Foto: Raskrinkavanje.ba
Godina iza nas bila je u znaku nestabilne političke situacije, najava, a kasnije i nametanja izmjena Izbornog zakona od visokog predstavnika u BiH Christiana Schmidta te mjeseca žustre kampanje za Opće izbore koji su održani 2. oktobra ove godine. U periodu prije početka izborne kampanje, kao i tokom njenog trajanja, na portalima i društvenim mrežama objavljene su brojne fabrikovane informacije, dezinformacije, špekulacije, obmane i manipulacije te serije tekstova neoznačene političke propagande.
Narativi građeni na netačnim informacijama
Pripreme izbornog terena u slučaju bivšeg člana Predsjedništva BiH i trenutnog predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika može se reći da su počele već u martu ove godine. Naime, tada su entitetska novinska agencija Srna i javni emiter Republike Srpske (RTRS) objavili tvrdnju da NATO planira Dodikovu otmicu (1, 2). Navedeni mediji pozvali su se na anonimne izvore opskurnog portala IN4S. Navode je kasnije komentarisao i Dodik, kazavši da ne misli da ga NATO želi oteti, ali i izražavajući zabrinutost zbog činjenice da niko iz Alijanse nije demantovao ove tvrdnje.
Period izborne kampanje obilježila je negativna politička kampanja vladajućih stranaka protiv kandidata/kinja stranaka opozicije iz Republike Srpske (RS), koja se iz javno-političke pretočila u medijsku sferu. Tako je najglasniji dezinformativni narativ u medijskom prostoru tokom kampanje za ovogodišnje izbore u Bosni i Hercegovini bio o opozicionoj kandidatkinji za predsjednicu Republike Srpske Jeleni Trivić kao “izdajnici i stranoj plaćenici”.
U domaćim medijima, kao i u medijima u regionu, nudili su se različiti neutemeljeni “dokazi” namijenjeni diksreditaciji Trivić. Primjerice, u dva slučaja objavljeni su dokumenti koji navodno dokazuju da Sjedinjene Američke Države finansiraju Jelenu Trivić – u oba slučaja (1, 2) američka ambasada u BiH potvrdila je da je riječ o falsifikatima. Više o ovom manipulativnom narativu Raskrinkavanje je pisalo u analizi koju možete pročitati ovdje.
Drugi primjer medijskog sukobljavanja s opozicijom u Republici Srpskoj tokom kampanje bio je u vezi s tvrdnjom da opozicija u Banjoj Luci sprema održavanje EuroPridea. Ovi navodi – u osnovi, homofobni – bili su potaknuti nizom događaja u vezi s EuroPrideom u Beogradu. Iz organizacije koja stoji iza ovog događaja za Raskrinkavanje su objasnili da to ne samo da nije tačno, nego je trenutno i – nemoguće.
Pristranost javnog emitera Republike Srpske i Alternativne televizije – medija stavljenog “na crnu listu” Ministarstva finansija SAD-a upravo zbog bliskosti s vladajućim strukturama Republike Srpske – ogledala se i u izvještavanju s protesta opozicije u tom entitetu protiv navodne izborne krađe.
Protesti opozicije u RS: Četiri medija i dvije medijske stvarnosti
“Izborne medijske forme”: Izmišljanje izjava, satira i intervjui za anonimne portale
Kao što je bio slučaj i u prethodnim izbornim kampanjama, izmišljene izjave političkih aktera/ki objavljivane su u medijima kao sredstvo uticanja na javno mnijenje u korist jedne ili druge opcije. Osim toga, zabilježeni su primjeri “zloupotrebe” satire te intervju koji je politički kandidat dao za anonimni portal.
U vezi s izmišljenim izjavama objavljeno je kako je kandidat za člana Predsjedništva BiH Željko Komšić Srbe nazvao “nacistima i fašistima”, kao i da je kandidat za Parlamentarnu skupštinu BiH Faruk Hadžić rekao da će poslije izbora biti zabranjeno da se negativno govori o predsjedniku Stranke demokratske akcije (SDA) Bakiru Izetbegoviću. U oba slučaja radilo se o posve izmišljenim izjavama (1, 2).
