Foto: Raskrinkavanje.ba
U novembru se u Bosni i Hercegovini obilježavaju dva bitna datuma iz skorije historije ove zemlje: 21. novembar, kao Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH (kolokvijalno dan parafiranja Dejtonskog mirovnog sporazuma), te 25. novembar, Dan državnosti BiH.
Prvi je neradni dan u Republici Srpskoj i ne obilježava se na taj način u Federaciji BiH. S druge strane, 25. novembar je praznik u Federaciji BiH, dok se u Republici Srpskoj ne obilježava.
Kako smo upozorili u serijalu “Rasvjetljavanje”, obilježavanje ovih datuma obično u javnom prostoru prati i niz neutemeljenih narativa, koje šire politički/e akteri/ke i mediji, uglavnom iz Republike Srpske i Srbije.
Riječ je o narativima kojim se negira historijski kontinuitet državnosti Bosne i Hercegovine te promiče teza da je Bosna i Hercegovina “državna zajednica” entiteta nastala potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma. U analizi medijskih tvrdnji o Bosni i Hercegovini kao državnoj zajednici entiteta, objavljenoj krajem 2021. godine, ocijenili smo oko 500 članaka objavljenih u rasponu od gotovo deset godina.
U periodu od 16. do 21. novembra ove godine ovu smo tvrdnju pronašli u gotovo 200 medijskih članaka, od čega je samo agencija Srna objavila 30.
Mantra o “državnoj zajednici BiH” u tekstovima o prazniku
Srna, novinska agencija Republike Srpske, navela je u članku objavljenom 16. novembra 2023. godine da je utorak 21. novembar neradni dan u tom entitetu u skladu sa Zakonom o praznicima Republike Srpske. Srna se pozvala na obavještenje Ministarstva lokalne uprave i samouprave Republike Srpske povodom obilježavanja ovog praznika, koje je objavljeno istog dana. Članak, međutim, sadrži objašnjenje značaja parafiranja Dejtonskog mirovnog sporazuma koje nije navedeno u saopštenju Ministarstva te rečenicu po kojoj je ovim sporazumom stvorena “državna zajednica BiH sastavljena od entiteta”:
Ovim sporazumom stvorena je državna zajednica BiH sastavljena od dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH, koji su potpisnici svih aneksa.
Ovaj članak i tvrdnju o “stvaranju državne zajednice BiH” u Daytonu istog je dana preuzelo nekoliko portala (1, 2, 3), dok je na portalu javnog servisa BHRT navedeno da je “stvorena država BiH sastavljena od dva entiteta”.
Tvrdnju je Srna ponovo objavila 19. novembra u ovom tekstu, a preuzeo ju je značajan broj medija, uključujući i javni medijski servis Republike Srpske. Ova je tvrdnja od tog dana redovno dodavana u gotovo sve medijske izvještaje koji su objavljeni povodom najave i samog obilježavanja 21. novembra. Ista tendencija primijećena je i u 2021, o čemu možete čitati u analizi Raskrinkavanja iz te godine.
Tvrdnja je dodavana i u članke koji donose izjave zvaničnika/ca i drugih osoba iz političkog života Republike Srpske, a koji su objavljeni u periodu od 19. do kraja 21. novembra. Riječ je o člancima s izjavama Denisa Šulića, Nebojše Radmanovića, Sredoja Novića, Ivice Dačića, Željke Cvijanović, Milovana Bjelice, Radana Ostojića, Ognjena Tadića, Biljane Plavšić i drugih.
Identičnom rečenicom zaključen јe i Srnin članak od 21. novembra u kojem je prenesena reakcija Ambasade Ruske Federacije u BiH povodom obilježavanja praznika, a u kontekstu “zlonamjernih pokušaja zapadne međunarodne zajednice” da tretira Dayton kao privremeno rješenje za koje je potrebna revizija.
U odgovoru Srni, Ambasada se osvrnula na potkopavanje napora međunarodne zajednice u postizanju pomirenja u BiH kroz “aferu nezakonitog ‘postavljenja na dužnost’ visokog predstavnika u BiH, državljanina Njemačke Kristijana Šmita, bez odobrenja njegove kandidature u Savjetu bezbjednosti UN - jedinog organa ovlaštenog za davanje mandata visokog predstavnika".
“Dan kada je Republika Srpska dobila međunarodno priznanje”
U članku portala Novosti objavljenom 20. novembra, pored tvrdnji o stvaranju “državne zajednice BiH”, navedeno je da je Republika Srpska dobila međunarodno priznanje u Daytonu.
