Foto: Shutterstock
Opšti izbori u Bosni i Hercegovini, zbog načina na koji su se odigrali, imali su primat kada je u pitanju izvještavanje regionalnih medija, odnosno dezinformisanje javnosti, dok su crnogorski lokalni izbori donekle prošli ispod radara.
Strani plaćenici i satanisti
Najdominantniji dezinformativni narativ tokom kampanje za ovogodišnje Opšte izbore u Bosni i Hercegovini bio je onaj da je opoziciona kandidatkinja za predsjednicu Republike Srpske Jelena Trivić “izdajnica i strana plaćenica”. U okvirima ovog narativa u medijima u BiH, kao i regionu, nudili su se različiti neutemeljeni “dokazi”. Primjerice, u dva slučaja objavljeni su dokumenti koji navodno dokazuju da Sjedinjene Američke Države finansiraju Jelenu Trivić – u oba slučaja (1, 2) američka ambasada u BiH potvrdila je da je riječ o falsifikatima. Više o ovom manipulativnom narativu Raskrinkavanje.ba pisalo je u analizi koju možete pročitati ovdje.
U okviru tog narativa brojni su mediji tokom trajanja kampanje, a paralelno s dešavanjima u vezi s EuroPrideom u Beogradu, tvrdili i da opozicija u Banjoj Luci sprema održavanje EuroPridea. Ipak, iz organizacije koja stoji iza ovog događaja za Raskrinkavanje.ba su objasnili da to ne samo da nije tačno, nego je trenutno i – nemoguće.
Kada su u pitanju izbori u Crnoj Gori, narativ je bio nešto drugačiji – uperen protiv takozvanog suverenističkog bloka, odnosno nacionalnih Crnogoraca. Tako su se mogli čuti navodi da je Crna Gora bruka i nenormalnost, a Crnogorci satanisti. Za Crnu Goru se u predizbornim jutarnjim programima tvrdilo i da nije razvijena kao jedna Srbija, da svi nivoi društva trpe raznorazne turbulencije, a priču je predizbornom analizom upotpunio i guslar, u međuvremenu unaprijeđen u političkog analitičara.
Izmišljene izjave i istraživanja
Kao i u ranijim kampanjama, mediji su tokom ovogodišnje izborne kampanje u BiH objavljivali i fabrikovane izjave kandidata/kinja. Tako se tvrdilo da je kandidat za člana Predsjedništva BiH Željko Komšić Srbe nazvao “nacistima i fašistima”, kao i da je kandidat za Parlamentarnu skupštinu BiH Faruk Hadžić rekao da će poslije izbora biti zabranjeno da se negativno govori o predsjedniku Stranke demokratske akcije (SDA) Bakiru Izetbegoviću. U oba slučaja (1, 2) radilo se o posve izmišljenim izjavama.
I u Crnoj Gori bilo je izmišljanja – ali ne izjava – već istraživanja javnog mnijenja. Na društvenim mrežama pojavilo se lažno istraživanje pripisano CDT-u, što je CDT ekspresno demantovao, ukazujući da nije radio nikakvo istraživanje u vezi s izborima.
Navodno istraživanje javnog mnijenja o izborima u Budvi plasirala je i jedna učesnica izbora, pripisujući ga agenciji Ipsos, koja je morala da reaguje i dokazuje da nije radila istraživanje. Ista agencija morala je opet, noć uoči izbora, demantovati sličnu tvrdnju. Ovoga puta njihovo navodno istraživanje pojavilo se na Telegramu – opet se odnosilo na izbore u Budvi, opet potpuno izmišljeno.
Od satire i fotošopa do lažnih vijesti
U medijima i na društvenim mrežama u BiH tokom predizborne kampanje dezinformacije su nastajale i netačnom interpretacijom satire ili jednostavnim fotošopom. Tako su u jednom slučaju pojedini mediji i korisnici/e društvenih mreža dijelili fotošopirane plakate stvarnog kandidata Šemsudina Dedića. U drugom slučaju su se izmišljeni, fotošopirani i očito satirični plakati Senade Nurkić, poznatije kao Maca Diskrecija, predstavljali kao stvarni iako ona nije bila kandidatkinja na izborima. Mediji su tvrdili i da je Milorad Dodik upozorio Centralnu izbornu komisiju BiH da će se dogoditi veliki protesti ukoliko mu “ukradu pobjedu”. Iako su navodna izjava i “upozorenje” potekli iz satiričnog članka, neki su cijelu priču predstavili kao stvarnu.
Mediji i društvene mreže u izbornoj kampanji
Raskrinkavanje.ba je tokom kampanje analiziralo izvještavanje brojnih portala u BiH iz perspektive pristrasnosti prema pojedinim političkim strankama (1, 2, 3). Utvrđeno je da mnogi od njih prostor daju isključivo određenim političkim akterima/kama, dok ostale ili napadaju, ili o njima ne objavljuju ništa.