Osim neironičnog fabrikovanja izjava, mediji su tvrdili i da je Milorad Dodik upozorio Centralnu izbornu komisiju BiH da će se dogoditi veliki protesti ukoliko mu “ukradu pobjedu”. Iako su navodna izjava i “upozorenje” potekli iz satiričnog članka, neki su cijelu priču predstavili kao stvarnu.
Uočeni su i drugi zanimljivi primjeri i fenomeni, poput onog da je kandidat za člana Predsjedništva BiH Denis Bećirović tokom kampanje dao intervju za anonimni portal, što se dešavalo i u prethodnim izbornim godinama (1, 2).
Izborna propaganda na društvenim mrežama
Osim na političkom i medijskom planu, žustra izborna borba vodila se i na društvenim mrežama – i ni ona nije bila oslobođena dezinformacija. Društvene mreže bile su iskorištene za manipulativnu i dezinformativnu promociju nekih kandidata/kinja, ali i diskreditaciju drugih.
Ističe se primjer Facebook stranice Bošnjaci, koja se, nakon pauze u radu nastale poslije izuzetno aktivnog perioda tokom izborne 2020. godine, ponovno aktivirala i intenzivirala promociju SDA, a diskreditaciju svih drugih stranaka.
U drugom primjeru Raskrinkavanje je analiziralo sadržaj nekada nepolitičke Facebook stranice Cazin u srcu, koja je tokom ove godine promovisala također SDA, ali istovremeno imala kritički otklon prema Narodnom evropskom savezu (NES) i Socijaldemokratskoj partiji BiH (SDP BiH).
Kada je riječ o kampanji na društvenim mrežama u Republici Srpskoj, Raskrinkavanje je pisalo o Facebook stranici Banjalučki Džokej, koja je služila za homofobnu i dezinformativnu diskreditaciju gradonačelnika Banje Luke Draška Stanivukovića.
Društvenim mrežama dijelili su se prvobitno satirični fotošopirani plakati kandidata Šemsudina Dedića. Iako je riječ o relativno medijski eksponiranom političaru, korisnici/e društvenih mreža šalu su shvatili/e kao da je riječ o stvarnom predizbornom materijalu. U drugom slučaju su se izmišljeni, fotošopirani i očito satirični plakati Senade Nurkić, poznatije kao Maca Diskrecija, predstavljali kao stvarni, iako ona nije bila kandidatkinja na izborima.
Osim za satiru i dezinformacije, tokom izborne kampanje društvene mreže korištene su i kao platforma za širenje izborne propagande izvan okvira zvaničnih stranica i profila stranaka i/ili kandidata/kinja. Ključnu ulogu u tom nastojanju igrali su stranački botovi. O botovima stranke SNSD Raskrinkavanje je pisalo u ovoj analizi.
Analiza medija i njihovog utroška na oglašavanje na Facebooku i Instagramu tokom trajanja izborne kampanje nalazi se na ovom linku.
Jednostrana politička promocija
Tokom proteklih izbornih kampanja Raskrinkavanje se bavilo analizama portala koji su u svojim izvještajima pokazivali pristrasnost prema pojedinim političkim strankama, dok su druge napadali ili ignorisali. Ova izborna godina ni u ovom aspektu nije bila izuzetak, budući da su analize medijskih izvještaja na portalima Princip News, Herceg TV, Faktor te mreže portala oko Glasa Banje Luke pokazale izuzetnu pristrasnost prema odabranim političkim opcijama, odnosno kandidatima/kinjama.
Specifičnost bosanskohercegovačkog medijskog prostora tokom izbornih kampanja jeste pojava novih portala, osnovanih pred početak kampanje, a koji su tokom njenog trajanja pokazali također izuzetnu pristranost u “izvještavanju” i svojim sadržajem otkrivali zbog čega su zapravo nastali. Ove godine analizirali smo portale Zvono, anonimni portal Tanjug te portal InfoMania.
(Raskrinkavanje.ba)