Sporazumom je stvorena državna zajednica BiH sastavljena od dva entiteta - Republike Srpske i Federacije BiH, koji su potpisnici svih aneksa. Dejtonskim sporazumom Republika Srpska je i međunarodno priznata.
Tvrdnja je objavljena i u članku portala Laktaši (.info) istog dana.
Pored toga što je ovu tvrdnju ponovio 20. novembra i predsjednik SDS-a Milan Miličević, što je prenio niz medija (1, 2, 3, 4, 5, 6), ona se pojavila i u RTRS-ovom izvještaju povodom obilježavanja praznika u Dnevniku od 21. novembra.
Mnogo ranije utemeljena, Republika Srpska je ovim međunarodno priznata i potvrđena sa svojom teritorijom, zakonodavnom, administrativnom i sudskom vlašću.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik tog je dana poručio i da slavi “međunarodno priznanje Republike Srpske”, a ne Dejtonski mirovni sporazum.
Bosna i Hercegovina nije državna zajednica
Kako je u analizi objavljenoj u sklopu serijala “Rasvjetljavanje” navedeno, tvrdnja o BiH kao državnoj zajednici entiteta stvorenoj potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma zapravo sadrži tri tvrdnje: da je BiH “državna zajednica”, a ne suverena država, da je nastala tek 1995. godine u Daytonu i da je “sastavljena” od entiteta – što predstavlja suštinu manipulativnog narativa kojim se negira državnost Bosne i Hercegovine.
Uvidom u prve redove Ustava Bosne i Hercegovine može se zaključiti da nijedna od tri spomenute tvrdnje nije tačna. Naime, već u prvom članu Ustava BiH, koji je aneks u okviru Dejtonskog sporazuma potpisanog 1995. godine, navodi se:
“Republika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada "Bosna i Hercegovina", nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sa postojećim međunarodno priznatim granicama.
Ona ostaje država članica Ujedinjenih naroda i može kao Bosna i Hercegovina zadržati članstvo ili zatražiti prijem u organizacijama unutar sistema Ujedinjenih naroda, kao i u drugim međunarodnim organizacijama.”
BiH (tada Republika Bosna i Hercegovina) je od 1992. godine nezavisna i suverena država, dok je Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine, dakle, “nastavila svoje pravno postojanje” kao “država”, što opovrgava netačne tvrdnje da se radi o “državnoj zajednici” koja je “nastala” ili je “stvorena” u Daytonu.
Članice tadašnje Evropske zajednice su na sjednici održanoj u Luksemburgu 6.4.1992. godine priznale državnopravni subjektivitet BiH, njen teritorijalni integritet i političku nezavisnost, a 22.5.1992. godine, kao jedna od nasljednica SFRJ, BiH je postala i članica Ujedinjenih naroda.
Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine promijenjen je naziv države, donesen je novi Ustav i uspostavljeno je novo unutrašnje uređenje.
Član 3. Ustava BiH, odnosno Aneksa 4 Dejtonskog sporazuma, dodatno potvrđuje da BiH nije “sastavljena od entiteta”, već da je njeno unutrašnje uređenje Dejtonskim sporazumom promijenjeno na način da se “sastoji od dva entiteta”:
“Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske.”
Navodi o “međunarodnom priznanju Republike Srpske” činom potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma također nisu utemeljeni u činjenicama. Dejtonskim mirovnim sporazumom, tačnije Ustavom BiH, definisano je da Bosna i Hercegovina “nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država”, iz čega je jasno da je država Bosna i Hercegovina subjekt međunarodnog prava, a time i međunarodnog priznanja – ne njeni entiteti.
Republika Srpska je Dejtonskim mirovnim sporazumom “priznata” kao entitet – administrativna jedinica unutar države Bosne i Hercegovine, a ne međunarodnopravni subjekt.
Raskrinkavanje je ustanovilo da se navodi o BiH kao državnoj zajednici sastavljenoj od entiteta prvi put u javnosti pojavljuju u dokumentu pod nazivom “ANEKS 4 - PO MODELU USTAVA SAD: Način nastanka i opstanka Bosne i Hercegovine”, koji je, ako je suditi po datumu na samom dokumentu, sastavljen 17. septembra 2012. godine.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik navedeni dokument predstavio je na 17. godišnjicu potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, kada je on i objavljen na sada nefunkcionalnoj internet-stranici predsjednikrs.net.
Kako je portal Klix tada izvijestio, dokument nije potpisan, no u linku koji vodi na dokument stoji skraćenica ANURS, što označava Akademiju nauka i umjetnosti Republike Srpske.
