/ki zavjere i internet-dezinformatora. 

Lažni nacisti

Rat u Ukrajini bio je jedan od medijski najpopraćenijih događaja u protekloj godini. Novosti o ratnim dešavanjima pratile su lažne vijesti i propaganda. Popularan propagandni narativ iz Rusije “opravdava” rat u Ukrajini navodima o jakoj nacističkoj ideologiji u ovoj zemlji. Viralne fotografije u prilog takvim tvrdnjama bile su dio raznih vrsta manipulacija. 

Jedna od najjednostavnijih fotomanipulacija je uzeti postojeću fotografiju i izmijeniti detalj na njoj. To je bio slučaj s fotografijom ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog, koja je cirkulisala rano ove godine. Na njoj je ovaj lider prikazan s dresom ukrajinske nogometne reprezentacije na kojem se nalazi nacistička svastika. Fotografija je, međutim, fotomontaža – na originalnoj fotografiji na dresu se nalazi broj 95. 

Fotografija žene koja drži zastavu sa svastikom na našim je prostorima bila viralna u maju kao fotografija “supruge borca ukrajinskog bataljona Azov”. U pitanju je bilo lažno predstavljanje. Na fotografiji je potpuno druga osoba. 

Fotografija snimljena u Rijeci, u Hrvatskoj, na kojoj su dva muškarca prekrivena tetovažama nacističkih simbola i tema dijelila se na društvenim mrežama uz tvrdnju da se radi o ukrajinskim izbjeglicama. Muškarci s fotografije su zapravo iz Mađarske.

Fotografija muškarca s nacističkim tetovažama kojeg pregleda ljekar dok ga čuvaju dva stražara kružila je internetom uz tvrdnju da su “Rusi pružili besplatan pregled ukrajinskim nacistima”. Ova fotografija je zapravo iz 2005. godine i prikazuje zatvorenika u Bjelorusiji prilikom ljekarskog pregleda.

Fotošopirane fotografije, stvarna homofobija

Fotošopirane fotografije koristile su se i za širenje homofobije. Ovogodišnja povorka ponosa u Sarajevu je u izbornoj godini poslužila političkim akterima/kama kao bojište za glasove konzervativnih glasača/ica. Tako su se pred povorku dijelile montirane fotografije čiji je cilj bio “ocrniti” političku stranku Narod i Pravda i njenog predsjednika Elmedina Konakovića pripisujući im nepostojeću podršku za LGBTIQA+ zajednicu.

Uoči povorke dijelila se i fotošopirana fotografija s neodređenom prijetećom porukom koja je pripisana LGBTIQA+ zajednici.

Izmišljena najava Europride povorke u Banjoj Luci ilustrovana je montiranom fotografijom koja prikazuje Jelenu Trivić, Draška Stanivukovića i Nebojšu Vukanovića kako sa zastavama duginih boja predvode skup na Trgu Krajine u ovom gradu. 

Iako je količina lažnih vijesti o bolesti Covid-19 počela jenjavati ove godine u korist dezinformacija o ratu u Ukrajini, ova tema nije nestala s radara dežurnih dezinformatora/ki. Klaus Schwab, osnivač Svjetskog ekonomskog foruma (SEF), česta je meta teoretičara/ki zavjere koji/e mu pripisuju planiranje “novog svjetskog poretka” tokom pandemije Covid-19.

Kolaž muškarca oskudno odjevenog u žensku odjeću širio se društvenim medijima s tvrdnjom da se radi o Schwabu, uz pokušaj diskreditacije bazirane na homofobiji. Na fotografiji se, međutim, nalazi potpuno druga osoba. 

Izbori

Izborna godina je očekivano donijela mnoštvo političkih manipulacija. Jedna od najčešćih meta bila je Jelena Trivić, kandidatkinja opozicije za predsjednicu Republike Srpske. Negativna kampanja protiv Trivić “iznjedrila” je lažne dokumente u kojima se navodi da ona sarađuje sa Sjedinjenim Američkim Državama, a na štetu Republike Srpske. Fotografije ovih “dokumenata” bile su viralne na društvenim mrežama.

Kao i svake izborne godine, internetom su kružile fotografije fotošopiranih predizbornih plakata. Fotografija starlete Senade Nurkić reciklirana je i ove godine uz tvrdnje da je jedna od kandidatkinja, a fotošopirani plakat jednog od kandidata poslužio je kao predmet podsmjeha na društvenim mrežama.

Simpsoni

Popularna serija “Simpsoni” ima reputaciju da često “predviđa” značajne događaje u svijetu. Ovakve tvrdnje se često potkrepljuju korištenjem fotošopiranih fotografija iz serije, a u korist raznih teorija zavjere. Tako su ove godine “Simpsonima” pripisana predviđanja rata u Ukrajini, epidemije majmunskih boginja te smrt kraljice Elizabete II, između ostalog.

(Raskrinkavanje.ba)