Uočeni su i primjeri portala koji su nastajali pred početak kampanje, a koji su u kampanji pokazali izuzetnu pristranost pri “izvještavanju” i svojim sadržajem otkrili zbog čega su zapravo nastali (1, 2, 3).
Osim portala, za manipulativnu i dezinformativnu promociju jednih kandidata/kinja, ali i diskreditaciju drugih korištene su i društvene mreže. U jednom slučaju uočena je Facebook stranica Bošnjaci, koja se, nakon pauze u radu nastale poslije izuzetno aktivnog perioda iz 2020, kada su u BiH također održani izbori, ponovno aktivirala i intenzivirala promociju SDA, a diskreditaciju svih drugih stranaka. U drugom slučaju Raskrinkavanje.ba pisalo je o Facebook stranici Banjalučki Džokej, koja je služila za homofobnu i dezinformativnu diskreditaciju gradonačelnika Banje Luke Draška Stanivukovića. Raskrinkavanje.ba je razotkrilo i “mrežu” Twitter naloga koji se koriste za promociju SNSD-a na ovoj mreži te analiziralo koliko su koji mediji novca uložili u sponzorisanje svojih sadržaja na Facebooku i Instagramu.
Uočeni su i drugi zanimljivi primjeri i fenomeni, poput onog da je kandidat za člana Predsjedništva BiH tokom kampanje intervju dao za anonimni portal, a sve članke Raskrinkavanja.ba u kojima su analizirane dezinformacije i manipulacije u vezi s Opštim izborima 2022. možete pronaći ovdje.
O nedavno održanim izborima u Bosni i Hercegovini provladini mediji u Srbiji tradicionalno su bili naklonjeni Miloradu Dodiku i Željki Cvijanović, kandidatima SNSD-a.
Naklonjenost jednima i ignoirsanje drugih
Pobjedu Milorada Dodika na predsjedničkim izborima Republike Srpske tabloidi su dočekali s oduševljenjem, a najavljivali su je i prije zvaničnih rezultata.
Tako je Informer na dan izbora pisao da Dodikova protukandidatkinja Jelena Trivić “već priča kao predsednica Srpske”, ali da je SNSD “jasan, ubeđeni su da će pobednik biti Milorad Dodik”. Dan nakon održanih izbora tabloid je objavio da je Dodik “uzeo i parlament Srpske” te da je pristizanjem rezultata “opozicija u sve većem kanalu”.
Sličan narativ promovisao je i portal Srpskog telegrafa – Republika – koji je na dan izbora pisao da je Dodik “nikad opušteniji” upravo jer ima prednost u glasovima.
I Večernje novosti obradovale su se Dodikovoj pobjedi te je opisale kao potvrdu da on i njegova stranka “imaju najveću političku snagu u BiH godinama unazad”.
A da mu pružaju podršku, vidljivo je i u rođendanskoj čestitki koju je Dodik uputio Večernjim novostima 16. oktobra, koju su Novosti prenijele u cijelosti. Mediji su bili naklonjeni i Dodikovoj kolegici Željki Cvijanović, koja je izabrana za članicu Predsjedništva BiH iz reda srpskog naroda. Primjera radi, Informer je i prije zvaničnih rezultata zaključio da je “stvar rešena” i da je Cvijanović članica Predsjedništva u BiH. Njenu pobjedu mnogi su opisali kao “istorijsku”.
Za razliku od podrške Dodiku i Cvijanović, srpski tabloidi praktično su se radovali porazu Bakira Izetbegovića, koji je izgubio u nadmetanju za člana Predsjedništva BiH iz reda Bošnjačkog naroda.
Informer je pisao da je Bakir doživio “žestok poraz”, dok je, prema pisanju Republike, “potučen do nogu”. Najviše prostora Izetbegovićevom porazu, po svemu sudeći, dale su Večernje novosti koje su pisale da on “broji samo poraze”, da je “sam sebi odsekao granu” te da ga je “počistio Denis Bećirović”.
Ništa bolje u srbijanskim medijima nije prošao ni kandidat za Predsjedništvo BiH iz reda hrvatskog naroda, Željko Komšić. Tako je za njegovu najavu da će se kandidovati na izborima Alo napisao da je “gurnuo prst u oko Hrvatima”, a nakon što je pobijedio, Informer je pisao da su “Hrvati pukli”.
Mediji u Srbiji i Crnoj Gori imali su sličan pristup – piši o onima koji su ti bliži, ignoriši “neprijatelja“. Tako se u mnogim medijima iz Srbije mogao čuti glas samo jedne strane, pa se sticao utisak da na izborima učestvuju samo Demokratski front ili pokret Evropa sad, dok ste, ako ste čitali portale koji ih ne podržavaju, mogli zaključiti da ove liste ni ne učestvuju na izborima.
(Marko Vukajlović - Raskrinkavanje.me, Milica Ljubičić - Raskrikavanje.rs, Marija Ćosić - Raskrinkavanje.ba)