Foto: Raskrinkavanje.ba
“Prebunking” je inovativni koncept borbe protiv dezinformacija, čiji pristup podrazumijeva razotkrivanje i najavljivanje dezinformacija prije nego što one dođu do čitatelja/ki. “Prebunking” sadržaji kreiraju se na osnovu ranijeg iskustva o tome koje se ponavljajuće dezinformacije i netačni narativi i iz kojih izvora najčešće pojavljuju u vezi s nekom temom ili nekim datumom. Kroz njih se čitatelji/ke na svojevrstan način upozoravaju na mogućnost pojave takvih netačnih tvrdnji, koje se pojavljuju ciklično iz godine u godinu. Tako se jačaju njihove kompetencije u prepoznavanju takvih i sličnih dezinformacija te se, prezentujući im činjenice o temi, smanjuje mogućnost da u dezinformacije povjeruju onda kada se s njima susretnu.
U okviru rubrike “Rasvjetljavanje”, Raskrinkavanje je u proteklom periodu kreiralo različite “prebunking” sadržaje o više tema o kojima se učestalo dijele ponavljajuće dezinformacije i netačni narativi. Četiri teme o kojima su do sada kreirane serije “prebunking” sadržaja predstavljaju teme od posebne važnosti za Bosnu i Hercegovinu i region, a o kojima se svake godine u isto vrijeme pojavljuju iste dezinformacije. Takve teme i datumi uključuju:
- genocid u Srebrenici (1, 2, 3, 4), o kojem se dezinformacije najčešće pojavljuju uoči obilježavanja godišnjice genocida 11. jula;
- državnost Bosne i Hercegovine i Dejtonski mirovni sporazum (1, 2, 3, 4), o kojima se dezinformacije najčešće pojavljuju uoči Dana državnosti 25. novembra, kao i 21. novembra, godišnjice parafiranja Dejtonskog mirovnog sporazuma;
- obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara (1, 2, 3), o kojem se dezinformacije najčešće pojavljuju uoči 9. januara i
- NATO zračne udare u Saveznoj Republici Jugoslaviji (1, 2, 3), o kojima se dezinformacije najčešće pojavljuju uoči godišnjice početka udara 24. marta.
U analizama čiji su sadržaji bazirani ne samo na prijašnjem radu Raskrinkavanja, već i drugih platformi koje se bave provjerom činjenica u regionu, kao i drugih kredibilnih izvora, detaljno su objašnjene dezinformacije i netačni narativi o ovim temama, njihovi izvori te relevantne činjenice koje ih pobijaju. Sadržaji o konkretnim temama objavljivani su u susret relevantnim datumima, s obzirom na to da se dezinformacije o njima najčešće objavljuju upravo u tim periodima. Detaljne analize o pregledu dezinformacija koje su se ranije na istu temu širile, kao i tekstovi u kojima se predstavljaju najvažnije činjenice o ovim događajima, mogu poslužiti čitateljima/kama kao značajan resurs za jačanje znanja i vještina prepoznavanja ovih i sličnih dezinformacija.
Pored spomenutih lokalnih tema, Raskrinkavanje je na isti način pisalo i o klimatskim promjenama, o kojima su dezinformacije prisutne globalno. U seriji sadržaja detaljno su predstavljene dezinformacije koje se o ovoj temi učestalo dijele na našem jezičkom podneblju, netačni narativi negiranja klimatske krize, izvori iz kojih se takve tvrdnje mogu očekivati te činjenice koje nedvojbeno pokazuju da su klimatske promjene stvarni problem (1, 2, 3, 4, 5). Negiranje klimatskih promjena sveprisutan je dezinformativni trend, a različiti događaji potiču širenje tvrdnji iz ovog narativa. Stoga ovakve analize mogu biti od značaja uvijek, nevezano za konkretan datum.
Raskrinkavanje je o svim temama kojima se bavilo u “prebunking” tekstovima kreiralo i sadržaje u drugim formatima s ciljem dolaska do šire publike. Tako su važne informacije za svaku od tema predstavljene i u videoformatu (1, 2, 3, 4, 5).
Serijali u okviru rubrike “Rasvjetljavanje” mogu biti koristan resurs čitateljima/kama, ali i novinarima/kama i istraživačima/cama zainteresovanim za ove teme i dezinformacije koje se o njima učestalo dijele. Raskrinkavanje će i u budućnosti nastaviti da kreira “prebunking” serijale o relevantnim temama i ponavljajućim dezinformacijama. Prijedloge događaja i tema o kojima biste željeli čitati u "prebunking" rubrici možete slati putem e-mail adrese [email protected].
(Marija Ćosić i Rašid Krupalija, Raskrinkavanje.ba)