Identična formulacija nalazi se i u dokumentu nazvanom “Dejtonska struktura Bosne i Hercegovine i pravni položaj Republike Srpske”, koji je također bio objavljen na zvaničnoj internet-stranici predsjednika Republike Srpske.
U dokumentima je navedeno da je sporazumom parafiranim u Daytonu 21. novembra 1995. godine “stvorena državna zajednica sastavljena od dva entiteta koji su potpisnici svih aneksa kao ključnih dokumenata za provedbu i funkcionisanje države nastale međunarodnim ugovorom”.
Upravo su ovo dokumenti koji u uvodu sadrže i formulacije o međunarodnom priznanju Republike Srpske kroz potpisivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma. U dokumentima se, slično kao u izvještaju RTRS-a, navodi da su, “pored datuma nastanka Republike Srpske s početka 1992. godine, najznačajniji datumi s kraja 1995. godine, kada je definitivno priznat i potvrđen njen međunarodnopravni status”.
Može se zaključiti da su mediji iz Republike Srpske, primarno novinska agencija i javni medijski servis tog entiteta, usvojili frazeologiju korištenu u navedenim dokumentima i nastavili je dosljedno koristiti i u 2023. godini.
Navodi Ambasade Ruske Federacije o “nezakonitom” izboru visokog predstavnika međunarodne zajednice u BiH Christiana Schmidta, koji je predstavljen kao “državljanin Njemačke”, također su neutemeljeni. Raskrinkavanje je o tome pisalo u više navrata (1, 2, 3), a analizu o medijskoj praksi korištenja sintagme “njemački građanin” ili termina “turista” u kontekstu Christiana Schmidta možete pročitati ovdje.
Bosna i Hercegovina je, dakle, postojala i prije Dejtonskog sporazuma, te se u Ustavu, koji je njegov dio, jasno potvrđuje njen međunarodnopravni kontinuitet. Dejtonskim sporazumom unutrašnja organizacija BiH jeste promijenjena na način da se država sastoji od dva entiteta – Federacije BiH i Republike Srpske – ali BiH je kao nezavisna, suverena i međunarodno priznata država postojala od 1992. godine i nije “stvorena” sastavljanjem dva entiteta 1995. godine. Osim toga, BiH je subjekt međunarodnog prava, ne njeni entiteti, pa navodi o “međunarodnom priznanju Republike Srpske” Dejtonskim sporazumom nemaju utemeljenja.
Shodno navedenom, tvrdnje da je potpisivanjem Dejtonskog sporazuma stvorena državna zajednica Bosna i Hercegovina sastavljena od entiteta, a da je Republika Srpska time dobila međunarodno priznanje, ocjenjujemo kao manipulisanje činjenicama.
Napomena
30.11.2023: Portali Mondo (.ba), BL portal, Srpska info, Una ,Source, Bijeljina (.org) i Alo online ispravili su ocijenjene tvrdnje u svojim člancima, pa im je dodana i ocjena ispravljeno.
1.12.2023. godine termina "potpisivanje Dejtonskog sporazuma" zamijenjen je terminom "parafiranje" kako bi se posve preciziralo značenje 21.11. kao praznika i analiziranih tvrdnji u vezi sa njim.
1.12.2023: Portal Novosti je ispravio tvrdnje u članku koji je ocijenjen u ovoj analizi, pa mu je dodana i ocjena ispravljeno.
6.12.2023: Portal Glas Srpske je ispravio pet članaka ocijenjenih u ovoj analizi, a tim je člancima dodana ocjena ispravljeno. Članke ocijenjene u analizi ispravili su i portali RTVBN i Srbija Danas, a člancima je dodana ocjena ispravljeno. Portal Banjaluka net je ispravio članke, a člancima je dodana ocjena ispravljeno.
11.12.2023. Portal Večernje Novosti ispravio je članak u kojem je prenesena reakcija Ambasade Ruske Federacije u BiH povodom 21. novembra, pa je i njemu dodana ocjena ispravljeno.
23.1.2024: Portal Vijesti 365 je ispravio ocijenjene tvrdnje u članku iz ove analize, pa mu je dodana i ocjena ispravljeno.
1.2.2024: Portal Oslobođenje je ispravio ocijenjene tvrdnje u članku koji je obuhvaćen ovom analizom, pa mu je dodana i ocjena ispravljeno.
5.2.2024: Portal Bijeljina (.com) ispravio je jedan članak koji je ocijenjen u ovoj analizi, pa mu je dodana i ocjena ispravljeno.
2.4.2024: Red portal je ispravio tvrdnje u članku koji je ocijenjen u ovoj analizi, pa mu je dodana i ocjena ispravljeno.
(Raskrinkavanje.ba)